Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 443/10
POSTANOWIENIE
Dnia 7 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z wniosku Teresy D. i Stefana D.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta G.
o stwierdzenie zasiedzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 10 grudnia 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 29 lipca 2009 r. Sąd Rejonowy stwierdził,
że małżonkowie Teresa i Stefan D. z dniem 1 października 2005 r. nabyli przez
zasiedzenie własność nieruchomości położonej w G. przy ulicy U. 10, działka
numer 40, karta mapy 105, o powierzchni 102 m2
, dla której Sąd Rejonowy w G.
prowadzi księgę wieczystą nr [...]. Ustalił, że rodzice wnioskodawczyni Teresy D. w
dniu 11 sierpnia 1948 r. nabyli działkę oznaczoną obecnie numerem ewidencyjnym
41, o obszarze 472 m2
, na której znajdował się m.in. mocno zniszczony na skutek
działań wojennych budynek mieszkalny w stanie surowym. Budynek ten znajdował
się częściowo na sąsiedniej, nienależącej do ówczesnego właściciela działce,
obecnie noszącej numer 40. Poprzedni właściciel działki nr 41 rozpoczął budowę w
1938 r. W 1948 r. ważność projektu i pozwolenia na budowę została przedłużona
do dnia 30 sierpnia 1950 r., zaś ówczesnym właścicielom nieruchomości (rodzicom
wnioskodawczyni) Zarząd Miasta G. nakazał dokonanie napraw budynku
uszkodzonego wskutek działań wojennych. Nie przeprowadzili oni wymaganych
napraw ani nie ogrodzili nieruchomości, wobec czego konieczne naprawy
przeprowadził Zarząd Miasta G., a na mocy decyzji Prezydium Miejskiej Rady
Narodowej w G. z dnia 6 stycznia 1963 r. Skarb Państwa nabył prawo użytkowania
nieruchomości. Termin użytkowania został określony na 34 lata i trwał od 1 stycznia
1950 r. do 31 grudnia 1984 r. Po jego upływie, zgodnie z decyzją, nieruchomość
podlegała zwrotowi jej właścicielom, co nastąpiło dnia 31 lipca 1998 r., gdy
właścicielami byli już Teresa i Stefan D., na podstawie umowy darowizny zawartej
dnia 6 czerwca 1997 r. z matką wnioskodawczyni. Teresa i Stefan D. do chwili
obecnej władają całą nieruchomością gruntową wraz z budynkiem, ogrodzoną
przez wnioskodawców w 2005 r. Niezabudowana część działki nr 40 jest od 1938 r.
nieprzerwanie wykorzystywana jako wjazd na podwórze nieruchomości, w tym
zaplecze budynku mieszkalnego. W księdze wieczystej prowadzonej dla
nieruchomości oznaczonej numerem ewidencyjnym 40 jako właściciel jest
ujawniony Skarb Państwa.
3
Sąd Rejonowy uznał, że wnioskodawcy wykazali, iż posiadanie ich
poprzedników trwało przynajmniej od dnia 11 sierpnia 1948 r., a posiadanie
wnioskodawców jako następców prawnych trwa nieprzerwanie do chwili obecnej.
Podkreślił, że zachowanie się wnioskodawców i ich poprzedników, w tym
ogrodzenie całej nieruchomości, świadczy o ich woli władania sporną
nieruchomością tak jak właścicieli. Wobec tego, że wnioskodawcy są w złej wierze,
bieg trzydziestoletniego terminu zasiedzenia nieruchomości zaczął się od dnia
1 października 1990 r. i z uwagi na skrócenie terminu o połowę, tj. o 15 lat, gdyż
doliczone zostaje posiadanie poprzedników prawnych, chwilą upływu terminu
zasiedzenia jest dzień 1 października 2005 r.
Sąd Okręgowy po rozpoznaniu apelacji Skarbu Państwa, postanowieniem z
dnia 10 grudnia 2009 r. oddalił apelację.
