Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 435/10
POSTANOWIENIE
Dnia 17 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku E. O. SA w G. Oddziału w O.
przy uczestnictwie Kazimierza T. i Danisławy T.
o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 17 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestników postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 15 kwietnia 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 27 sierpnia 2009 r. Sąd Rejonowy stwierdził, że
wnioskodawca nabył przez zasiedzenie z dniem 17 września 1983 r. służebność
gruntową – obciążającą działkę gruntu nr 135, wchodzącą w skład nieruchomości
położonej w G., gmina P., stanowiącej własność uczestników postępowania, dla
której wymieniony Sąd prowadzi księgę wieczystą Kw nr [...] – o treści określonej w
punkcie pierwszym sentencji postanowienia.
Sąd ustalił, że poprzednik prawny wnioskodawcy Zakład Energetyczny
Okręgu Północnego w B. na wymienionej działce gruntu wybudował urządzenia
energetyczne w postaci linii średniego i niskiego napięcia wraz z podtrzymującymi
ją słupami oraz słupową stacją transformatorową. Pobór energii za pośrednictwem
tego urządzenia z rozdzielni energetycznej, znajdującej się na nieruchomości
położonej w M., gmina M., dla której Sąd Rejowy prowadzi księgę wieczystą Kw nr
[...], rozpoczął się w dniu 16 września 1963 r. W 1981 r. przebudowano – na
podstawie projektu modernizacji urządzeń energetycznych z 1980 r. – linie
energetyczne m.in. na działce nr 135.
W 1989 r. następcą prawnym Zakładu Energetycznego Okręgu Północnego
w B. – na skutek jego podziału – zostało Przedsiębiorstwo Państwowe Zakład
Energetyczny O. w O. To Przedsiębiorstwo uległo w 1993 r. przekształceniu w
spółkę akcyjną Skarbu Państwa. W 2005 r. nastąpiło połączenie spółek
energetycznych, obejmujące także wymienioną spółkę akcyjną Skarbu Państwa, i
powstał Koncern Energetyczny „E.” SA w G. W 2007 r. nazwa Spółki została
zmienia na „E. – O.” SA w G.
Sąd Rejonowy uznał, że władztwo faktyczne nad działką gruntu nr 135,
związane z korzystaniem ze znajdujących się na niej urządzeń energetycznych,
odpowiadało treści służebności. Taki sposób władania działką rozpoczął się
z chwilą przystąpienia przez Zakład Energetyczny Okręgu Północnego w B. do
przesyłania energii za pomocą wspomnianych urządzeń energetycznych, co
nastąpiło najpóźniej w dniu 16 września 1963 r. Od tego dnia biegł zatem termin do
zasiedzenia służebności, przewidziany w art. 172 k.c., w brzmieniu obowiązującym
do dnia 1 października 1990 r., dla posiadacza w złej wierze.
3
Powołując się na opinię biegłego Jarosława P., Sąd uznał, że na skutek
dokonanej w 1981 r. modernizacji urządzeń energetycznych nie powstał nowy,
odmienny od dotychczasowego, stan posiadania odpowiadający treści służebności
gruntowej. W konfrontacji z wymienioną opinią za niewiarygodne – zdaniem Sądu –
należało uznać zeznania świadka Czesława W. i uczestników postępowania, że na
skutek modernizacji urządzeń energetycznych nastąpiła całkowita zmiana ich
położenia na działce.
Sąd nie podzielił zarzutu uczestników postępowania, że żądanie
stwierdzenia nabycia służebności jest nadużyciem prawa. Podkreślił, że zgodnie
z orzecznictwem powołanie się na art. 5 k.c. wymaga wskazania – czego
uczestniczy postępowania nie zrobili – jakie konkretnie zasady współżycia
społecznego zostały naruszone.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił apelację uczestników
postępowania, podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej
instancji.
Sąd odwoławczy podkreślił, że znajdujące się na działce nr 135 urządzenia
energetyczne stanowią w rozumieniu art. 292 k.c. trwałe i widoczne urządzenie.
Podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że wnioskodawczyni – przy uwzględnieniu
zasady wynikającej z art. 176 k.c. – faktycznie władała działką w zakresie
odpowiadającym treści służebności przez czas niezbędny do nabycia służebności
w drodze zasiedzenia przez posiadacza w złej wierze. Powołując się na art. 172
k.c., w brzmieniu sprzed 1 października 1990 r., i art. XLI ustawy z 23 kwietnia 1964
r. – Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94, ze zm.; dalej –
„p.w. k.c.”), stwierdził, że Sąd Rejonowy trafnie uznał, iż dwudziestoletni termin do
zasiedzenia upłynął w dniu 17 września 1983 r.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik skarżących
zarzucił naruszenie art. 5 k.c., 172, 292 k.c., art. XLI § 2 p.w.k.c., art. 21 Konstytucji
oraz art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. i art. 378 § 1 k.p.c. Powołując
się na te podstawy, wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i oddalenie
wniosku albo o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z wiążących w postępowaniu kasacyjnym ustaleń faktycznych wynika,
że w dniu, w którym – zdaniem Sądu – upłynął termin zasiedzenia spornej
służebności faktycznie władającym gruntem w zakresie odpowiadającym
służebności był będący przedsiębiorstwem państwowym Zakład Energetyczny
Okręgu Północnego w B. Na skutek przekształceń tego przedsiębiorstwa dopiero w
2005 r. powstał wnioskodawca, działający od 2007 r. pod nazwą „E.-O.” SA w G.
