Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 222/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. S.A. w T.
przeciwko Syndykowi Masy Upadłości – T. D. i Powszechnemu Zakładowi
Ubezpieczeń S.A. Oddziałowi w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 25 lutego 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w stosunku do pozwanego Syndyka
Masy Upadłości T. D. i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powódka „W.” S.A. w T. wniosła o zasądzenie od Syndyka Masy Upadłości
Przedsiębiorstwa Techniczno-Handlowego „M.” spółki z o.o.– T. D. kwoty 400.000
zł tytułem odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 7 listopada 1997
r. do dnia zapłaty. W toku postępowania, na wniosek powódki, wezwano do udziału
w sprawie w charakterze pozwanego Powszechny Zakład Ubezpieczeń S.A..
Wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 6 listopada 2009 r. oddalono
powództwo.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że postanowieniem z dnia 14 lutego 2005 r.
Sąd Rejonowy w T. ogłosił upadłość Przedsiębiorstwa Techniczno-Handlowego
„M.” spółki z o.o. i wyznaczył syndykiem masy upadłości adw. T. D. Syndyk
przystąpił do zbycia majątku spółki, w tym prawa użytkowania wieczystego
nieruchomości składającej się z działki w T.-K. wraz z własnością znajdujących się
na niej budynków. Ogłoszenie o przetargu z października 2006 r. nie przyniosło
efektu. Sędzia-komisarz, z uwagi na brak ofert kupna nieruchomości w przetargu
nieograniczonym, zezwolił pozwanemu postanowieniem z dnia 4 maja 2007 r. na
sprzedaż nieruchomości za cenę nie niższą niż 60% wartości prawa użytkowania
wieczystego wraz z własnością budynków ustaloną w operacie szacunkowym,
wyznaczając termin wyboru nabywcy do dnia 31 lipca 2007 r. i termin zawarcia
umowy do dnia 31 sierpnia 2007 r. W wyniku tego postępowania syndyk dokonał
wyboru oferty złożonej przez powódkę, w obecności sędziego-komisarza, na kwotę
560.000 zł. O powyższym została poinformowana powódka pismem z dnia
1 sierpnia 2007 r. W terminie wyznaczonym postanowieniem sędziego-komisarza
nie doszło do zawarcia umowy sprzedaży. W dniu 4 września syndyk wystąpił do
sądu o przedłużenie terminu do zawarcia umowy o dwa tygodnie. Sędzia-komisarz
postanowieniem z dnia 17 września 2007 r. zezwolił na sprzedaż przez syndyka
nieruchomości z wolnej ręki, wyznaczając termin wyboru nabywcy do dnia
21 września 2007 r. Powódka oraz inny podmiot złożyli oferty, a po negocjacjach
z syndykiem powódka złożyła ostateczną ofertę na kwotę 960.000 zł, która okazała
się najkorzystniejszą. Sędzia-komisarz wyraził zgodę na sprzedaż nieruchomości
3
w terminie do dnia 31 października 2007 r. Strony zawarły umowę sprzedaży
nieruchomości w dniu 8 października 2007 r.
W ocenie Sądu Okręgowego, do zawarcia umowy sprzedaży nie doszło
w terminie do dnia 31 sierpnia 2007 r. ponieważ nie ustalono konkretnego terminu
podpisania umowy sprzedaży u notariusza, powódka nie wpłaciła określonej
w ofercie ceny zakupu nieruchomości 560.000 zł, a pozwany nie dostarczył
notariuszowi aktualnego odpisu z KRS upadłego. Pozwany, w wyniku
przeprowadzonej kontroli Urzędu Skarbowego w K. oraz uzyskania dostępu do
dokumentacji księgowej, dowiedział się o dokonaniu nakładów na remont
nieruchomości, będącej przedmiotem sprzedaży, na kwotę 239.000 zł z prawem
odliczenia podatku VAT, co skutkowało obowiązkiem naliczenia do wartości
nieruchomości tego podatku. W stosunku do księgowego upadłego w tym czasie
czynności podjęło CBA. Pozwany, po uzyskaniu dokumentów księgowych
dotyczących nakładów, uznał za konieczne rozliczenie podatku VAT. W rezultacie
wezwania do zapłaty kwoty 2.000 zł powódka nie wyraziła zgody na jej dopłatę
w związku z czym nie doszło do zawarcia umowy.
