Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 320/10
POSTANOWIENIE
Dnia 13 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Bogumiła Ustjanicz
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Syndyka masy upadłości Szymona Z.
przy uczestnictwie Wiesławy S.
o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania od postanowienia Sądu Okręgowego
Sądu Gospodarczego
z dnia 19 marca 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy, uwzględniając wniosek syndyka masy upadłości Szymona
Z., postanowieniem z dnia 9 września 2009 r. pozbawił Wiesławę S. prawa
prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz prawa pełnienia
funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce
handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu
na okres pięciu lat. Ustalił, że uczestniczka postępowania Wiesława S. od dnia 1
września 2005 r. pełniła funkcję prezesa zarządu Spółki z o.o. M.-S. Spółka
rozpoczęła działalność we wrześniu 2005 r. Zajmowała się skupem zboża,
produkcją mąki i świadczeniem usług w zakresie przemiału. Działalność
gospodarczą prowadziła na podstawie umów dzierżawy hali produkcyjnej, młyna
oraz punktu skupu. Czynsz z tego tytułu wynosił łącznie 60 000 zł miesięcznie.
Spółka posiadała własne urządzenia, sprzęt komputerowy i pojazdy o szacunkowej
wartości 136508,86 zł. Od 2007 r. spółka ponosiła straty. W 2007 r. wyniosły one
735000 zł, w 2008 r. 11861000 zł, a za pierwsze dwa miesiące 2009 r. 114000 zł.
Według bilansu sporządzonego na dzień 28 lutego 2009 r. aktywa spółki wynosiły
7164000 zł, a zobowiązania 19090000 zł. Zgodnie ze spisem sporządzonym na
dzień 19 marca 2009 r. spółka posiadała zobowiązania wobec 94 wierzycieli, z
których najwcześniejsze pochodziły ze stycznia 2008 r. Znaczna część zadłużenie
powstała w okresie od sierpnia do grudnia 2008 r. Jej zobowiązania z tytułu
czynszu za dzierżawiony majątek wynosiły 685791 zł. Zobowiązania wobec ZUS
spółka przestała regulować w marcu 2008 r., a wobec PFRON w sierpniu 2008 r. W
okresie od 16 czerwca 2008 r. do 16 marca 2009 r. zapłaciła na rzecz wierzycieli
kwotę łącznie 9830847,33 zł. W dniu 16 czerwca 2008 r. spółka złożyła wniosek o
ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu. Wniosek ten został zwrócony
z uwagi na jego braki formalne. W dniu 13 lutego 2009 r. wniosek o ogłoszenie
upadłości zgłosił syndyk masy upadłości Szymona Z. Sąd Rejonowy oddalił ten
wniosek z uwagi na brak majątku wystarczającego na pokrycie kosztów
postępowania upadłościowego. W dniu 2 marca 2009 r. spółka ponowiła wniosek o
ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu. Wniosek ten został również
zwrócony. Kolejny wniosek spółki o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia
3
układu z dnia 23 marca 2009 r. Sąd Rejonowy oddalił i stwierdził jednocześnie brak
podstaw do ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika.
W oparciu o te ustalenia Sąd Rejonowy uznał, że uczestniczka
postępowania nie dochowała wymogu złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości
spółki M.- S. w terminie dwutygodniowym od wystąpienia stanu jej
niewypłacalności, który powstał przynajmniej w styczniu 2008 r. W tym okresie
spółka nie uregulowała bowiem znacznych zobowiązań wobec dwóch wierzycieli.
