Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 241/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Maciej Pacuda (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z powództwa Andrzeja P.
przeciwko Urzędowi Skarbowemu w K.
o przywrócenie dotychczasowych warunków pracy i płacy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 marca 2011 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 maja 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Powód Andrzej P. wniósł pozew przeciwko Urzędowi Skarbowemu w K. o
uznanie wypowiedzenia zmieniającego z 28 lipca 2009 r. za bezskuteczne.
Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z 28 stycznia 2010 r. Sąd Rejonowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych zasądził od pozwanego na rzecz powoda 16.673,28 zł. tytułem
odszkodowania. Sąd ustalił, że powód został zatrudniony przez pozwanego od 1
czerwca 1999 r. na stanowisko poborcy skarbowego. Do 2007 r. jego praca była
oceniana pozytywnie. Negatywnie został oceniony 30 lipca 2008 r., gdy
pracodawca zwrócił mu uwagę, że bez powodu i podstawy prawnej odciągnął
pracowników od wykonywania obowiązków służbowych bez zgody przełożonych.
Zażądał od powoda wyjaśnień, ale powód oświadczył, że ich nie złoży. W kwietniu
2009 r. przełożony powoda W. W. dokonał analizy pracy poborców skarbowych
zatrudnionych w komórce egzekucyjnej w okresie od 2007 r. do 2008 r., ustalając,
że powód jest pracownikiem najmniej efektywnym w dziale. W 2009 r. powód nadal
załatwiał prawie dwukrotnie mniej spraw niż pozostali poborcy. Z tego względu był
wielokrotnie pozbawiony nagrody kwartalnej, lub otrzymywał ją w niższej
wysokości. Powód często chorował. Miał największą w zespole absencję
chorobową w 2007 i 2008 r. Pracodawca wielokrotnie omawiał z powodem jego
niskie wyniki. Nieobecność powoda w pracy również pociągała za sobą, zdaniem
Sądu Rejonowego, konieczność rozdzielenia jego obowiązków pomiędzy
pozostałych pracowników. Kierownik Działu - W. W., celem usprawnienia pracy
całego zespołu, postanowił stworzyć nowe stanowisko pracy administracyjno
biurowe. Zdecydowano o przesunięciu na to stanowisko jednego z poborców.
Kierownik ustalił kryteria oceny poborców, w celu wytypowania pracownika na nowy
etat. Ustalił, że powód wykonał najmniej czynności w porównaniu z pozostałymi. W
dniu 28 lipca 2009 r. pozwany wypowiedział powodowi warunki umowy o pracę.
Przyczyną wypowiedzenia były zmiany organizacyjne w komórce egzekucyjnej
polegające na likwidacji stanowiska poborcy i utworzeniu stanowiska obsługi
administracyjnej komórki NE oraz ważny interes publiczny i ważne racje
pracodawcy związane z realizacją ustawowych zadań Urzędu. Pozwany
3
zaproponował powodowi, po upływie okresu wypowiedzenia, stanowisko starszego
inspektora z wynagrodzeniem zasadniczym 2.948,76 zł. Powód przyjął nowe
warunki zatrudnienia. Pozwany, przed wręczeniem powodowi wypowiedzenia,
skierował wniosek do ZZ NSZZ „Solidarność" o wyrażenie zgody na rozwiązanie
stosunku pracy z powodem. Związek Zawodowy „Solidarność" nie wyraził zgody.
Pracodawca został poinformowany pismem z 29 kwietnia 2009 r., że powód jest
pracownikiem podlegającym szczególnej ochronie. Powód był również
Przewodniczącym Związku Zawodowego Pracowników Egzekucji, jednak funkcji tej
nie pełnił od 27 stycznia 2009 r., zrezygnował również z członkostwa w tym
związku.
