Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 21 KWIETNIA 2011 R.
V KK 59/11
Orzeczenie tytułem kary grzywny za popełnienie przestępstwa skarbo-
wego, przewidziane w art. 18 § 1 pkt 1 k.k.s., sąd wyraża w ujęciu kwotowym,
a więc przez podanie sumy pieniężnej, którą uiścił sprawca ubiegający się o
udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.
Przewodniczący: sędzia SN D. Świecki (przewodniczący).
Sędziowie SN: D. Rysińska (sprawozdawca), E. Wildowicz.
Prokurator Prokuratury Generalnej: J. Engelking.
Sąd Najwyższy w sprawie Michała G., sprawcy przestępstwa określo-
nego w art. 65 § 3 k.k.s., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu
21 kwietnia 2011 r. kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na
niekorzyść od wyroku Sądu Rejonowego w K. z dnia 31 sierpnia 2010 r.,
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i p r z e k a z a ł sprawę do ponownego rozpo-
znania Sądowi Rejonowemu w K. (…),
U Z A S A D N I E N I E
Prokurator Generalny zaskarżył kasacją, wniesioną na niekorzyść Mi-
chała G., prawomocny wyrok Sądu Rejonowego w K. z dnia 31 sierpnia 2010
r., którym Sąd ten:
I. na podstawie art. 148 § 1 k.k.s. w zw. z art. 17 § 1 i 2 k.k.s. udzielił
Michałowi G. zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności za
czyn zakwalifikowany na podstawie art. 65 § 3 k.k.s., polegający na przecho-
2
wywaniu w dniu 9 lutego 2010 r. w K. wyrobu akcyzowego w postaci 150 kg
tytoniu – bez uprzedniego oznaczenia znakami akcyzy, od którego kwota po-
datku akcyzowego narażonego na uszczuplenie wynosiła 54 887 zł, i za czyn
ten orzekł wobec sprawcy karę grzywny w kwocie 50 stawek dziennych w
wysokości 10 zł każda;
II. na podstawie art. 29 pkt. 4 k.k.s. w zw. z art. 30 § 2 k.k.s. w zw. z art.
18 § 1 pkt. 2 k.k.s. orzekł wobec sprawcy przepadek na rzecz Skarbu Pań-
stwa 150 kg tytoniu znajdującego się w 15 plastikowych workach, zarządza-
jąc ich zniszczenie;
III. na podstawie art. 143 § 6 k.k.s. w zw. z art. 31 § 7 k.k.s. i § 2 i 3
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 grudnia 2005 r. w sprawie
wysokości zryczałtowanych kosztów postępowania związanych ze zgłosze-
niem wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w
sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe, Dz. U. Nr 244, poz. 2074,
określił od sprawcy na rzecz Skarbu Państwa zryczałtowane koszty postępo-
wania oraz koszty zniszczenia towaru w łącznej kwocie 500 zł.
Opisanemu wyrokowi Prokurator Generalny zarzucił:
Rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie art. 18 § 1
k.k.s. w zw. z art. 148 § 5 k.k.s., polegające na orzeczeniu wobec oskarżone-
go wyrokiem zezwalającym na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności,
grzywny w wymiarze 50 stawek dziennych w wysokości po 10 zł każda, czyli
w wymiarze kwotowym 500 zł w sytuacji, gdy uzgodniona z organem finan-
sowym i uiszczona przez Michała G. tytułem grzywny kwota wynosiła 5 000
zł.
Podnosząc powyższe, Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskar-
żonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest w pełni zasadna i jako taka zasługuje na uwzględnienie.
