Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 134/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
w sprawie z powództwa W. N., J. W., R. K., W. K.
przeciwko PGE Kopalni Węgla Brunatnego B. SA w R.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P.
z dnia 23 lutego 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej W. N., J. W., R.
K. i W. K. i przekazuje sprawę w tej części do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego
Sądowi Okręgowemu w P.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z 28 października 2009 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w B.
zasądził od pozwanej: 7.786,27 zł z ustawowymi odsetkami od 13 lutego 2009 r. do
dnia zapłaty na rzecz B. D. tytułem odszkodowania i oddalił powództwo w
pozostałym zakresie, 15.373,82 zł z ustawowymi odsetkami od 23 lutego 2009 r. do
dnia zapłaty na rzecz W. N. tytułem odszkodowania i oddalił powództwo w
pozostałym zakresie, 33.407,82 zł z ustawowymi odsetkami od 23 lutego 2009 r. do
dnia zapłaty na rzecz J. W. tytułem odszkodowania i oddalił powództwo w
pozostałym zakresie, 28.347,35 zł z ustawowymi odsetkami na rzecz R. K. z
ustawowymi odsetkami od 23 lutego 2009 r. do dnia zapłaty tytułem
odszkodowania i oddalił powództwo w pozostałym zakresie, 31.270,26 zł z
ustawowymi odsetkami na rzecz W. K. od 23 lutego 2009 r. do dnia zapłaty tytułem
odszkodowania i oddalił powództwo w pozostałym zakresie.
W ocenie Sądu Rejonowego pozwana nieprawidłowo określiła charakter
pracy górniczej wykonywanej przez powodów, którzy wykazali, że ponieśli szkodę
w postaci obniżonej wysokości emerytury w związku z wystawieniem przez
pracodawcę niewłaściwego świadectwa pracy. Treść świadectwa pracy określona
została przez art. 97 § 2 k.p. oraz § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu
jego wydawania i prostowania z dnia 15 maja 1996 roku (Dz.U. Nr 60, poz. 282).
Zgodnie z art. 97 § 2 k.p. w świadectwie pracy należy podać między innymi
informacje dotyczące okresu i rodzaju wykonywanej pracy, zajmowanych
stanowisk, a także inne informacje niezbędne do ustalenia uprawnień
pracowniczych i uprawnień z ubezpieczenia społecznego. Zakres informacji, które
zgodnie z § 1 rozporządzenia określone zostały jako niezbędne do ustalenia
uprawnień pracownika ze stosunku pracy i ubezpieczenia społecznego obejmuje
także wiadomości dotyczące okresu wykonywania pracy w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze. Dodatkowym potwierdzeniem zakresu
obowiązków pracodawcy, co do wykazania okresów pracy górniczej są przepisy
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (tekst jedn. Dz.U. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Zgodnie z art. 125a ust. 2
płatnik składek jest zobowiązany do wystawienia dokumentów (zaświadczeń) w
celu udowodnienia okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym
3
charakterze, okresów pracy górniczej oraz okresów pracy na kolei. Sąd I instancji
stwierdził, że przepisy nie nakładają na organ rentowy obowiązku kontrolowania
zgodności treści świadectwa pracy z danymi zawartymi w dokumentacji
pracodawcy dotyczącymi wykonywania pracy górniczej i nie można go obarczać
odpowiedzialnością (czy choćby współodpowiedzialnością) za błąd pracodawcy
wynikający z trudności interpretacyjnych i stosowania przepisów prawa. W tym
kontekście podkreślono, że powodom nie przysługiwało w pierwszej kolejności
roszczenie odszkodowawcze do organu rentowego, który ustala prawo i wysokość
świadczeń emerytalnych oraz je wypłaca. W konsekwencji pozwany pracodawca,
który nienależycie wykonał obowiązki związane z wydaniem świadectwa pracy,
które nie odzwierciedlało rzeczywistego rodzaju pracy wykonywanej przez
powodów, ponosi odpowiedzialność za szkodę na podstawie art. 471 k.c.
Odpowiedzialność pozwanej według przepisów prawa cywilnego wymaga również
zastosowania przepisów prawa cywilnego do oceny przedawnienia roszczeń
odszkodowawczych, ponieważ w prawie pracy brak w tym zakresie szczególnych
przepisów dotyczących przedawnienia. W konsekwencji zastosowanie mają reguły
ogólne przedawnienia roszczenia odszkodowawczego i 10-letni okres
przedawnienia z art. 118 k.c. w związku z art. 120 k.c. Do jego roszczenia nie ma
zastosowania art. 291 § 1 k.p. o trzyletnim przedawnieniu roszczeń ze stosunku
pracy.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. wyrokiem z 23
lutego 2010 r. oddalił apelację pozwanej, podzielając stanowisko Sądu I instancji,
że pozwana ponosi względem powodów odpowiedzialność na podstawie art. 471
k.c. w związku z art. 300 k.p. za szkodę wywołaną wystawieniem wadliwego
świadectwa pracy, ponieważ skutkami błędów popełnionych przez pracodawcę
nienależycie wykonującego swe obowiązki nie można obciążać organu rentowego.