Nie ulega więc wątpliwości, że w dniu, w którym – według Sądu – upłynął termin
nabycia przez zasiedzenie spornej służebności wnioskodawca nie mógł faktycznie
władać gruntem w zakresie odpowiadającym treści służebności. W doktrynie i
orzecznictwie przyjmuje się natomiast, że stwierdzenie nabycia własności przez
zasiedzenie – przepisy regulujące tę instytucję prawa stosuje się odpowiednio do
zasiedzenia służebności gruntowej (art. 292 k.p.c.) – następuje na rzecz osoby
będącej posiadaczem w chwili upływu terminu zasiedzenia (por. postanowienie Sąd
Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2003 r., V CK 60/03, OSNC 2004, nr 6, poz. 101).
Tymczasem Sąd Okręgowy – nie odnosząc się do zarzutu apelacyjnego, że
wnioskodawca w okolicznościach sprawy nie mógł nabyć spornej służebności w
drodze zasiedzenia z dniem 17 września 1983 r. – przyjął, że nieistniejący w dniu
upływu terminu do zasiedzenia wnioskodawca nabył sporną służebność gruntową
w drodze zasiedzenia.
Uszło również uwagi Sądu Okręgowego, że w okresie przed wejściem
w życie nowelizacji Kodeksu cywilnego, dokonanej ustawą z dnia 31 stycznia
1989 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilnym (Dz. U. Nr 3, poz. 11), znoszącej
zasadę tzw. jednolitej własności państwowej, czyli przed dniem 1 lutego 1989 r.
państwowe osoby prawne (w tym przedsiębiorstwa państwowe) wykonywały
uprawnienia związane z własnością nieruchomości wprawdzie we własnym imieniu,
ale na rzecz Skarbu Państwa, będącego jedynym dysponentem własności
państwowej. Dlatego skutki prawne związane z posiadaniem w tamtym okresie
przez przedsiębiorstwo państwowe nieruchomości mogły powstać tylko na rzecz
Skarbu Państwa (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 9 maja 2003 r.,
V CK 24/03 i z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK 291/08, niepubl.). Przyjmując, że
termin do nabycia spornej służebności upłynął z dniem 17 września 1983 r., Sąd
5
powinien zatem rozważyć, czy nie doszło do nabycia spornej służebność w drodze
zasiedzenia przez Skarb Państwa.
Reasumując, nie można więc odmówić racji skarżącym, że zaskarżone
postanowienie zostało wydane z naruszeniem art. 172, 292 k.c. i art. 378 § 1 k.p.c.
Skarb Państwa nie jest uczestnikiem postępowania w sprawie. Nie ulega
wątpliwości, że obowiązkiem wnioskodawcy jest wskazanie we wniosku wszystkich
zainteresowanych w sprawie (art. 511 § 1 k.p.c.). Jeżeli jednak wnioskodawca nie
zrobił tego, to sąd powinien z urzędu wezwać zainteresowanego, który nie jest
uczestnikiem postępowania, do udziału w sprawie (art. 510 § 2 k.p.c.). Stwierdzenie
nabycia własności przez zasiedzenie – zgodnie z art. 610 § 1 w związku z art. 670
§ 1 i 677 § 1 k.p.c. – może bowiem nastąpić na rzecz innego podmiotu niż
wskazany we wniosku (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia
2002 r., I Cz 194/01, niepubl.). Dotyczy to także postępowania o stwierdzenia
nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie (art. 292 k.c.). Wstąpienie Skarbu
Państwa do udziału w sprawie dopiero na etapie postępowania apelacyjnego
będzie wymagało jednak rozważenia, czy nie spowoduje ono – w okolicznościach
niniejszej sprawy – pozbawienia go prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu drugiej
instancji (art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji); w razie zaistnienia takiej
sytuacji niezbędne będzie uchylenie postanowienia sądu pierwszej instancji
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 21 maja 2002 r., III CKN 948/00, OSNC 2003, nr 5, poz. 68).
Należy także zwrócić uwagę – w związku z odwołaniem się Sądu do art. 176
k.c. – że następstwo w posiadaniu ze skutkiem określonym w przytoczonym
przepisie, tzn. doliczenie czasu posiadania poprzednika, jest możliwe tylko wtedy,
gdy zasiedzenie na rzecz poprzedniego posiadacza jeszcze nie nastąpiło –
samoistny posiadacz nie może bowiem doliczyć sobie czasu posiadania właściciela
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 1966 r., III CRN 223/66,
OSNC 1967, nr 5, poz. 91).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 39915
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39821
i 391 § 1
k.p.c.).
6