W ocenie Sądu Rejonowego uczestniczka postępowania ponosiła winę
w niezgłoszeniu w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki,
gdyż mimo wiedzy o niewypłacalności spółki zaniechała powinności zgłoszenia
wniosku o upadłość w odpowiednim czasie, zapewniającym ochronę interesów
wszystkich wierzycieli. Działanie na szkodę wierzycieli polegało na kontynuowaniu
działalności przez spółkę przez długi okres, w którym zaciągała kolejne
zobowiązania bez możliwości ich całkowitego zaspokojenia. Spółka spłacała
częściowo zobowiązania, ale w sposób nierównomierny w odniesieniu do
poszczególnych wierzycieli. Spełnione zostały zatem przesłanki do orzeczenia
wobec uczestniczki zakazu prowadzenia działalności gospodarczej oraz
zajmowania określonych stanowisk na podstawie art. 373 prawa upadłościowego
i naprawczego (p.u.n.), a stopień zawinienia z jej strony, w postaci winy umyślnej,
uzasadniał orzeczenie tego zakazu na okres pięciu lat.
Apelację uczestniczki postępowania Sąd Okręgowy oddalił postanowieniem
z dnia 19 marca 2010 r., podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu
pierwszej instancji.
Skarga kasacyjna uczestniczki postępowania została oparta o obie podstawy
określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. Zarzucono w niej naruszenie art. 112 k.c., art. 373
ust. 1 pkt 1 i art. 377 p.u.n., art. 233 k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c., art. 51 k.p.c. w zw.
z art. 49 k.p.c. oraz art. 382 k.p.c. W oparciu o te zarzuty skarżąca wniosła
o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz poprzedzającego go postanowienia
Sądu Rejonowego z dnia 9 listopada 2009 r. i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, ewentualnie ich uchylenie i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez
oddalenie wniosku.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej były w części nieuzasadnione. Art. 3983
§ 3 k.p.c.
wyklucza możliwość oparcia skargi kasacyjnej o zarzuty dotyczące ustalenia faktów
lub oceny dowodów. Zarzut braku ustaleń odnoszących się do daty zaistnienia
podstawy ogłoszenia upadłości nie mógł stanowić zatem podstawy uwzględnienia
skargi kasacyjnej. Stwierdzenie naruszenia art. 233 i art. 328 § 2 k.p.c. z tej
przyczyny nie uzasadniałoby przy tym twierdzenia skarżącej, że naruszenie
przepisów postępowania w tym zakresie mogłoby stanowić przyczynę nieważności
postępowania, o której mowa w art. 379 pkt 5 k.p.c. (pozbawienie strony możliwości
jej praw). W sprawie nie miała również miejsca nieważność postępowania
spowodowana udziałem w składzie Sądu Okręgowego rozpoznającego apelację
uczestniczki postępowania sędziego, który w postępowaniu upadłościowym
nadzorował czynności syndyka będącego wnioskodawcą. Tego rodzaju okoliczność
nie stanowiła podstawy do wyłączenia sędziego w oparciu o art. 48 § 1 k.p.c. Nie
uzasadniała również wyłączenia sędziego na podstawie art. 49 k.p.c. Niezasadne
było zatem także twierdzenie skarżącej, że z uwagi na skład sądu w sprawie miała
miejsce nieważność postępowania na podstawie art. 379 pkt 4 k.p.c.
Usprawiedliwione były natomiast zarzuty skargi kasacyjnej związane z oceną
przez Sąd Okręgowy zachowania przez wnioskodawcę określonego w art. 377
p.u.n. terminu do złożenia wniosku. Sądy obu instancji ograniczyły ustalenia
faktyczne w tym zakresie do stwierdzenia, że niewypłacalność spółki M.- S.
powstała najpóźniej w styczniu 2008 r. Tymczasem art. 21 ust. 2 p.u.n. wprowadza
obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie dwóch tygodni od
dnia zaistnienia podstaw do ogłoszenia upadłości. Skarżąca podniosła zasadnie, że
ocena biegu tego terminu powinna być dokonana na podstawie przepisów kodeksu
cywilnego, a art. 112 k.c. wymaga, aby bieg terminu oznaczonego w tygodniach był
określony przez wskazanie dnia, w którym rozpoczął on bieg. Ustalenia, na których
oparł się Sąd Okręgowy nie pozwalały w konsekwencji na dokonanie oceny czy w
sprawie został prawidłowo zastosowany art. 377 p.u.n. jeśli uwzględni się, co jest
bezsporne, że syndyk masy upadłości Szymona Z. złożył wniosek o ogłoszenie
upadłości spółki M.- S. w dniu 13 lutego 2009 r. Nie można bowiem w świetle
dokonanych przez Sąd Okręgowy ustaleń wykluczyć, że miało to miejsce po
5
upływie roku od dnia, w którym spółka stała niewypłacalna i zaszła podstawa do
złożenia przez dłużnika wniosku o ogłoszenie upadłości. Wykładnia art. 377 p.u.n.