Sąd Okręgowy stwierdził, że skoro pozwana ponosi odpowiedzialność na
podstawie przepisów prawa cywilnego, to do przedawnienia roszczeń powoda mają
zastosowanie przepisy części ogólnej k.c. (art. 117-125 k.c.).
Wyrok pozwana zaskarżyła skargą kasacyjną w całości. Trzeba jednak
przyjąć, że zaskarżenie nie obejmuje B. D., gdyż nie został wymieniony w skardze i
nie złożył odpowiedzi na skargę. W stosunku do niego, nie było dopuszczalne
4
wniesienie skargi kasacyjnej z uwagi na zbyt niską wartość przedmiotu
zaskarżenia. Zarzucono naruszenia prawa materialnego poprzez: 1) niewłaściwe
zastosowanie art. 6 k.c. w związku z art. 471 k.c. – przez przyjęcie, że wykazano, iż
skarżący nienależycie wykonał swoje zobowiązanie związane z prowadzeniem
dokumentacji pracowniczej, wydając świadectwo pracy nie uwzględniające pracy
górniczej w wymiarze półtorakrotnym, a także poprzez przyjęcie, że wykazano
istnienie adekwatnego związku przyczynowego między nieprawidłowym
prowadzeniem dokumentacji pracowniczej i wydaniem takiego świadectwa a
szkodą, 2) niewłaściwe zastosowanie art. 471 k.c. – przez przyjęcie, że skarżący,
wydając świadectwo pracy górniczej z określeniem stanowisk pracy zgodnie z
brzmieniem rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia
1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk
pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej
emerytury lub renty (Dz.U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8), w sposób nienależyty wykonał
swoje zobowiązanie prowadzenia dokumentacji pracowniczej, a także przyjęcie, iż
uczynił to w sposób zawiniony, 3) niewłaściwe zastosowanie art. 471 k.c. w związku
z art. 361 § 1 k.c. – poprzez przyjęcie istnienia adekwatnego związku
przyczynowego między wydaniem przez skarżącego świadectwa pracy górniczej
nie uwzględniającego pracy górniczej w wymiarze półtorakrotnym a poniesioną
przez pracowników szkodą w postaci zaniżenia świadczeń emerytalnych w sytuacji
występowania innej okoliczności pozostającej w adekwatnym związku
przyczynowym ze szkodą, a polegającej na zwłoce powodów w dochodzeniu
emerytury w wymiarze półtorakrotnym spowodowanej brakiem należytej
staranności ze strony powodów, 4) niewłaściwe zastosowanie art. 365 § 1 k.p.c.
przez przyjęcie, że prawomocnymi orzeczeniami sądu wydanymi w innych
postępowaniach, których stroną nie był skarżący, związany jest także sąd II
instancji, 5) niewłaściwe zastosowanie art. 362 k.c. w związku z art. 471 k.c. –
przez nieuwzględnienie przyczynienia się powodów do szkody przez brak należytej
staranności przy składaniu wniosku o emeryturę, zwłokę w złożeniu wniosku o
przeliczenie świadczenia, a także przez brak odwołania się od decyzji organu
rentowego ustalającej wymiar emerytury, 6) niewłaściwe zastosowanie art. 68 ust. 1
pkt 1 lit. b ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
5
społecznych oraz art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z FUS – przez przyjęcie, że organ rentowy nie ponosi żadnej
odpowiedzialności za wydanie błędnej decyzji, 7) niewłaściwe zastosowanie art.
291 §1 k.p. w związku z art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p. – przez przyjęcie, że
roszczenie odszkodowawcze z tytułu nienależytego wykonania przez pracodawcę
zobowiązania prowadzenia dokumentacji pracowniczej, pozostające w związku ze
stosunkiem pracy, nie podlega przedawnieniu zgodnie z art. 291 § 1 k.p.,
ewentualnie błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 118 k.c. – przez
przyjęcie, że roszczenia powodów jako pozostające w związku ze świadczeniem
okresowym nie podlega 3-letniemu przedawnieniu, zgodnie z art. 118 k.c., tak jak
świadczenie okresowe.
