Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 335/10
POSTANOWIENIE
Dnia 13 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Bogumiła Ustjanicz
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
1) w sprawie z wniosku K. GmbH & Co KG z siedzibą w M. (Niemcy)
przy uczestnictwie P.W. „I.” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w J.
o stwierdzenie wykonalności orzeczenia, sygn. akt GCo 79/09,
2) w sprawie z wniosku K. GmbH & Co KG z siedzibą w M. (NIemcy)
przy uczestnictwie P.W. „I.” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w J.
o stwierdzenie wykonalności orzeczenia, sygn. akt GCo 78/09,.
3) w sprawie z wniosku K. GmbH & Co KG z siedzibą w M. ( Niemcy)
przy uczestnictwie P.W. „I.” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w J.
o stwierdzenie wykonalności orzeczenia, sygn. akt GCo 77/09,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 kwietnia 2011 r.
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 marca 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy postanowieniami z dnia 7 sierpnia 2009 r. stwierdził
wykonalność w Polsce orzeczeń z dnia 23 grudnia 2004 r., z dnia 25 stycznia 2005
r. oraz z dnia 9 lutego 2005 r., wydanych w sprawie o sygn. akt O 43/04 przez Sąd
Okręgowy w G. (Landgericht G.). Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, iż wnioski
złożone przez wnioskodawcę – K.GmbH & Co KG z siedzibą w M. (Niemcy) oraz
dołączone do nich dokumenty odpowiadają wymogom określonym w art. 53
rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie
jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach
cywilnych i handlowych (Dz. U. UE.L.01.12.1 – dalej: „rozporządzenie nr 44/2001”),
mającego zastosowanie w sprawie.
Postanowienia te zostały zaskarżone przez uczestnika – PW l. Spółkę z
ograniczoną odpowiedzialnością w J. zażaleniem, w którym wniósł o ich zmianę i
oddalenie wniosku. Uczestnik podniósł, iż w sprawie nie znajduje zastosowania
rozporządzenie nr 44/2001, a ponadto zachodzą podstawy do odmowy uznania
orzeczenia zagranicznego, gdyż w sprawie O 43/04 był pozbawiony możliwości
obrony – nie wiedział o toczącym się postępowaniu i nie brał w nim udziału.
Sąd Apelacyjny wymienione wyżej sprawy połączył do wspólnego
rozpoznania i postanowieniem z dnia 25 marca 2010 r. zmienił zaskarżone
postanowienia Sądu Okręgowego w ten sposób, iż każdy z wniosków oddalił,
obciążając jednocześnie wnioskodawcę obowiązkiem zwrotu uczestnikowi kosztów
postępowania. Sąd drugiej instancji uznał, że w sprawie znajduje zastosowanie
rozporządzenie nr 44/2001, lecz brak jest podstaw do uwzględnienia żądań
wnioskodawcy. Wskazał, że powołanie się przez uczestnika na brak należytej
reprezentacji w sprawie, która w świetle rozwiązań polskiego Kodeksu
postępowania cywilnego skutkuje nieważnością postępowania, stanowi podstawę
odmowy uznania orzeczenia stosownie do treści art. 34 pkt 1 rozporządzenia
nr 44/2001. Jednocześnie Sąd Apelacyjny podkreślił, że podniesienie przez
uczestnika zarzutu nienależytej reprezentacji skutkowało przeniesieniem ciężaru
dowodu wykazania tej okoliczności, a to faktu należytej reprezentacji uczestnika
3
w postępowaniu przed Sądem Okręgowym w G., na wnioskodawcę, natomiast
wnioskodawca nie uczynił temu obowiązkowi zadość.
Od postanowienia Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wniósł
wnioskodawca, zaskarżając je w całości. Skargę kasacyjna wnioskodawca oparł na
podstawie z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. wskazując, iż Sąd naruszył art. 385 k.p.c.
w zw. z art. 34 pkt 1 rozporządzenia oraz w zw. z art. 6 k c., a także zarzucił
naruszenie art. 217 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 232 k.p.c. oraz art. 80
Zivilprozeβordnung (niemieckiego kodeksu postępowania cywilnego). Wniósł
o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należy zaznaczyć, iż Sądy pierwszej i drugiej instancji, w oparciu
o ustalony stan faktyczny, słusznie uznały, iż w sprawie znajdują zastosowanie
przepisy rozporządzenia nr 44/2001, stosownie do regulacji zawartej w art. 66
ust. 1.