Sąd Rejonowy uznał, że pracodawca dokonując wypowiedzenia powodowi
naruszył przepisy ustawy o związkach zawodowych. Pozwany nie zachował trybu
współdziałania z zakładową organizacją związkową. Z art. 32 ustawy o związkach
zawodowych wynika, że pracodawca nie może bez zgody zarządu zakładowej
organizacji związkowej rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą
zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej
zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej
organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę
czynności w sprawach z zakresu prawa pracy. Niewątpliwie, zdaniem Sądu, powód
korzystał z ochrony przewidzianej w wymienionej ustawie. Pracodawca rozwiązując
z nim umowę o pracę za wypowiedzeniem i bez uzyskania zgody zakładowej
organizacji związkowej naruszył wymagania wynikające z ustawy o związkach
zawodowych. Zdaniem Sądu Rejonowego wystąpiły jednak podstawy do wydania
innego orzeczenia niż przywrócenie do pracy, ponieważ byłoby ono sprzeczne z
zasadami współżycia społecznego i ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
tego prawa. Powód otrzymał negatywną ocenę pracy, korzystał z długiej absencji
chorobowej, która dezorganizowała pracę oddziału. Okazał dokumenty urzędowe
należące do pozwanego osobom spoza zakładu, nadto wprowadził w błąd Sąd
dołączając do akt kserokopie statystyk z uwierzytelnieniem ich za zgodność z
oryginałem, choć nie miał dokumentów źródłowych. W tej sytuacji Sąd Rejonowy
uznał, że celowe będzie zasądzenie odszkodowania w wysokości trzech
miesięcznych wynagrodzeń tj. 16.673,28 zł. Sąd Rejonowy nie podzielił stanowiska
4
powoda, że podana przyczyna wypowiedzenia była fikcyjna. Strony oraz
świadkowie zeznali, że faktycznie nastąpiła likwidacja jednego etatu poborcy i
utworzenie nowego stanowiska administracyjno - biurowego.
Apelację od tego wyroku wniósł Andrzej P. i zaskarżając go w części dotyczącej
zasądzenia odszkodowania od pozwanego Urzędu Skarbowego na jego rzecz
odszkodowania w kwocie 16.673,28 zł. Powód wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku w części dotyczącej orzeczonego odszkodowania i w to miejsce
przywrócenie do pracy lub uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.
Między innymi powód zarzucił, że Sąd Rejonowy dokonał wadliwych ustaleń
faktycznych co do wyników jego pracy, ponieważ w istocie zajmował on czwarte
miejsce wśród zatrudnionych poborców. W odpowiedzi na apelację pozwany Urząd
wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skarga kasacyjną Sąd Okręgowy oddalił
apelację i zasądził od powoda na rzecz pozwanego 60 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.
Sąd Okręgowy zaakceptował ustalenia Sądu Rejonowego, uznając je za
niewadliwe. Sąd wskazał, że bezspornie powód korzystał z ochrony trwałości
stosunku pracy jako działacz związkowy na podstawie art. 32 ust. 1 ustawy o
związkach zawodowych. Pozwany urząd nie uzyskał zgody na wypowiedzenie
powodowi warunków zatrudnienia, czym niewątpliwie naruszył przepisy o
wypowiadaniu umów o pracę (art. 45 § 1 w związku z art. 42 § 1 k.p.). Rozważeniu
podlegało zatem to, czy przysługujące powodowi w tej sytuacji żądanie
przywrócenia do pracy stanowi nadużycie prawa i jest sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego oraz społeczno gospodarczym przeznaczeniem prawa.
Podstawą prawną decyzji Sądu Rejonowego jest art. 45 § 3 k.p. zgodnie z którym
sąd co do zasady jest związany żądaniem przywrócenia do pracy pracowników
korzystających ze szczególnej ochrony stosunku pracy, jednak może nie
uwzględnić tego żądania, jeśli jest ono sprzeczne ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem prawa oraz zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.). W
ocenie Sądu Okręgowego, wypowiedzenie powodowi warunków pracy i płacy było
merytorycznie uzasadnione. Pozwany w oświadczeniu o wypowiedzeniu warunków
5
zatrudnienia powoda, wskazał bardzo obszernie analizę pracy poborców, w tym
ocenę jego pracy. Spotkało się to z bardzo lakoniczną odpowiedzią Komisji
Zakładowej NSZZ „Solidarność która nie wyraziła zgody „w szczególności
dotyczące kwestii finansowej, gdyż są one niższe w stosunku do dotychczasowego
wynagrodzenia kolegi P.". Odmowa ta nie była, zdaniem Sądu Okręgowego,
usprawiedliwiona ani sytuacją pracodawcy, ani ratio legis określonej w art. 32 ust. 1
ustawy o związkach zawodowych szczególnej ochrony stosunku pracy działaczy
związkowych. Sąd Okręgowy podniósł, że powód nie podał żadnej obiektywnej
przyczyny swoich złych wyników ani nie wskazał przekonujących dowodów na to,
że wypowiedzenie warunków pracy było spowodowane działalnością związkową.
