Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 130/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Gersdorf (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z powództwa Eugeniusza S., Stanisława P. i Jerzego S.
przeciwko PGE Kopalni Węgla Brunatnego
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 23 lutego 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego
Sądowi Okręgowemu.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z 21 października 2009 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy uwzględnił
w części powództwa i zasądził od pozwanej: 22.046,30 zł na rzecz Eugeniusza S.,
33.540,45 zł na rzecz Stanisława P., 22.394,76 zł na rzecz Jerzego S. Wszystkie
kwoty Sąd Rejonowy zasądził z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia
pozwów do dnia zapłaty.
W ocenie Sądu Rejonowego pozwana nieprawidłowo określiła charakter
pracy górniczej wykonywanej przez powodów, którzy wykazali, że ponieśli szkodę
w postaci obniżonej wysokości emerytury w związku z wystawieniem przez
pracodawcę niewłaściwych świadectw pracy. Treść świadectwa pracy określona
została przez art. 97 § 2 k.p. oraz § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu
jego wydawania i prostowania z dnia 15 maja 1996 roku (Dz.U. Nr 60, poz. 282).
Zgodnie z art. 97 § 2 k.p. w świadectwie pracy należy podać między innymi
informacje dotyczące okresu i rodzaju wykonywanej pracy, zajmowanych
stanowisk, a także inne informacje niezbędne do ustalenia uprawnień
pracowniczych i uprawnień z ubezpieczenia społecznego. Zakres informacji, które
zgodnie z § 1 rozporządzenia określone zostały jako niezbędne do ustalenia
uprawnień pracownika ze stosunku pracy i ubezpieczenia społecznego obejmuje
także wiadomości dotyczące okresu wykonywania pracy w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze. Dodatkowym potwierdzeniem zakresu
obowiązków pracodawcy, co do wykazania okresów pracy górniczej są przepisy
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (tekst jedn. Dz.U. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Zgodnie z art. 125a ust. 2
płatnik składek jest zobowiązany do wystawienia dokumentów (zaświadczeń) w
celu udowodnienia okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze, okresów pracy górniczej oraz okresów pracy na kolei. Sąd I instancji
stwierdził, że przepisy nie nakładają na organ rentowy obowiązku kontrolowania
zgodności treści świadectwa pracy z danymi zawartymi w dokumentacji
pracodawcy dotyczącymi wykonywania pracy górniczej i nie można go obarczać
odpowiedzialnością (czy choćby współodpowiedzialnością) za błąd pracodawcy
wynikający z trudności interpretacyjnych i stosowania przepisów prawa. W tym
kontekście podkreślono, że powodom nie przysługiwało w pierwszej kolejności
3
roszczenie odszkodowawcze do organu rentowego. W konsekwencji pozwany
pracodawca, który nienależycie wykonał obowiązki związane z wydaniem
świadectwa pracy, ponosi odpowiedzialność za szkodę na podstawie art. 471 k.c.
Odpowiedzialność pozwanej według przepisów prawa cywilnego wymaga również
zastosowania tych przepisów do oceny przedawnienia roszczeń
odszkodowawczych. W konsekwencji zastosowanie mają reguły ogólne
przedawnienia roszczenia odszkodowawczego i 10-letni okres przedawnienia z art.
118 k.c. w związku z art. 120 k.c. Do roszczenia powodów nie ma zastosowania art.
291 § 1 k.p.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 23
lutego 2010 r. oddalił apelację pozwanej. Podzielił stanowisko Sądu I instancji, że
pozwana ponosi względem powodów odpowiedzialność na podstawie art. 471 k.c.
w związku z art. 300 k.p. za szkodę wywołaną wystawieniem wadliwego
świadectwa pracy. Skutkami błędów popełnionych przez pracodawcę nienależycie
wykonującego swe obowiązki nie można obciążać organu rentowego. Sąd
Okręgowy stwierdził, że skoro pozwana ponosi odpowiedzialność na podstawie
przepisów prawa cywilnego, to do przedawnienia roszczeń powoda mają
zastosowanie przepisy części ogólnej k.c. (art. 117-125 k.c.).
Powyższy wyrok pozwana zaskarżyła w całości skargą kasacyjną,
zarzucając mu naruszenia prawa materialnego poprzez: 1) niewłaściwe
zastosowanie art. 6 k.c. w związku z art. 471 k.c. – przez przyjęcie, że skarżący
nienależycie wykonał swoje zobowiązanie związane z prowadzeniem dokumentacji
pracowniczej, oraz że wykazano istnienie adekwatnego związku przyczynowego
między nieprawidłowym prowadzeniem dokumentacji pracowniczej i wydaniem
świadectwa a szkodą, 2) niewłaściwe zastosowanie art. 471 k.c. – przez przyjęcie,
że skarżący, wydając świadectwo pracy w sposób nienależyty wykonał swoje
zobowiązanie prowadzenia dokumentacji pracowniczej, oraz że uczynił to w sposób
zawiniony, 3) niewłaściwe zastosowanie art. 471 k.c. w związku z art. 361 § 1 k.c. –
poprzez przyjęcie istnienia adekwatnego związku przyczynowego między
wydaniem świadectwa pracy górniczej a poniesioną szkodą, 4) niewłaściwe
zastosowanie art. 365 § 1 k.p.c. przez przyjęcie, że prawomocnym orzeczeniem
sądu wydanym w innym postępowaniu, którego stroną nie był skarżący, związany
4
jest także sąd II instancji, 5) niewłaściwe zastosowanie art. 362 k.c. w związku z art.