Jako okoliczności uzasadniające przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano
na: 1) jej oczywistą zasadność. Zaskarżony wyrok wydany został w oparciu o
wyrokli i decyzje ZUS z innych postępowań, w których pozwany nie uczestniczył.
Wyroki w tych innych sprawach stanowiły jedyny dowód na realizację przesłanki
warunkującej odpowiedzialność skarżącego tj. nienależyte wykonanie
zobowiązania prowadzenia dokumentacji pracowniczej. Pracownicy nie wskazali
żadnych okoliczności faktycznych związanych ze świadczoną u strony skarżącej
pracą, z których wynikałoby, że skarżący w sposób nienależyty wypełnił ciążący na
nim obowiązek prawidłowego określenia charakteru pracy powodów w
dokumentacji pracowniczej. Powodowie nie zawnioskowali także innych dowodów
na udowodnienie tych okoliczności, uchybiając w ten sposób art. 6 k.c., a sąd
opierając się na wymienionej decyzji wydanej w innej sprawie, niezasadnie przyjął
odpowiedzialność skarżącego na podstawie art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p.;
2) w sprawie występują istotne zagadnienie prawne, które sformułowano w formie
następujących pytań: a) czy możliwe jest przyjęcie odpowiedzialności pracodawcy z
tytułu zawinionego, nienależytego wykonania zobowiązania prowadzenia
dokumentacji pracowniczej jedynie w oparciu o decyzję wydaną w innym
postępowaniu, którego pracodawca nie był stroną ani nie też w ogóle nie był
powiadomiony o prowadzeniu takiego postępowania, bez przeprowadzenia w
zakresie nienależytego wykonania zobowiązania przez skarżącego żadnych
samodzielnych ustaleń przez sąd pracy, b) czy możliwe jest przyjęcie istnienia
6
adekwatnego związku przyczynowego między wydaniem przez skarżącego
świadectwa pracy górniczej nieuwzględniającego pracy górniczej w wymiarze
półtorakrotnym a poniesioną przez pracownika szkodą w postaci zaniżenia
świadczeń emerytalnych w sytuacji występowania innej okoliczności pozostającej w
adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą, a polegającej na całkowitym braku
zainteresowania powoda inną kwalifikacją jego pracy, przejawiającą się w
akceptacji wydanego mu świadectwa pracy oraz na ponad 3-letniej zwłoce powoda
w dochodzeniu emerytury w wymiarze półtorakrotnym spowodowanej brakiem
należytej staranności ze strony powoda, c) czy sąd opierając swój wyrok na
orzeczeniu innego sądu wydanego między innymi stronami, czy decyzji organu
rentowego, ma obowiązek uzasadnienia dlaczego wykorzystał taki wyrok lub
decyzję, d) czy okoliczności braku należytej staranności przy składaniu wniosku o
emeryturę, zwłoki w złożeniu przez powodów wniosku o przeliczenie świadczenia, a
także brak odwołania się od decyzji organu rentowego ustalającej wymiar
emerytury wskutek wyroku sądowego winna zostać oceniona z punktu widzenia
przyczynienia się powodów do wyrządzenia szkody, e) jaki zakres z punktu
widzenia odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy ma koncepcja
obiektywnej wadliwości decyzji organu rentowego i jaki jest zakres
odpowiedzialności organu rentowego w przypadku, gdy organ rentowy
samodzielnie ocenia przesłanki nabycia prawa z ubezpieczenia społecznego, f) czy
w razie stosowania w sprawie przepisów prawa cywilnego dotyczących
przedawnienia, do szkody powstającej sukcesywnie w każdym miesiącu wypłaty
niższego świadczenia emerytalnego, zastosowanie ma 3-letni okres przedawnienia
z art. 118 k.c. dla roszczeń o świadczenie okresowe, czy też ogólny 10-letni termin,
3) istnieje potrzeba wykładni przepisu prawnego wywołującego rozbieżności w
orzecznictwie sądów – art. 291 § 1 k.p. w kwestii możliwości jego zastosowania do
roszczeń określanych zbiorczo roszczeniami z zakresu prawa pracy, niebędących
roszczeniami istniejącego stosunku pracy, lecz ściśle związanymi z wcześniej
istniejącym stosunkiem pracy oraz wobec faktu kompleksowości uregulowania
kwestii przedawnienia w k.p.
Wniesiono również o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania o rozstrzygnięcia o
7
kosztach kasacyjnych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie
od powoda kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się mieć uzasadnione podstawy. Zasadniczo już
jedynie z tego powodu, że zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 291 § 1 k.p.