Podjęcie kilku interwencji w sprawach pracowniczych nie stanowi usprawiedliwienia
dla znacznie niższych wyników w pracy. W kontekście powyższej analizy, Sąd
Okręgowy uznał, że zarzut naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisów art.
217§ 2 k.p.c. art. 224 k.p.c. i 227 k.p.c. jest zupełnie bezpodstawny. Sąd wskazał,
że 30 lipca 2008 r. powód przejawił lekceważącą postawę wobec pracodawcy,
organizując spotkanie pracowników i nie wyjaśniając, jaka była tego przyczyna,
mimo wyraźnego żądania ze strony pracodawcy. Brak jest podstaw do przyjęcia, że
było to spotkanie związkowe. Gdyby tak było powód wyjaśniłby to wprost. Nie było
ku temu przeszkód. Powód po prostu uznał, że nic pracodawcy nie musi wyjaśniać.
Sąd Okręgowy zważył, że pozwany Urząd przy wypowiadaniu warunków
zatrudnienia powodowi naruszył art. 32 ustawy o związkach zawodowych. Brak
zgody związku zawodowego nie powoduje jednak bezwzględnej ochrony stosunku
pracy pracownika będącego członkiem zarządu związku. Żądanie przywrócenia do
pracy może być bowiem nieuzasadnione, gdy pozostaje w kolizji z zasadami
współżycia społecznego (art. 4771
§ 2 k.p.c. w związku z art. 45 § 1 i 3 oraz art. 8
k.p.) (wyrok Sądu Najwyższego z 11 września 2001 r. I PKN 619/00). Zdaniem
Sądu działacz związkowy nie jest zwolniony z należytego wykonywania
obowiązków pracowniczych, w tym zwłaszcza dbałości o dobro pracodawcy,
przestrzegania porządku i dyscypliny pracy oraz zasad współżycia społecznego w
zakładzie pracy, stosowania się do poleceń przełożonych dotyczących pracy. Co
istotniejsze, to właśnie od działacza związkowego należy wymagać postawy
nienagannej, wręcz wzorcowej. Tylko taka postawa może bowiem sprzyjać
6
wiarygodności jego poczynań i autorytetowi niezbędnemu do właściwego pełnienia
funkcji. Celem ochrony trwałości stosunku pracy działaczy związkowych jest
bowiem umożliwienie im prawidłowego wykonywania funkcji reprezentantów
pracowników wobec pracodawcy. Pracownik będący działaczem związkowym jest
więc chroniony przed zwolnieniem z pracy w związku z wykonywaniem funkcji
związkowych. Tymczasem powód nie wykazał, aby słabsza efektywność w pracy
była spowodowana podejmowaniem przez powoda funkcji związkowych.
Niewątpliwie powód wykazał niewłaściwą postawę wobec pracodawcy odmawiając
wyjaśnienia przyczyn zorganizowania zebrania pracowniczego bez zgody
przełożonych i wykazując tym samym lekceważenie dla pracodawcy. Także
niewątpliwie, pomimo wielokrotnych rozmów prowadzonych z nim przez
pracodawcę co do poprawy efektywności, powód nie podjął żadnych działań w celu
zmiany tej sytuacji. Powód nie zaprzeczał, że był pozbawiany premii. Natomiast
nietrafne okazały się twierdzenia Sądu pierwszej instancji dotyczące absencji
chorobowych powoda, ponieważ były one w ostatnich dwóch objętych oceną
porównywalne z innymi pracownikami. Następnie, oceniając postawę organizacji
związkowej w toku działań wobec powoda, Sąd Okręgowy podkreślił, że na bardzo
obszerną argumentację pracodawcy dotyczącą zamiaru wypowiedzenia powodowi
warunków pracy, związek odpowiedział jednym zdaniem - zaproponowane warunki
są niekorzystne dla powoda. Zdaniem Sądu, organizacja związkowa miała
możliwość przedstawienia szczegółowych argumentów na obronę powoda.