w brzmieniu obowiązującym w 2009 r. nakazuje zaś przyjąć, że uchybienie temu
terminowi wyłączało możliwość późniejszego domagania się orzeczenia zakazu na
podstawie art. 373 p.u.n., z odwołaniem się do terminu zakończenia postępowania
upadłościowego. W rozpoznawanej sprawie syndyk złożył zaś wniosek
o orzeczenie zakazu dopiero w dniu 7 kwietnia 2009 r., po oddaleniu przez Sąd
Rejonowy jego wniosku o ogłoszenie upadłości postanowieniem z dnia 20 marca
2009 r.
Art. 377 p.u.n. stanowił wprawdzie, że nie orzeka się zakazu, o którym mowa
w art. 373, jeżeli postępowanie w tej sprawie nie zostało wszczęte w terminie roku
od dnia umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia
wniosku o ogłoszenie upadłości, jednakże przewidywał równocześnie, że w sytuacji
gdy wniosku o ogłoszenie upadłości nie złożono, termin ten należy liczyć od dnia,
w którym dłużnik obowiązany był taki wniosek złożyć. Termin roczny określony
w art. 377 p.u.n. ma charakter terminu prekluzyjnego, co nakazuje przyjąć,
że wszczęcie postępowania upadłościowego po jego upływie nie mogło mieć już
wpływu na zachowanie tego terminu poprzez uwzględnienie daty jego zakończenia
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z 29 października 2008 r., IV CSK 239/08 i
z dnia 7 lutego 2008 r., V CSK 424/07, OSNC 2009, nr 4, poz. 59).
Zgodnie z utrwalonym poglądem judykatury braki w zakresie ustaleń
faktycznych uniemożliwiające właściwe zastosowanie określonych przepisów prawa
materialnego uzasadniają uwzględnienie zarzutu ich naruszenia. Uzasadniony był
zatem zarzut naruszenia art. 377 p.u.n., a w konsekwencji także zarzut naruszenia
art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n.
Skarżący podniósł również zasadnie, że przy ocenie stopnia winy
uczestniczki postępowania, rzutującej na określenie okresu, na który orzeczono
wobec niej zakaz zajmowania stanowisk, uwzględniono, że po zaistnieniu podstaw
do ogłoszenia upadłości spółka przez dłuższy okres prowadziła nadal działalność
gospodarczą, między innymi z tego względu, że jej wnioski o ogłoszenie upadłości,
zgłoszone w dniu 16 czerwca 2008 r. i w dniu 2 marca 2009 r. zostały zwrócone
6
z uwagi na ich braki formalne. Trafnie skarżący zarzucił, że w przypadku
stwierdzenia istnienia przesłanek do zastosowania art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n. ocena
postępowania pozwanej w kontekście stopnia jej zawinienia dokonana przez Sąd
Okręgowy powinna uwzględniać skutki wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
16 listopada 2009 r., P 88/08 (Dz. U. nr 191, poz. 1484). Trybunał Konstytucyjny w
wyroku tym uznał za niekonstytucyjny art. 28 ust. 1 p.u.n. w zakresie, w którym
zezwalał na zwrot wniosku o ogłoszenie upadłości bez wzywania o uzupełnienie
jego braków w przypadku, gdy wniosek złożyła strona nie korzystająca z pomocy
adwokata lub radcy prawnego.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna była uzasadniona
i zaskarżone postanowienie podlegało uchyleniu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.