3
Urząd Celny w K. skierował do Sądu Rejonowego w K. wniosek o
udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności przez
Michała G. za opisany na wstępie czyn, a we wniosku tym wskazał m. in., iż
sprawca w dniu 2 lipca 2010 r. uiścił kwotę 5 000 zł tytułem kary grzywny,
kwotę 131 zł stanowiącą równowartość zryczałtowanych kosztów postępo-
wania oraz kwotę 369 zł tytułem kosztów likwidacji tytoniu, nadto, że Michał
G. wyraził zgodę na przepadek przedmiotów przestępstwa w postaci 150 kg
tytoniu znajdującego się w 15 plastikowych workach. Lektura akt sprawy po-
twierdza, że Michał G. złożył wniosek o dobrowolne poddanie się odpowie-
dzialności, wyraził zgodę na przepadek zajętego u niego tytoniu i dokonał
wpłaty na konto Izby Celnej w P. łącznej kwoty 5 500 zł, w tym kwoty 5 000 zł
z tytułu kary grzywny.
W powyższym świetle nie może być wątpliwości co do tego, że Sąd Re-
jonowy – udzielając Michałowi G. zgody, na podstawie art. 148 § 1 k.k.s. w
zw. z art. 17 § 1 i 2 k.k.s., na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności za
przestępstwo skarbowe – obowiązany był orzec tytułem kary grzywny uisz-
czoną przez niego kwotę 5000 zł. Obowiązany był bowiem zarazem do re-
spektowania płynącego z treści art. 18 § 1 pkt. 1 k.k.s. nakazu, w myśl które-
go sąd udzielający takiej zgody orzeka tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną
przez sprawcę.
Z powyższego nakazu wynika, co trafnie podnosi się w uzasadnieniu
skargi kasacyjnej, że rozstrzygający w przedmiocie omawianego wniosku sąd
nie ma uprawnienia do jego modyfikowania w zakresie wynegocjowanych
przez sprawcę i organ finansowy warunków poddania się odpowiedzialności.
Inna ocena sądu co do zasadności poczynionych uzgodnień, także co do
wielkości kwoty uiszczonej z tytułu kary grzywny, uprawnia sąd jedynie do
uznania braku podstaw do uwzględnienia wniosku i do zwrócenia go organo-
wi finansowemu (art. 148 § 6 k.k.s.). Warto zaś w tym kontekście zauważyć,
że w razie zaskarżenia wyroku zezwalającego na dobrowolne poddanie się
4
odpowiedzialności ulega on uchyleniu lub zmianie właśnie tylko w wypadku,
gdy sąd orzekł tytułem kary grzywny kwotę inną niż uiszczona przez sprawcę
lub gdy orzekł przepadek przedmiotów lub ich równowartości w zakresie nie-
objętym zgodą sprawcy (art. 149 § 1 pkt. 1 k.k.s.).
Tymczasem przeprowadzenie prostego obliczenia co do wymienionego
rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego przekonuje, że omawianą tu dolegliwość
określono w rozmiarze odpowiadającym kwocie 500 zł, a więc dziesięciokrot-
nie niższej niż ta, którą Michał G. uiścił i która stała się podstawą wystąpienia
z wnioskiem o udzielenie zgody na dobrowolne poddanie się przez niego od-
powiedzialności. Świadczy to zatem jednoznacznie, że Sąd Rejonowy w spo-
sób rażący i mający istotny wpływ na treść wydanego wyroku naruszył prze-
pisy prawa wskazane w zarzucie kasacji.
Treść wydanego orzeczenia nie potwierdza, by Sąd Rejonowy nie wi-
dział podstaw do uwzględnienia rozpoznawanego wniosku z jakiejkolwiek
przyczyny. Świadczy ona raczej o nienależytej jego uwadze wobec faktu, że
rozstrzygnięcie co do omawianej kwoty orzeczonej tytułem kary grzywny Sąd
Rejonowy ujął w stawkach dziennych. Dokonując bowiem swego rodzaju
„dopasowania” liczby tych stawek, wraz z określeniem kwoty za każdą z nich,
do już uiszczonej przez sprawcę sumy 5000 zł, popełnił oczywisty błąd doty-
czący w szczególności ustalenia wartości jednej stawki. Trafnie tu wytyka
Prokurator Generalny w uzasadnieniu kasacji, że kwota 10 zł za stawkę była
oczywiście niższa od wartości jednej trzydziestej minimalnego wynagrodze-
nia, przewidzianej w art. 23 § 3 k.k.s., jako poziomu wyznaczającego najniż-
szy jej przelicznik. Wydaje się więc, że u źródeł opisanych błędów legło wła-
śnie owo „dopasowywanie” poszczególnych kwot, a to wyłącznie po to, by
orzec wprost – jak Sąd to ujął w swym rozstrzygnięciu – „karę grzywny” „ w
kwocie 50 stawek dziennych”.