Samorządność związku w tym zakresie nie może jednak stanowić przeszkody do
dokonania uprawnionej sądowej oceny o występowaniu ewidentnej kolizji żądania
przywrócenia do pracy ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa.
Organizacja związkowa zajęła bardziej wyczerpujące stanowisko dopiero wtedy,
gdy pracodawca zwrócił się o wyrażenie zgody na rozwiązanie umowy o pracę.
Istotne jest to, że Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność" nie zakwestionowała
przedstawionej przez pracodawcę analizy efektywności pracy poborców. Nie
zakwestionowała konieczności zmian organizacyjnych i zwiększenia efektywności
w pracy poborców. Związek zawodowy nie podnosił, że mniejsza efektywność
powoda wynikała z jego zaangażowania w działalność związkową, a powód nie
podnosił, że miał gorszy rejon. Z tego względu trafnie przyjął Sąd pierwszej
7
instancji, że efektywność powoda była znacznie niższa niż pozostałych poborców.
Sąd Okręgowy podkreślił nadto, że mniejsza efektywność powoda nie była niczym
uzasadniona. Mimo wielu rozmów z przełożonymi, powód nie wyjaśniał i nie
poprawił wyników swojej pracy, nie wykazał inicjatywy w tym zakresie. Taka
postawa powoda jest, w ocenie Sądu sprzeczna z podstawowymi obowiązkami
pracowniczymi, określonymi w art. 100 k.p., jest także przejawem nielojalności
wobec pracodawcy. Do podstawowych obowiązków pracowniczych o charakterze
powszechnym (występujących w każdym stosunku pracy) należą obowiązki
wymienione w art. 100 k.p. Do takich - powszechnych i podstawowych - został
zakwalifikowany normatywnie obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy,
obowiązek pracownika sumiennej i starannej pracy, polegający także na dążeniu do
uzyskiwania jak najlepszych wyników i przejawianiu odpowiedniej inicjatywy w
zmieniających się warunkach. Ten obowiązek w przypadku charakteru pozwanego
podmiotu jest szczególny, a powód zajmował ważne i samodzielne stanowisko.
Pracownik podejmujący się wykonywania obowiązków wymagających wiadomości
specjalnych przyjmuje na siebie obowiązek, że podoła przyjętym na siebie
zadaniom. Tak określone obowiązki pracownicze powód naruszył. Apelujący nie ma
racji, gdy zakłada, że klauzula z art. 8 k.p. mogłaby mieć zastosowanie tylko w
sytuacji, w której można by stwierdzić, że powód w sposób ciężki naruszył
obowiązki pracownicze. Przywrócenie powoda do pracy na poprzednie stanowisko
byłoby sygnałem dla pracowników pozwanego, że status działacza związkowego
pozwala na wszystko i stanowi ochronę przed wszelkimi skutkami działań
podejmowanych przez tego pracownika, niewywiązującego się należycie z
obowiązków pracowniczych. Przeciwny sposób myślenia o ochronie trwałości
stosunku pracy działaczy związkowych byłby dyskryminujący dla pracowników,
którzy członkami związku zawodowego nie są albo nie sprawują w nich żadnej
funkcji i za taką postawę ponieśliby pełne konsekwencje. Z ustawowych gwarancji
wzmożonej ochrony trwałości stosunku pracy może korzystać jedynie taki działacz
związkowy, któremu nie można postawić zarzutu ciężkiego naruszenia
podstawowych obowiązków pracowniczych i korzystania z pełnionej funkcji
związkowej jak ze swoistego parasola ochronnego, chroniącego go przed
uzasadnionymi sankcjami prawa pracy. Taka postawa powoda nie zasługuje na
8
ochronę, stanowi nadużycie prawa działacza związkowego. Sąd Okręgowy
zauważa, że pozwany Urząd wycofał się z zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę
powodowi i dokonał jedynie wypowiedzenia zmieniającego, co gwarantuje mu
dalsze zatrudnienie i możliwość prowadzenia działalności związkowej z
zachowaniem ochrony związkowej właściwie rozumianej.