471 k.c. – przez nieuwzględnienie przyczynienia się powodów do powstania szkody
przez brak należytej staranności przy składaniu wniosku o emeryturę, zwłokę w
złożeniu wniosku o przeliczenie świadczenia, a także przez brak odwołania się od
decyzji organu rentowego ustalającej wymiar emerytury, 6) niewłaściwe
zastosowanie art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS – przez przyjęcie, że organ rentowy
nie ponosi żadnej odpowiedzialności za wydanie błędnej decyzji, 7) niewłaściwe
zastosowanie art. 291 §1 k.p. w związku z art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p. –
przez przyjęcie, że roszczenie odszkodowawcze z tytułu nienależytego wykonania
przez pracodawcę zobowiązania prowadzenia dokumentacji pracowniczej,
pozostające w związku ze stosunkiem pracy, nie podlega przedawnieniu zgodnie z
art. 291 § 1 k.p., ewentualnie błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 118
k.c. – przez przyjęcie, że roszczenia powodów jako pozostające w związku ze
świadczeniem okresowym nie podlega 3-letniemu przedawnieniu.
Jako okoliczności uzasadniające przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano
na: jej oczywistą zasadność. Zaskarżony wyrok wydany został w oparciu o wyroki i
decyzje ZUS z innych postępowań, w których pozwany nie uczestniczył. Wyroki w
tych innych sprawach stanowiły jedyny dowód nienależytego wykonania
zobowiązania prowadzenia dokumentacji pracowniczej. Powodowie nie wskazali
żadnych okoliczności faktycznych związanych ze świadczoną u strony skarżącej
pracą, z których wynikałoby, że pozwany w sposób nienależyty wypełnił ciążący na
nim obowiązek prawidłowego określenia charakteru pracy powodów. Sąd opierając
się na wymienionych decyzjach, niezasadnie przyjął odpowiedzialność skarżącego
na podstawie art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p.; powołano się również na
występowanie w sprawie istotnych zagadnień prawnych, które sformułowano w
formie następujących pytań: a) czy możliwe jest przyjęcie odpowiedzialności
pracodawcy z tytułu zawinionego, nienależytego wykonania zobowiązania
prowadzenia dokumentacji pracowniczej jedynie w oparciu o decyzję wydaną w
innym postępowaniu, którego pracodawca nie był stroną ani nie też w ogóle nie był
powiadomiony o prowadzeniu takiego postępowania, bez przeprowadzenia w
5
zakresie nienależytego wykonania zobowiązania przez skarżącego żadnych
samodzielnych ustaleń przez sąd pracy, b) czy możliwe jest przyjęcie istnienia
adekwatnego związku przyczynowego między wydaniem przez skarżącego
świadectwa pracy górniczej nie uwzględniającego pracy górniczej w wymiarze
półtorakrotnym a poniesioną przez pracownika szkodą w postaci zaniżenia
świadczeń emerytalnych w sytuacji występowania innej okoliczności pozostającej w
adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą, a polegającej na całkowitym braku
zainteresowania powoda inną kwalifikacją jego pracy, c) czy sąd opierając swój
wyrok na orzeczeniu innego sądu wydanego między innymi stronami, (również
decyzji organu rentowego) ma obowiązek uzasadnienia dlaczego wykorzystał taki
wyrok (decyzję), d) czy okoliczności braku należytej staranności przy składaniu
wniosku o emeryturę, zwłoki w złożeniu przez powodów wniosku o przeliczenie
świadczenia, a także brak odwołania się od decyzji organu rentowego ustalającej
wymiar emerytury winna zostać oceniona z punktu widzenia przyczynienia się
powodów do wyrządzenia szkody, e) jaki zakres ma koncepcja obiektywnej
wadliwości decyzji organu rentowego i jaki jest zakres odpowiedzialności organu
rentowego w przypadku, gdy organ rentowy samodzielnie ocenia przesłanki
nabycia prawa z ubezpieczenia społecznego, f) czy w razie stosowania w sprawie
przepisów prawa cywilnego dotyczących przedawnienia, do szkody powstającej
sukcesywnie w każdym miesiącu wypłaty niższego świadczenia emerytalnego,
zastosowanie ma 3-letni okres przedawnienia z art. 118 k.c. dla roszczeń o
świadczenie okresowe, czy też ogólny 10-letni termin. Skarżący wskazał także na
potrzebę wykładni przepisu prawnego wywołującego rozbieżności w orzecznictwie
sądów – art. 291 § 1 k.p. w kwestii jego zastosowania do roszczeń z zakresu prawa
pracy, nie będących roszczeniami istniejącego stosunku pracy, lecz ściśle
związanymi z wcześniej istniejącym stosunkiem pracy.