Zgodnie z art. 34 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 orzeczenia nie uznaje
się, jeżeli uznanie byłoby oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym Państwa
Członkowskiego w którym wystąpiono o uznanie. Przytoczony przepis przewiduje
sytuacje wyjątkowe, w których sąd państwa uznania może odmówić uznania
orzeczenia, a to poprzez wprowadzenie klauzuli generalnej w postaci
„sprzeczności z porządkiem publicznym”. Trzeba przy tym podkreślić, że zarówno
w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (por. wyrok z dnia
28 marca 2000 r., C-7/98 Krombach, Zb. Orz. s I - 1935 i wyrok z dnia 11 maja
2000 r. C-38/98 Renault, Zb. Orz. 2000, s. 2973, pkt 33), jak i Sądu Najwyższego
(por. np. postanowienie z dnia 2 czerwca 1980 r., I CR 124/80, OSNC 1981, nr 1,
poz. 13; postanowienie z dnia 21 marca 2007 r., I CSK 434/06, OSNC 2008, nr 3,
poz. 37) przyjmuje się, że zastosowanie klauzuli porządku publicznego stanowi
odstępstwo od zasady stosowania prawa obcego oraz uznawania zagranicznych
orzeczeń opartych na tym prawie i dlatego przesłanek do jej zastosowania nie
można interpretować w sposób rozszerzający. Wyjątkowy charakter przywołanej
klauzuli skutkuje tym, iż jedynie naruszenie podstawowych, fundamentalnych zasad
4
porządku prawnego może stanowić uzasadnioną podstawę odmowy uznania
orzeczenia. Sąd Apelacyjny uznał, iż w rozpoznawanej sprawie zachodzi taka
uzasadniona podstawa, a jest nią „nieważność postępowania”, którą było dotknięte
wydane przez Sąd Okręgowy w G. orzeczenie, a to poprzez niewłaściwą
reprezentację uczestnika skutkującą brakiem możliwości obrony jego praw.
Jednocześnie Sąd drugiej instancji, opierając się na postanowieniu Sądu
Najwyższego z dnia 27 listopada 2008 r., IV CSK 74/08 (OSNC 2009 Nr 11,
poz. 155), uznał, iż obowiązek wykazania, że w sprawie O 43/04 przed Sądem
Okręgowym w G. uczestnik był należycie reprezentowany, ciążył na wnioskodawcy
a nie na uczestniku, który tę okoliczność podniósł. Sąd Apelacyjny stanął zatem na
stanowisku, że w omawianej sytuacji ciężar dowodu rozkłada się inaczej niż według
ogólnej reguły lecz zgodnie z zasadą, z którą „nie na tym ciąży obowiązek
dowodowy kto twierdzi, a na tym kto zaprzecza”. Tym samym, zasadnicze
znaczenie dla prawidłowości wydanego przez Sąd Apelacyjny rozstrzygnięcia ma
ustalenie, na kim spoczywał ciężar przytoczenia okoliczności i ciężar dowodu
w zakresie wykazania podstaw odmowy uznania (stwierdzenia wykonalności)
określonych w art. 34 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001.
Obecnie przeważa stanowisko, iż obowiązki w tym zakresie spoczywają,
z zastrzeżeniem powinności przedstawienia przez wnioskodawcę dokumentów
wskazanych w art. 53 rozporządzenia nr 44/2001, na przeciwniku wniosku
o udzielenie exequatur. Taki rozkład ciężaru dowodu odpowiada bowiem
założeniu, że zawarte w rozporządzeniu unormowania mają ułatwić uznanie lub
stwierdzenie wykonalności. Wyjątek od tej reguły przewidziany jest jedynie
w zakresie podstawy przewidzianej w art. 34 pkt 2 rozporządzenia nr 44/2001,
a zatem wnioskodawca powinien przytoczyć okoliczności faktyczne i przedstawić
dowody w celu wykazania, że doręczenie dokumentu wszczynającego
postępowanie (dokumentu równorzędnego) zostało dokonane w czasie i w sposób
umożliwiający dłużnikowi przygotowanie obrony Ta podstawa jest bowiem
sformułowana w sposób odmienny niż pozostałe podstawy (w sposób negatywny),
co – jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 listopada 2008 r.,
IV CSK 74/08 (OSNC 2009 Nr 11, poz. 155) – pozwala przyjąć, że w razie
potrzeby badania tej podstawy, na wnioskodawcy spoczywa powinność wykazania
5
okoliczności wyłączających – w tym zakresie – zastosowanie tej podstawy
i powołania stosownych dowodów. Oznacza to, że w zakresie pozostałych
podstaw, w tym podstawy wymienionej w art. 34 pkt 1 rozporządzenia
zastosowanie znajdują ogólne reguły rozkładu ciężaru dowodu.
W rozpoznawanej sprawie podstawą odmowy uznania orzeczenia przez Sąd
drugiej instancji był art. 34 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001, który nie wprowadza
wyjątkowej reguły w odniesieniu do ciężaru przytoczenia okoliczności faktycznych
i ciężaru dowodu w zakresie wykazania podstaw odmowy uznania (stwierdzenia
wykonalności). W odniesieniu do tej regulacji zastosowanie znajduje zasada
ogólna, a tym samym to na uczestniku – jako przeciwniku wniosku – ciążył
obowiązek wykazania, że nie był on nienależycie reprezentowany w postępowaniu
przed Sądem Okręgowym w G. Z tego też względu zasadnym okazał się
podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji art.
385 k.p.c. w zw. z art. 34 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 oraz w zw. z art. 6 k.c.
Zasadność pierwszego z zarzutów kasacyjnych skutkuje tym, iż zbędne stało
się rozpoznawanie drugiego z zarzutów, a to naruszenie art. 217 § 2 k.p.c. w zw.
z art. 227 k.p.c., w zw. z art. 232 k.p.c. oraz art. 80 Zivilprozeβordnung
(niemieckiego kodeksu postępowania cywilnego).
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji, w oparciu o treść
art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
k.p.c.
md