W skardze kasacyjnej odniesionej do całego wyroku Sądu Okręgowego
pełnomocnik powoda wniósł o jego zmianę w całości przez uwzględnienie
powództwa i orzeczenie zgodnie z żądaniem powoda o przywróceniu do pracy, lub
o uchylenie tego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów
postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych
z uwzględnieniem kosztów postępowania kasacyjnego.
Ograniczając skargę do podstawy naruszenia prawa materialnego skarżący
zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie: (-) art. 45 § 3 w związku z art. 8 k.p.,
przez uznanie, że w niniejszej sprawie przywrócenie do pracy jest sprzeczne z
zasadami współżycia społecznego i ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem
prawa i na tej podstawie orzeczenie odszkodowania w miejsce przywrócenia do
pracy oraz (-) art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych w związku z art. 8 k.p.
w związku z art. 4771
k.p.c., przez uznanie, że roszczenie powoda o przywrócenie
do pracy jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i ze społeczno -
gospodarczym celem ochrony działacza związkowego i jako takie nie jest uważane
za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
W uzasadnieniu podstaw skargi wskazano, między innymi, że jakkolwiek
wyrażona w art. 32 ustawy o związkach szczególna ochrona działaczy
związkowych nie jest bezwzględna, to w przedmiotowej sprawie, zachowanie
powoda nie może być traktowane jako przyczyna zastosowania art. 8 k.p. i
orzeczenie przez Sąd odszkodowanie w miejsce przywrócenia do pracy na
podstawie art. 4771
k.p.c., gdyż nie jest to zachowanie szczególnie rażące,
polegające na ciężkim naruszeniu obowiązków. Skarżący podkreślił, że w
orzecznictwie dominuje pogląd, w myśl którego tylko rażące naruszenie
obowiązków pracowniczych uzasadnia odmowę przywrócenia pracownika do pracy.
Ochrony można odmówić wówczas, gdy zachowanie pracownika było wyjątkowo,
9
szczególnie, rażąco sprzeczne z celem i istotą stosunku pracy. W odpowiedzi na
skargę pozwany wniósł o jej oddalenie w całości i zasądzenie od powoda kosztów
postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona. Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r.
o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.)
pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może
wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą
zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej
zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej
organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę
czynności w sprawach z zakresu prawa pracy (pkt 1), ani zmienić jednostronnie
warunków pracy lub płacy na niekorzyść takiego pracownika (pkt 2), z wyjątkiem
sytuacji, gdy dopuszczają to odrębne przepisy.
Modyfikację, polegającą w szczególności na wprowadzeniu pewnych wyjątków
od ochrony ustanowionej w art. 32 ustawy o związkach zawodowych, przewiduje,
między innymi, ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników (Dz. U. z 2003 r. Nr 90, poz. 844 ze zm.), która w przypadku
wypowiadania pracownikom stosunków pracy w ramach grupowego zwolnienia
zasadniczo wyłącza ochronę szczególną przed rozwiązaniem stosunku pracy,
zachowując ją jednak w stosunku do niektórych pracowników. Dotyczy to także
członka zarządu zakładowej organizacji związkowej oraz członka zakładowej
organizacji związkowej, upoważnionego do reprezentowania tej organizacji wobec
pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w
sprawach z zakresu prawa pracy. Jednocześnie jednak ustawa zezwala na
dokonanie takiemu pracownikowi wypowiedzenia dotychczasowych warunków
pracy i płacy (art. 5 ust. 1 i 5 pkt 3,4). Z kolei zgodnie z art. 10 ust. 1 tej ustawy,
analogiczny zakres ochrony działaczy związkowych obowiązuje w przypadku
10
zwolnień indywidualnych (tj. gdy zwolnienia w okresie nieprzekraczającym 30 dni
obejmują mniejszą liczbę pracowników niż określona w art. 1) z przyczyn
określonych w ustawie o zwolnieniach. Art. 5 ust. 3-7 rozważanej ustawy stosuje
się bowiem odpowiednio w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Dotyczy to jednak tylko
przypadków, gdy przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający
wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron.