Wniesiono również o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w
całości i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i jego zmianę poprzez oddalenie powództwa w
całości i zasądzenie od powoda kosztów procesu.
6
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się mieć uzasadnione podstawy. Zasadniczo z
tego powodu, że zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 291 § 1 k.p.
Dotychczasowe rozbieżności i kontrowersje zostały bowiem ostatecznie
rozstrzygnięte w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia
2011 r., I PZP 5/10 (dotychczas niepublikowana). W uchwale tej rozstrzygnięto, że
roszczenia o odszkodowanie z tytułu otrzymywania niższej emerytury wskutek
wydania przez pracodawcę niewłaściwego świadectwa pracy oraz niewydania
zaświadczenia o pracy górniczej przedawnia się na podstawie art. 291 § 1 k.p.
Tymczasem sądy obu instancji przyjęły, że do dochodzonego roszczenia ma
zastosowanie 10 letni okres przedawnienia z art. 118 k.c. Skład orzekający w
niniejszej sprawie podziela rozstrzygnięcie i motywy powołanej uchwały I PZP 5/10.
Przedawnienie roszczeń za szkodę wywołaną wadami wynikającymi z
dokumentacji pracowniczej należy do materii prawa pracy, jak i roszczeń z nimi
związanych wymaga jednakowego liczenia terminów przedawnienia.
Odpowiedzialność pracodawcy za szkody wyrządzone na skutek niewydania lub
wydania niewłaściwego dokumentu ze stosunku pracy dla celów
ubezpieczeniowych jest sprawą nieuregulowaną w przepisach prawa pracy, co
uzasadnia posiłkowe stosowanie przepisów kodeksu cywilnego. Jednak nie
przesądza to o dopuszczalności stosowania przepisów k.c. o terminach
przedawnienia roszczeń.
Ponadto należy stwierdzić, że sąd pracy nie był związany ustaleniem
charakteru niewłaściwie udokumentowanej pracy górniczej. Wynika z tego, że Sąd
Okręgowy nie był zwolniony w rozpoznawanej sprawie z obowiązku ustalenia, czy
rzeczywiście wykonywana praca była objęta wyższym przelicznikiem do wyliczenia
emerytury górniczej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2011 r., I PK
61/10 (niepublikowany)).
Uzasadnione także okazały się zarzuty dotyczące niewykazania
niewłaściwego wykonania obowiązku przez pracodawcę, a w szczególności stopnia
zawinienia i związku przyczynowego ze szkodą (art. 471 k.c. oraz art. 6, art. 361,
art. 362 k.p.c.). W tym stanie rzeczy konieczne jest ustalenie w powyższym
zakresie. Ponadto trzeba uwzględnić problem przyczynienia się pracownika do
7
powstania szkody. Należy przyjąć, że to właśnie pracownik powinien zadbać o
wydanie poprawnego dokumentu. Nie ulega bowiem wątpliwości, że to pracownik
jest najlepiej zorientowany jaką pracę i kiedy świadczył oraz, czy praca ta była
świadczona w szczególnych (górniczych) warunkach. Bierne zachowanie
pracownika powinno być brane pod uwagę przy ocenie stopnia jego przyczynienia
się do powstania lub zwiększenia wyrządzonej przez pracodawcę szkody –
uzyskania zaniżonych świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
Nieuzasadniony okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 68 ust. 1 pkt 1
lit. b ustawy systemowej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2011 r., I
PK 92/10 i cytowane tam orzecznictwo Sądu Najwyższego) .
Tak więc można stwierdzić, że w większości zasadne okazały się zarzuty
naruszenia prawa materialnego i procesowego. Także zagadnienia prawne skargi
kasacyjnej w zakresie zawinienia i stopnia przyczynienia się pracodawcy oraz
pracownika do powstałej szkody mają istotne znaczenia dla ostatecznego
rozstrzygnięcia sprawy. Zgodnie z art. 125 ustawy emerytalnej pracodawcy nie
mają obowiązku wyręczania pracowników w sporządzaniu wniosków emerytalnych,
a jedynie mają obowiązek współdziałania w gromadzeniu dokumentów oraz
udzielania niezbędnych informacji dla uzyskania świadczeń z ubezpieczenia
społecznego. Oznacza to, że zaniechanie terminowego skorygowania wadliwych
dokumentów nie mogą być pomijane przy ocenie podstaw prawnych i rozmiaru
odpowiedzialności za szkodę powstałą na skutek otrzymywania zaniżonych
świadczeń emerytalnych.
Z tych względów, na podstawie art. 39815
k.p.c., orzeczono jak w sentencji
wyroku.