Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PZ 2/11
POSTANOWIENIE
Dnia 21 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Andrzej Wróbel (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
w sprawie z powództwa J. Ł. i A. M.
przeciwko Zakładowi Usług Gastronomicznych o odszkodowanie i wynagrodzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 21 kwietnia 2011 r.,
zażalenia powódek od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych […]
z dnia 20 stycznia 2011 r.,
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy w sprawie J. Ł. i A. M. przeciwko Zakładowi
Usług Gastronomicznych /.../ o odszkodowanie i wynagrodzenie, na skutek apelacji
powódek od wyroku Sądu Rejonowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z
dnia 2 września 2010 r., wyrokiem z 20 stycznia 2011 r. oddalił apelację i zasądził
od obu powódek na rzecz pozwanego po 450 złotych (czterysta pięćdziesiąt
złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję.
W uzasadnieniu rozstrzygnięcia o kosztach Sąd Apelacyjny podniósł, że
zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, zasądził na podstawie art.
98 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 12 ust. 1 pkt 1 w zw. z
§ 11 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002
2
r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. 2002 Nr 163, poz. 1349 ze zm.) od powódek na
rzecz pozwanego koszty postępowania apelacyjnego. Powódki, reprezentowane
przez radcę prawnego w toku postępowania przed Sądem drugiej instancji, nie
wnosiły o nieobciążanie ich kosztami postępowania, nadto nie wykazały, aby
zaistniały okoliczności uzasadniające zastosowanie przez Sąd art. 102 k.p.c.
Zmodyfikowane na rozprawie w dniu 25 sierpnia 2010 r. roszczenie powódki A. M.
stanowiło 3.500 zł tytułem wynagrodzenia oraz 4.200 zł tytułem odszkodowania, a
powódki J. Ł. 3.437,50 zł tytułem wynagrodzenia oraz 4.125 zł tytułem
odszkodowania, zatem należne na rzecz strony pozwanej wynagrodzenie - opłata
za czynności radcy prawnego- stanowi kwotę 450 zł.
Powódki zaskarżyły w całości zażaleniem postanowienie o kosztach
zarzucając, że rozstrzygnięcie polegające na obciążeniu ich kosztami procesu
nastąpiło z naruszeniem art. 98 § 1 k.p.c. przez jego zastosowanie i 102 k.p.c.
przez jego niezastosowanie.
W uzasadnieniu zażalenia podniesiono, że Sąd pierwszej instancji mimo
oddalenia powództwa nie obciążył powódek kosztami procesu z uwagi na to, że
były osobami bezrobotnymi i okoliczność ta była Sądowi znana. A. M. nadal jest
osobą bezrobotną bez prawa do zasiłku, natomiast J. Ł. korzysta ze świadczenia
przedemerytalnego w kwocie 725 zł. A. M. ma na utrzymaniu troje dzieci i
utrzymuje się wyłącznie z wynagrodzenia za pracę męża w kwocie 3.590 zł. J. Ł.
utrzymuje się z zasiłku przedemerytalnego w kwocie 725 zł i wynagrodzenia męża
w kwocie 1.563 zł. W tych warunkach, zdaniem Sądu, poniesienie przez powódki
kosztów procesu w kwocie po 450 zł stanowi dla nich poważny uszczerbek w
utrzymaniu. Zdaniem wnoszących zażalenie powyższe okoliczności stanowią
niewątpliwie wypadek szczególnie uzasadniony w rozumieniu art. 102 k.p.c.
przemawiający za nieobciążaniem powódek kosztami procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Na wstępie wypada zaznaczyć, że zażalenie wniesione przez powódki jest
dopuszczalne, ponieważ - zgodnie z art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c. - zażalenie do Sądu
Najwyższego przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji co do kosztów
procesu, które nie były przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji
Zażalenie jednak nie zasługuje na uwzględnienie.