Z powyższych przepisów wynika, że zarówno w przypadku zwolnienia
grupowego, jak i indywidualnego na gruncie ustawy o zwolnieniach z przyczyn
niedotyczących pracowników dokonanie wskazanym wyżej działaczom
związkowym wypowiedzenia definitywnego jest niedopuszczalne, natomiast można
im zmienić warunki pracy lub płacy w drodze wypowiedzenia zmieniającego (z
zachowaniem prawa do dodatku wyrównawczego).
Natomiast w zakresie nieobjętym regulacją art. 5 ust. 5 pkt 3 i 4 albo art. 10 ust.
1 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy, imiennie wskazani uchwałą zarządu jego członkowie lub inni członkowie
zakładowej organizacji związkowej, upoważnieni do reprezentowania tej organizacji
wobec pracodawcy, są objęci ochroną przed wypowiedzeniem warunków pracy lub
płacy na podstawie art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych. Z tego względu sąd rozpoznający spór o roszczenia wynikające z
wadliwego wypowiedzenia warunków pracy lub płacy takiemu działaczowi powinien
w pierwszej kolejności ustalić, które z wymienionych przepisów mają w sprawie
zastosowanie.
Wymaga to dokonania prawidłowej subsumcji ustalonego stanu faktycznego w
celu ustalenia, czy przyczyny wypowiedzenia mieszczą się w kategorii przyczyn
niedotyczących pracowników i czy stanowiły one wyłączny powód uzasadniający
wypowiedzenie.
Odnosząc powyższe uwagi do rozpoznawanej sprawy należy wskazać, że Sąd
Okręgowy wydając zaskarżone orzeczenie takiej subsumcji prawidłowo nie
przeprowadził. Przede wszystkim Sąd nie dokonał ustaleń pozwalających na
dokonanie przyjętej w sprawie oceny (kwalifikacji) prawnej roszczeń powoda. Jak
wynika z ustaleń przyjętych w podstawie zaskarżonego wyroku przyczyną
11
wypowiedzenia były zmiany organizacyjne w komórce egzekucyjnej polegające na
likwidacji stanowiska poborcy i utworzeniu stanowiska obsługi administracyjnej
komórki NE oraz ważny interes publiczny i ważne racje pracodawcy związane z
realizacją ustawowych zadań Urzędu. Odnośnie do pierwszej z tych przyczyn Sąd
pierwszej instancji, którego ustalenia Sąd odwoławczy przyjął bez zastrzeżeń,
stwierdził, że nie była ona fikcyjna. Natomiast Sąd Rejonowy (a w konsekwencji
także Sąd drugiej instancji) pominął milczeniem treść określenia „ważny interes
publiczny i ważne racje pracodawcy związane z realizacją ustawowych zadań
Urzędu” opisującego pozostałe przyczyny wypowiedzenia. Dopełniając te ustalenia
Sąd Okręgowy stwierdził, że pozwany w oświadczeniu o wypowiedzeniu warunków
zatrudnienia powoda, wskazał bardzo obszernie analizę pracy poborców, w tym
ocenę pracy powoda. Następnie zaś Sąd dokonał oceny zasadności
wypowiedzenia powodowi warunków pracy w kontekście zawartej w uzasadnieniu
tego wypowiedzenia oceny wyników pracy powoda, uznając, że wypowiedzenie
było merytorycznie uzasadnione. Tymczasem, jak wskazano i co wynika z
przyjętych w podstawie zaskarżonego wyroku ustaleń faktycznych, takiej przyczyny
wypowiedzenia pracodawca nie wskazał. W rezultacie nie można wykluczyć, że
likwidacja jednostki nie była wyłączną przyczyną przedmiotowego wypowiedzenia.