W tym świetle nieodzowne jest podkreślenie, że w postępowaniu o do-
browolnym poddaniu się odpowiedzialności sąd nie orzeka kary grzywny.
5
Przeciwnie, trzeba przypomnieć, że instytucja dobrowolnego poddania się
odpowiedzialności, zamieszczona w rozdziale 2 Kodeksu karnego skarbowe-
go, stanowi właśnie formę zaniechania ukarania sprawcy, w konsekwencji
czego wyrok wyrażający zezwolenie na poddanie się tej odpowiedzialności
nie podlega, jak wyrok skazujący, wpisaniu do Krajowego Rejestru Karnego,
zaś uiszczenie określonej kwoty tytułem kary grzywny nie stanowi przesłanki
recydywy skarbowej (art. 18 § 2 k.k.s.). Jednocześnie nie wolno pomijać, że
dobrowolne poddanie się odpowiedzialności stanowi środek karny (art. 22 § 2
pkt. 1 k.k.s.).
Wszystko to sprawia – jak ujął Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia
8 stycznia 2008 r., P 35/06, OTK-A 2008 Nr 1, poz. 1, oceniającym zgodność
omawianej regulacji z art. 42 ust. 1 i 3 oraz art. 2 Konstytucji RP – że mamy
tu do czynienia ze szczególną formą odpowiedzialności prawnej związanej
nie tyle z wymierzaniem kar, ile z zastosowaniem środków represyjnych. Śro-
dek ten zastępuje wymierzenie kary za przestępstwo lub wykroczenie skar-
bowe, pełniąc przede wszystkim funkcję egzekucyjno-kompensacyjną wraz z
dolegliwością majątkową.
Z tych względów ustawa nie bez przyczyny posługuje się zwrotem
„kwota uiszczona tytułem kary grzywny” (art. 18 § 1 k.k.s., art. 143 § 1 pkt 2
k.k.s.), czy też „kwota odpowiadająca karze grzywny” (art. 17 § 1 pkt 2 k.k.s.),
nie zaś wprost określeniem „kara grzywny” lub „grzywna”, którą rozważana
dolegliwość majątkowa nie jest. Kara grzywny natomiast, stanowi bez-
sprzecznie punkt odniesienia dla wymienionej reakcji karnej, jako że odpo-
wiedzialności w omawianej formie nie można się poddać za przestępstwo
skarbowe zagrożone karą inną, niż właśnie kara grzywny (art. 17 § 2 pkt 1
k.k.s.). Trudno zatem nie dostrzec, że konieczne określenie rozmiarów tejże
dolegliwości, a więc owego substytutu wymienionej kary, wiąże się z grani-
cami tej ostatniej. Stąd wskazano w ustawie na nieodzowność uiszczenia
przez sprawcę kwoty odpowiadającej co najmniej najniższej karze grzywny
6
grożącej za dane przestępstwo skarbowe (art. 17 § 1 pkt 2 k.k.s.) – co w wy-
padku braku innego określenia dolnej granicy tej sankcji oznacza wartość od-
powiadającą podanej w przepisach art. 23 § 1 i 3 k.k.s. (oraz tak samo, choć
w innym ujęciu, w art. 143 § 1 pkt 2 k.k.s.) – jak również określono górną jej
granicę w wysokości połowy sumy odpowiadającej górnej granicy ustawowe-
go zagrożenia za dany czyn.