Dotychczasowe rozbieżności i kontrowersje zostały bowiem ostatecznie
rozstrzygnięte w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia
2011 r., I PZP 5/10 (dotychczas niepublikowana). W uchwale tej rozstrzygnięto, że
roszczenia o odszkodowanie z tytułu otrzymywania niższej emerytury wskutek
wydania przez pracodawcę niewłaściwego świadectwa pracy oraz niewydania
zaświadczenia o pracy górniczej przedawnia się na podstawie art. 291 § 1 k.p.
Tymczasem sądy obu instancji przyjęły, że do dochodzonego roszczenia ma
zastosowanie 10 letni okres przedawnienia z art. 118 k.c. Skład orzekający w
niniejszej sprawie podziela rozstrzygnięcie i jego motywy wyżej powołanej uchwały.
Przedawnienie roszczeń za wady wynikające z dokumentacji pracowniczej należą
do materii prawa pracy. Tak więc w stosunku do roszczeń ze stosunku pracy, jak i
roszczeń z nimi związanych wymaga się jednakowego liczenia terminów
przedawnienia. Odpowiedzialność pracodawcy za szkody wyrządzone na skutek
niewydania lub wydania niewłaściwego dokumentu ze stosunku pracy dla celów
ubezpieczeniowych jest sprawą nieuregulowaną w przepisach pracy, co uzasadnia
posiłkowe stosowanie przepisów kodeksu cywilnego. Jednak nie przesądza to o
dopuszczalności stosowania przepisów o terminach przedawnienia roszczeń. Z
zasady odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu cywilnego do spraw
nieunormowanych w przepisach prawa pracy wynika, że nie mogą one odbiegać od
3 letniego terminu przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy z art. 291 § 1 k.p.
Ponadto należy stwierdzić, że sąd pracy nie był związany ustaleniem
charakteru niewłaściwie udokumentowanej pracy górniczej. Wynika z tego, że Sąd
Okręgowy nie był zwolniony w rozpoznawanej sprawie z obowiązku ustalenia, czy
rzeczywiście wykonywana praca była objęta wyższym przelicznikiem do wyliczenia
emerytury górniczej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2011 r., I PK
61/10, niepublikowany).
8
Uzasadnione także okazały się zarzuty dotyczące niewykazania
niewłaściwego wykonania obowiązku przez pracodawcę, a w szczególności stopnia
zawinienia i związku przyczynowego ze szkodą (art. 471 k.c oraz art. 6, art. 361,
art. 362 k.c.). W tym stanie rzeczy konieczne jest ustalenie w powyższym zakresie.
Ponadto należy uwzględnić problem przyczynienia się pracownika do powstania
szkody. Należy przyjąć, że to właśnie pracownik powinien zadbać o wydanie
poprawnego dokumentu. Nie ulega bowiem wątpliwości, że to pracownik jest
najlepiej zorientowany jaką pracę i kiedy świadczył oraz, czy praca ta była
świadczona w szczególnych (górniczych) warunkach. Bierne zachowanie
pracownika powinno być brane pod uwagę przy ocenie stopnia jego przyczynienia
się do powstania lub zwiększenia wyrządzonej przez pracodawcę szkody –
uzyskania zaniżonych świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
Nieuzasadniony okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 68 ust. 1 pkt 1
lit. b ustawy systemowej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2011 r., I
PK 92/10 i cytowane tam orzecznictwo Sądu Najwyższego) .
Tak więc można stwierdzić, że w większości zasadne okazały się zarzuty
naruszenia prawa materialnego i procesowego. Także zagadnienia prawne skargi
kasacyjnej w zakresie zawinienia i stopnia przyczynienia się pracodawcy oraz
pracownika do powstałej szkody mają istotne znaczenia dla ostatecznego
rozstrzygnięcia sprawy. Zgodnie z art. 125 ustawy emerytalnej pracodawcy nie
mają obowiązku wyręczania pracowników w sporządzaniu wniosków emerytalnych,
a jedynie mają obowiązek współdziałania w gromadzeniu dokumentów oraz
udzielania niezbędnych informacji dla uzyskania świadczeń z ubezpieczenia
społecznego. Oznacza to, że zaniechanie terminowego skorygowania wadliwych
dokumentów nie mogą być pomijane przy ocenie podstaw prawnych i rozmiaru
odpowiedzialności za szkodę powstałą na skutek otrzymywania zaniżonych
świadczeń emerytalnych.
Z tych względów, na podstawie art. 39815
k.p.c, orzeczono jak w sentencji
wyroku.