Braków w zakresie ustaleń faktycznych dopełnia to, że Sąd Rejonowy, w przyjętych
przez Sąd drugiej instancji ustaleniach stwierdza, że pracodawca rozwiązał z
powodem umowę o pracę za wypowiedzeniem i bez uzyskania zgody zakładowej
organizacji związkowej, podczas, gdy z całości ustaleń i przedmiotu
rozpoznawanego sporu wynika, że umowa nie została rozwiązana, a przedmiotem
sporu jest wyłącznie zasadność wypowiedzenia zmieniającego.
Wobec powyższego, Sąd Okręgowy zastosował art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych do niedostatecznie ustalonego stanu faktycznego. Należy
przypomnieć, że zastosowanie przepisów prawa materialnego do niedostatecznie
ustalonego stanu faktycznego oznacza wadliwą subsumcję tego stanu do
zawartych w nich norm prawnych (wyrok SN z 9 grudnia 2004 r. I UK 119/04,
niepubl.; wyrok SN z dnia 17 sierpnia 2006 r. III UK 62/06, niepubl; wyrok SN z dnia
20 stycznia 2011 r., I BP 4/10, niepubl.)
12
W każdym razie uniemożliwia to ocenę prawidłowości dokonanej przez Sąd
Okręgowy oceny prawnej roszczeń powoda, a co za tym idzie ocenę zasadności
skargi kasacyjnej. Dlatego trafny okazał się zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 (pkt 2)
ustawy o związkach zawodowych. W świetle niedostatecznych ustaleń faktycznych
nie można bowiem rozstrzygnąć, czy do sytuacji powoda znajduje zastosowanie
art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy o związkach zawodowych, czy art. 10 ust. 1 ustawy o
rozwiązywaniu stosunku pracy. Siłą rzeczy trafne w tej sytuacji są też zarzuty
odnoszące się do stosowanych przez Sąd Okręgowy w związku z tym przepisem
przepisów art. 8 k.p. i art. 4771
k.p.c. oraz art. 45 § 3 k.p.
Należy ponadto stwierdzić, że nie do zaakceptowania w świetle stanu
faktycznego przyjętego w podstawie zaskarżonego wyroku oraz w świetle
ukształtowanego orzecznictwa Sądu Najwyższego jest twierdzenie Sądu
Okręgowego, że powód naruszył obowiązki pracownicze w stopniu pozwalającym
na uznanie jego roszczenia o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach za
nadużycie prawa w rozumieniu art. 8 k.p. w związku z art. 4771
k.p.c. W kwestii tej
Sąd Najwyższy prezentuje jednoznaczne stanowisko, że oddalenie - na podstawie
art. 8 k.p. roszczenia o przywrócenie do pracy pracownika podlegającego
szczególnej ochronie przed rozwiązaniem z nim stosunku pracy, gdy rozwiązanie to
w sposób oczywisty narusza prawo - art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych - może mieć miejsce wyjątkowo, w okolicznościach szczególnie
rażącego naruszenia obowiązków pracowniczych lub obowiązujących przepisów
prawa. W tym kontekście w orzecznictwie wskazywane są takie zachowania
naruszające obowiązki pracownicze, jak: spożywanie alkoholu na terenie zakładu
pracy, przystąpienie do pracy w stanie nietrzeźwości, przywłaszczenie mienia na
szkodę pracodawcy, ujawnienie istotnych tajemnic handlowych pracodawcy,
pobicie współpracownika. Poza tym, zachowanie się pracownika w przypadku
rozwiązania z nim umowy o pracę w trybie art. 52 k.p., nie tylko musi stanowić
ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, ale także cechować
się szczególnymi cechami w płaszczyźnie podmiotowej lub przedmiotowej,
pozwalającymi na ocenę, że przywrócenie do pracy pozostawałoby w sprzeczności
z celem realizacji takiego roszczenia (wyrok SN z 26 marca 1998 r., I PKN 571/97,