Tak więc badający warunki dobrowolnego poddania się odpowiedzial-
ności sąd obowiązany jest do hipotetycznego określenia granic represji w od-
niesieniu do konkretnego, będącego przedmiotem rozstrzygania, przestęp-
stwa skarbowego oraz do kontroli, czy wysokość kwoty uiszczonej przez
sprawcę tytułem kary grzywny mieści się w tych granicach. Bez wątpienia
wymaga to – właśnie w hipotetycznym wymiarze – „uruchomienia” stosow-
nych obliczeń w systemie stawkowym, przewidzianym w art. 23 § 1 i 3 k.k.s.
Nie oznacza to jednak zarazem, by orzeczenie sądu, oparte na podstawie art.
18 § 1 pkt 1 k.k.s., miało zostać wyrażone w stawkach dziennych, ponadto
zaś, by ocena trafności reakcji karnej na konkretny czyn, popełniony przez
konkretnego sprawcę miała przebiegać z uwzględnieniem wszystkich kryte-
riów określonych w art. 23 § 1 i 3 k.k.s. Skoro dobrowolne poddanie się od-
powiedzialności jest środkiem karnym, przewidującym m. in. opisywaną dole-
gliwość majątkową, to nie może nasuwać zastrzeżeń stwierdzenie, że za
podstawę oceny adekwatności tej dolegliwości, orzekanej w ramach tegoż
środka, a wyrażanej w kwocie pieniężnej, służą przede wszystkim przepisy
art. 12 (zwłaszcza § 2) k.k.s. i art. 13 k.k.s. (zob. także T. Razowski: Sposób
określenia we wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności kwoty uiszczonej przez sprawcę przestępstwa skarbowe-
go, PS 2004, z. 11-12, s. 148 i 150). Efekt nietrafności rozumowania przeciw-
nego dobrze ilustruje wydane w niniejszej sprawie rozstrzygnięcie, w którym
przeliczono uiszczoną przez sprawcę kwotę na stawki, przy podjętej jedno-
cześnie próbie respektowania także brzmienia art. 18 § 1 pkt 1 k.k.s. Trudno
7
przecież nie uznać, że orzeczenie kary grzywny „w kwocie” 50 stawek dzien-
nych jest wewnętrznie sprzeczne, a uzupełniając można dodatkowo przypo-
mnieć, że dobrowolne poddanie się odpowiedzialności uwarunkowane jest
przede wszystkim skutecznym – bo już z momentem wystąpienia do sądu z
wnioskiem o udzielenie w tej kwestii zezwolenia – wyrównaniem wyrządzo-
nego uszczerbku finansowego (jeżeli doszło do uszczuplenia należności pu-
blicznoprawnej) oraz wykonaniem innych obciążeń finansowych, w tym speł-
nieniem represji majątkowej. Tym bardziej więc trudno doszukać się celu, dla
którego wpłaconą już przez sprawcę kwotę pieniężną należałoby w wyroku
wyrazić w stawkach dziennych.
Na koniec trzeba zauważyć, że sposób sformułowania omawianych
przepisów prawa budzi kontrowersje w doktrynie (zob. I. Zgoliński: Dobrowol-
ne poddanie się odpowiedzialności w prawie karnym skarbowym, Warszawa
2011, s. 98 – 101 oraz s. 259 i prezentowane tam zestawienie poglądów oraz
postulat de lege ferenda). Przeprowadzona ich interpretacja upoważnia jed-
nak, zdaniem Sądu Najwyższego, do wyrażenia stanowczego poglądu, że
orzeczenie tytułem kary grzywny za popełnienie przestępstwa skarbowego,
przewidziane w art. 18 § 1 pkt 1 k.k.s., sąd wyraża w ujęciu kwotowym, a
więc przez podanie sumy pieniężnej, którą uiścił sprawca ubiegający się o
udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.
W podsumowaniu pozostaje tylko stwierdzić, że zaskarżony kasacją
wyrok nie może się ostać, a sprawa powinna zostać rozpoznana ponownie z
uwzględnieniem podanych wyżej zapatrywań prawnych (art. 442 § 3 k.p.k.),
eliminujących powstałe uchybienia.