Zastosowany przez Sąd Apelacyjny artykuł 98 k.p.c. stanowi, że strona
przegrywająca sprawę, a więc w tym wypadku powódki, powinna zwrócić
przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do jego obrony (zasada
odpowiedzialności za wynik procesu). Na ten właśnie przepis powołał się Sąd
Apelacyjny w uzasadnieniu orzeczenia. Sąd Apelacyjny wskazał, że realizuje ono
zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, który powódki przegrały. Występując
z powództwem powinny liczyć się z konsekwencjami przegrania sprawy i
obowiązku zwrotu przeciwnikowi procesowemu kosztów procesu.
Skarżące zarzucają sądowi niezastosowanie art. 102 k.p.c. Zgodnie z art.
102 k.p.c., w wypadkach szczególnie uzasadnionych, sąd może zasądzić od strony
przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.
Możliwość nieobciążenia przegrywającego spór dotyczy sytuacji wyjątkowych i jest
odstępstwem od reguły generalnej wyrażonej w art. 98 k.p.c. Sąd Apelacyjny,
rozstrzygając przedmiotowy spór zadecydował o kosztach procesu według reguły
ogólnej, nie znajdując szczególnych podstaw i okoliczności zarówno w zakresie
toczącego się postępowania, jak i w faktach dotyczących stanu finansowego
powódek, aby zastosować normę z art. 102 k.p.c., który stanowi o szczególnie
uzasadnionych okolicznościach sprawy.
Sąd Najwyższy podziela stanowisko, że wnosząc apelację, pełnomocnik
powódek powinien był wziąć pod uwagę, że apelacja może zostać oddalona, a w
takiej sytuacji, przy zgłoszeniu wniosku strony przeciwnej, Sąd Apelacyjny może
obciążyć powódki kosztami zastępstwa procesowego, od których pracownik nie jest
zwolniony. Dbając z należytą starannością o interesy strony, którą reprezentuje,
pełnomocnik powódek mógł więc powołać takie szczególne okoliczności, które
dawałyby Sądowi możliwość rozważenia, czy należałoby zastosować wyjątek od
zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Artykuł 3 k.p.c. zobowiązuje strony do
wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, w tym także do
4
przedstawiania takich okoliczności, które mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie sądu
w przedmiocie kosztów procesu. Sąd kierując się zasadą kontradyktoryjności
procesu, nie powinien działać z urzędu w sytuacji bezczynności pełnomocników
będących adwokatami lub radcami prawnymi, niewykazujących istnienia przesłanek
do zastosowania art. 102 k.p.c.. Ani przed Sądem pierwszej instancji, ani przed
Sądem drugiej instancji - pomimo złożenia przez pełnomocnika strony przeciwnej
(pozwanej) wniosku o zasądzenie kosztów postępowania – pełnomocnik powódek
nie powołał ani nie przedstawił jakichkolwiek okoliczności, które przemawiałyby, na
wypadek nieuwzględnienia powództwa, za nieobciążeniem powódek tymi kosztami,
w szczególności nie przytoczył faktów dotyczących sytuacji materialnej i rodzinnej
powódek.