OSNP 1999 nr 5, poz. 168 i powołane w nim wcześniejsze orzecznictwo; wyroki SN
13
z: 6 kwietnia 2006 r., III PK 12/06, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 90; 29 października
2007 r., II PK 50/07; 16 stycznia 1998 r., I PKN 475/97, OSNAPiUS 1998 nr 23,
poz. 683). Warto też przypomnieć, że szczególny charakter rozważanej ochrony
przejawia się właśnie w tym, że uniemożliwia ona rozwiązanie stosunku pracy w
okolicznościach, w których pracownik niechroniony mógłby zostać zwolniony. Istota
tej ochrony sprowadza się więc do tego, że nawet wówczas, gdy istnieją
uzasadnione przyczyny rozwiązania stosunku pracy ze szczególnie chronionym
działaczem związkowym, nie może do tego dojść bez zgody właściwego organu
związkowego, a rozwiązanie stosunku pracy mimo braku takiej zgody prowadzi - w
zasadzie - do jego restytucji (wyroki SN z: 16 stycznia 1998 r., I PKN 475/97; 15
października 1999 r., I PKN 306/99, OSNP 2001 nr 5, poz. 146; 6 kwietnia 2006 r.,
III PK 12/06). Z tego względu niezrozumiałe wykazywanie przez Sąd Okręgowy, że
dokonanie powodowi wypowiedzenia zmieniającego było merytorycznie
uzasadnione.
Na gruncie art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy o związkach zawodowych powyższe
zasady stosuje się odpowiednio do wypowiedzenia działaczowi związkowemu
warunków pracy i płacy. Skoro przepis ten ustanawia wymóg uzyskania zgody
organu związkowego także na dokonanie tego rodzaju wypowiedzenie bez względu
na jego przyczyny, to odmowa przywrócenia poprzednich warunków pracy lub płacy
w przypadku dokonania wypowiedzenia bez takiej zgody musiałaby się opierać na
stwierdzeniu niezasadności takiego roszczenia ze względu na to, że z powodu
rażąco nagannego zachowania pracownika stanowi ono nadużycie prawa (art. 4771
k.p.c. w związku z art. 8 k.p.). Okoliczności faktyczne sprawy nie wskazują na
możliwość przypisania powodowi takiego zachowania. W gruncie rzeczy ciężkiego
naruszenia przez powoda obowiązków pracowniczych Sąd Okręgowy dopatruje się
w niewyjaśnieniu przez powoda pracodawcy przyczyn zorganizowania 30 lipca
2008 r. zebrania pracowników oraz w niedążeniu do uzyskiwania jak najlepszych
wyników i nieprzejawianiu odpowiedniej inicjatywy w zmieniających się warunkach,
co oznaczało, że powód zajmujący ważne i odpowiedzialne stanowisko nie podołał
przyjętym obowiązkom uzyskując mniejszą od innych efektywność pracy. Sąd nie
wskazał przy tym okoliczności zorganizowania wspomnianego wyżej zebrania,
które usprawiedliwiałyby naruszające niezależność związkową żądanie wyjaśnienia
14
przyczyn zwołania zebrania pracowników przez działacza związkowego i
wskazywały, że takie zachowanie powoda stanowi szczególnie rażące lub choćby
tylko rażące naruszenie obowiązków pracowniczych lub inne rażące naruszenie
prawa. Samo przypuszczenie Sądu, że nie było to zebranie związkowe jest
niewystarczające. Sąd nie stwierdził również żadnych okoliczności wskazujących
choćby na zwykłą, nieumyślną winę powoda w osiąganiu gorszych wyników pracy,
czemu zresztą powód konsekwentnie w toku procesu zaprzeczał. W rezultacie
przekonanie Sądu Okręgowego o ciężkim naruszeniu przez powoda obowiązków
pracowniczych jest w okolicznościach sprawy zupełnie bezpodstawne.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 108 §
2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.