Sąd Okręgowy potwierdził ustalenia faktycznie Sądu Rejonowego oraz
ich ocenę prawną. Przyjął, że władanie nieruchomością przez Skarb Państwa
wynikało z decyzji przekazującej nieruchomość w użytkowanie i miało charakter
posiadania zależnego. Wprawdzie wnioskodawcy wybudowali ogrodzenie nie
w 2005 r., tylko w 2008 r., jednakże jest to nieistotne z punktu widzenia zasiedzenia
nieruchomości. Bez znaczenia, zdaniem Sądu Okręgowego, pozostają okoliczności
przytoczone w uzasadnieniu apelacji, że Skarb Państwa władał całą
nieruchomością stanowiącą własność wnioskodawców przez 47 lat. Przedmiotem
niniejszego postępowania jest bowiem ustalenie, czy istniały przesłanki do
stwierdzenia zasiedzenia nieruchomości będącej własnością Skarbu Państwa,
zatem ocenie podlega posiadanie wnioskodawców, a nie uczestnika postępowania.
Prokuratoria Generalna w skardze kasacyjnej zaskarżyła postanowienie
Sądu Okręgowego w całości, zarzucając naruszenie przepisów prawa
materialnego, mianowicie art. 336 w związku z art. 340 k.c., art. 10 ustawy z dnia
28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321)
w związku z art. 7 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami
w miastach i osiedlach (Dz.U. Nr 32, poz. 159), art. 339 w związku z art. 336
i w związku z art. 6 k.c., art. 172 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 10 ustawy z dnia 28
lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz naruszenie art. 328 § 2 k.p.c.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia przepisów prawa
materialnego sprowadzają się w istocie do zakwestionowania posiadania
samoistnego wnioskodawców i ich poprzedników prawnych w stosunku do działki
nr 40 w latach 1950 - 1998. Skarb Państwa twierdzi mianowicie, że Sądy
orzekające w sprawie w sposób nieuprawniony oceniały spełnienie przesłanki
posiadania samoistnego w odniesieniu do działki nr 40 na podstawie oceny
posiadania działki nr 41.
W okolicznościach niniejszej sprawy nie budzi wątpliwości, że wnioskodawcy
i ich poprzednicy prawni są nieprzerwanie od 1938 r. posiadaczami samoistnymi
działki nr 41, jednakże w latach 1950 - 1998 ich posiadanie samoistne nie było
związane z wykonywaniem nad nią faktycznego władztwa. W tym bowiem okresie
Skarb Państwa wykonywał w stosunku do tej działki posiadanie zależne jako jej
użytkownik. Nie budzi też wątpliwości, że w latach 1938-1950 poprzednicy prawni
wnioskodawców byli posiadaczami samoistnymi działki nr 40. Korzystali z niej
bowiem jak właściciele, wykorzystując ją funkcjonalnie łącznie z działką nr 41 oraz
decydując się na budowę domu znajdującego się na obu działkach. Nie budzi
wreszcie wątpliwości, że wnioskodawcy są od 1998 r. posiadaczami samoistnymi
działki nr 40, o czym świadczy m.in. łączne ogrodzenie w 2008 r. działek nr 40 i 41.
Może natomiast budzić wątpliwości dokonana przez Sądy obu instancji
ocena posiadania działki nr 40 w latach 1950-1998. Sądy mianowicie przyjęły,
ze względu na funkcjonalną łączność obu działek, że działka nr 40 dzieli także
co do posiadania losy działki nr 41, zatem we wskazanym okresie Skarb Państwa
był jej posiadaczem zależnym, a uczestnicy postępowania i ich poprzednicy prawni
posiadaczami samoistnymi. Taka konkluzja oznaczałaby jednak, że Skarb Państwa
w rozważanym okresie był posiadaczem zależnym nieruchomości, jednocześnie
będąc jej właścicielem. Jest to rzeczywiście sytuacja paradoksalna. Należy jednak
podkreślić, że działka nr 40 od 1938 r. jest tak ściśle powiązana funkcjonalnie
z działką nr 41, że nie ma ona odrębnego przeznaczenia społeczno-
gospodarczego, które byłoby inne od przeznaczenia społeczno-gospodarczego
działki nr 41. Świadczą o tym przede wszystkim takie okoliczności, jak wzniesienie
5
budynku mieszkalnego na obu działkach i wykorzystywanie pozostałej części
działki nr 40 jako wjazdu na podwórze i zaplecze budynku. W tej sytuacji trzeba
przyjąć, że Sądy obu instancji prawidłowo oceniły, iż wnioskodawcy oraz ich
poprzednicy prawni nie utracili posiadania samoistnego działki nr 40 wskutek
decyzji Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w G. z dnia 6 stycznia 1963 r.