Przyjmuje się co prawda, że może wystąpić jakiś nadzwyczajny przypadek,
gdy z uwagi na oczywistą nieporadność strony, brak pełnomocnika, wyjątkowo
ciężką sytuację materialną i życiową sąd może i powinien z urzędu skorzystać z
prawa wskazanego w art. 102. W takim przypadku powinien też z urzędu to
uzasadnić. Z zaświadczeń o stanie majątkowym skarżących nie wynika, aby ich
sytuacja taka była. Poza tym Sąd, pomimo braku wniosku o zwolnienie, dokonał
uzasadnienia swojej oceny w zakresie zasądzonych kosztów. Sąd Apelacyjny nie
znalazł przesłanek związanych z przebiegiem procesu, znanych mu z urzędu,
przemawiających za uwzględnieniem zasady słuszności w niniejszej sprawie, przez
odstąpienie od obciążenia powódek kosztami zastępstwa procesowego
poniesionymi przez pozwaną (art. 102 k.p.c.). W świetle suwerenności sądu
uzasadnienie w tym zakresie jest wystarczające.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że ustalenie, czy w
okolicznościach konkretnej sprawy zachodzą „wypadki szczególnie uzasadnione”,
ustawodawca pozostawia swobodnej ocenie sądu, a sposób korzystania z art. 102
k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego i to do
jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek,
który uzasadnia odstąpienie od generalnej zasady (art. 98 § 1 k.p.c.) obciążenia
kosztami procesu strony przegrywającej spór. Urzeczywistniający zasadę
słuszności art. 102 k.p.c. stanowi wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik
sporu, a zatem nie podlega wykładni rozszerzającej i związany jest z obowiązkiem
5
strony podania okoliczności zezwalających na przyjęcie, że zachodzi „szczególnie
uzasadniony wypadek” (por. postanowienie z dnia 18 października 2010 r. I PZ
15/10; postanowienia Sądu Najwyższego z 17 marca 2010 r., II CZ 105/09,
niepubl.; z 11 lutego 2010 r., I CZ 112/09, LEX 564753; z 2 grudnia 2009 r., I CZ
92/09, niepubl.). Te szczególne sytuacje nie są ustawowo definiowane, co oznacza,
iż podlegają one ocenie przez sąd w okolicznościach konkretnej sprawy. Dokonując
oceny zastosowania bądź nie art. 102 k.p.c., sąd kieruje się własnym poczuciem
sprawiedliwości (wyrok SN z dnia 19 maja 2006 r., III CK 221/05 (niepubl.). W tej
mierze przypisana jest sądowi duża swoboda orzecznicza, podlegająca
ograniczonej kontroli instancyjnej.
Jak przyjmuje się w orzecznictwie (tak między innymi postanowienia SN z
dnia 3 grudnia 2007 r., I CZ 110/07 i z dnia 1 października 2010, I CZ 142/10,
niepubl.) kwestia trafności i zasadności skorzystania z tego uprawnienia, co do
zasady podlega kontroli Sądu odwoławczego, jednak ewentualna zmiana
zaskarżonego orzeczenia o kosztach powinna mieć w takim wypadku charakter
wyjątkowy i dotyczyć sytuacji jego oczywistego naruszenia (postanowienie z 9
lutego 2011 r. V CZ 97/10, postanowienie SN z dnia 3 lutego 2011 r., I CZ 171/10;
postanowienie SN z 13 października 2010 r. I CZ 100/10, postanowienie SN z 22
lipca 2010 r. I CZ 49/10), do czego – na tle uzasadnienia wniesionego zażalenia –
brak jest podstaw.
Podsumowując powyższe rozważania należy pokreślić, że art. 102 k.p.c.
proklamując zasadę słuszności, będącą odstępstwem od zasady odpowiedzialności
za wynik procesu, jest rozwiązaniem szczególnym, niepodlegającym wykładni
rozszerzającej, wykluczającym stosowanie wszelkich uogólnień, wymagającym do
swojego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności. Przepis ten nie
konkretyzuje pojęcia „wypadków szczególnie uzasadnionych”, pozostawiając ich
kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi
(por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73,
LEX nr 7366). Co do zasady należy przyjąć, że Sąd, poza nadzwyczajnymi
przypadkami, nie ma obowiązku odstępować z urzędu od obciążenia strony
przegrywającej kosztami postępowania, a w razie niewystąpienia przez stronę z
6
wnioskiem o zwolnienie od kosztów sąd nie ma także obowiązku uzasadniać,
dlaczego nie zwolnił tej strony od kosztów (art. 98 § 1 w związku z art. 102 k.p.c.).
Z tego względu zażalenie, jako pozbawione uzasadnionych podstaw,
podlegało oddaleniu na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art. 39814
k.p.c.