Z decyzji tej zresztą wyraźnie wynika, że jedyną przyczyną jej wydania było
dokonanie w 1950 r. przez Państwo Polskie naprawy i wykończenia budynku
mieszkalnego, który, jak już wspomniano znajduje się na obu działkach.
Posiadanie, jako stan faktyczny, co do zasady jest niezależne od prawa do
rzeczy, czego na tle prawa polskiego wyraźnym dowodem jest dopuszczalny
zakres exceptio domini w postępowaniu posesoryjnym. Badając posiadanie nie
należy zatem praktycznie w ogóle zastanawiać się nad tym, komu przysługuje
prawo własności posiadanej rzeczy. Oceny własności i posiadania są niezależne,
w konsekwencji do ustalenia faktu posiadania niezbędne jest zawsze spełnienie
dwóch elementów: corpus i animus. Corpus oznacza faktyczne władztwo nad
rzeczą, którego występowanie, w zależności od towarzyszącego mu animus albo
jego braku, będzie dowodem posiadania albo dzierżenia. W latach 1950-1998
w odniesieniu do działki nr 40 corpus niewątpliwie występował po stronie Skarbu
Państwa, a więc z tego punktu widzenia można by rozważać uznanie Skarbu
Państwa za posiadacza tej działki. O tym, czy było to posiadanie samoistne,
czy zależne, świadczy animus Skarbu Państwa. Animus oznacza świadomość
i wolę posiadania oraz pozwala odróżnić posiadanie samoistne od posiadania
zależnego i dzierżenia. Ze względu na wspomniane wyżej przeznaczenie
społeczno-gospodarcze działki nr 40, nie można twierdzić, że animus był inny
w stosunku do działki nr 40 niż do działki nr 41, tym bardziej, że Skarb Państwa
musiał przecież liczyć się z tym, iż jego faktyczne władanie obu działkami było
czasowe. Uznanie więc Skarbu Państwa za posiadacza zależnego również działki
nr 40 nie stoi na przeszkodzie przyjęciu, że właściciele działki nr 41 wciąż byli
posiadaczami samoistnymi działki nr 40. Należy zatem przyjąć, że domniemanie
samoistnego posiadania Skarbu Państwa, przewidziane w art. 339 k.c., zostało
skutecznie wzruszone w latach 1950-1998 zarówno do działki nr 41, jak i do działki
nr 40.
6
W tym stanie rzeczy trzeba uznać, że nie jest trafny zarzut naruszenia art.
339 k.c., a w konsekwencji także dalsze podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty
naruszenia prawa materialnego.
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. jest nietrafny. Może on stanowić
usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy uzasadnienie
zaskarżonego wyroku nie zawiera wszystkich koniecznych elementów bądź
zawiera tak oczywiste braki, które uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (por. np.
orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC
1999, nr 4, poz. 83, z dnia 8 października 1997 r., I CKN 312/97, niepubl., z dnia 19
lutego 2002 r., IV CKN 718/00, niepubl., z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 11862/00,
niepubl., z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, niepubl., z dnia 22 maja 2003 r.,
II CKN 121/01, niepubl., z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, niepubl.). Takich zaś
zarzutów z pewnością nie można postawić zaskarżonemu wyrokowi Sądu
Okręgowego.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.