Według Sądu Okręgowego, w chwili dodarcia do powódki pisma o przyjęciu
przez pozwanego oferty nie doszło do zawarcia między stronami umowy ze
względu na specyfikę postępowania upadłościowego. Sędzia-komisarz mógł
odmówić wydania zatwierdzenia, przewidzianego w art. 320 ust. 1 pkt 5 ustawy
z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (jedn. tekst: Dz.U.
z 2009 r. Nr 175, poz. 1361, dalej: „u.p.u.n.”) oferty powódki i wydać postanowienie
wyznaczające kolejny termin wyboru najlepszej oferty. Uwzględniając powyższe
Sąd Okręgowy uznał, że nie zachodziły przesłanki odpowiedzialności
odszkodowawczej pozwanego z art. 160 ust. 3 u.p.u.n. Pozwany nie wiedział
o konieczności uwzględnienia podatku VAT, gdyż stosowana dokumentację w tym
zakresie uzyskał dopiero w sierpniu 2007 r. Odpowiedzialności pozwanego nie
można wywodzić z przepisów kodeksu cywilnego dotyczących umowy
przedwstępnej, w tym z art. 390 § 1 k.c., gdyż syndyk masy upadłości nie
odpowiada za zobowiązania zaciągnięte w sprawach dotyczących masy upadłości.
4
Apelacja powódki od wyroku Sądu pierwszej instancji została oddalona
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 25 lutego 2010 r.
Sąd Apelacyjny uznał za niezasadne podniesione w apelacji zarzuty
naruszenia prawa procesowego, w tym art. 227, 232 i 241 k.p.c. Pominął na
podstawie art. 381 k.p.c. przeprowadzenie zgłoszonego w apelacji dowodu
z dokumentu w postaci „Zgłoszenia uczestnictwa w imprezie turystycznej”.
Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe ustalenia faktyczne Sądu pierwszej
instancji. Dodatkowo ustalił, że kontrola Urzędu Skarbowego zwróciła uwagę
pozwanemu na istnienie obowiązku pobrania podatku VAT, o czym pozwany
poinformował powódkę przed terminem końcowym. Obowiązek podatkowy zależny
był od nakładów upadłego na nieruchomość, a ich istnienie było niejasne. Ustalenie
poniesienia nakładów stało się możliwe po uzyskaniu dostępu do dokumentów
księgowych przez informatyków CBA. Wybór oferty powódki nastąpił w dniu
31 lipca 2007 r. po nie zgłoszeniu sprzeciwu przez sędziego-komisarza na
posiedzeniu w dniu 31 lipca 2007 r.
Sąd Apelacyjny przyjął, że umowa sprzedaży nieruchomości (prawa
użytkowania wieczystego gruntu wraz z prawem własności wzniesionych na nim
budynków) nie została zawarta w terminie do 31 sierpnia 2007 r. z powodu biernej
postawy powódki, która nie wezwała pozwanego do zawarcia umowy, nie
sporządziła notarialnego protokołu stawiennictwa i gotowości do zawarcia umowy,
nie wpłaciła kwoty 560.000 zł, ani nie złożyła tej kwoty do depozytu sądowego,
mimo że wpłata tej kwoty miała nastąpić najpóźniej w dniu zawarcia umowy.
W związku z bierną postawą powódki inne przyczyny nie zawarcia umowy
sprzedaży nie mają decydującego znaczenia. W działaniach syndyka nie można
dopatrzyć się nienależytego wykonania jego obowiązków. W ogłoszeniu
o przetargu publicznym nieograniczonym na zbycie nieruchomości w T.-K. cenę
wywoławczą podano jako cenę netto. W związku z tym należało brać pod uwagę
ewentualność uiszczenia podatku VAT. Z uwagi na upływ terminu do zawarcia
umowy sprzedaży określonego w postanowieniu sędziego-komisarza nie można
mówić o nie przystąpieniu przez pozwanego do umowy przyrzeczonej, jak i o
odstąpieniu pozwanego od zawarcia umowy w oparciu o ofertę powódki z dnia 30
5
lipca 2007 r. Brak jest więc związku przyczynowego pomiędzy działaniami syndyka
a ewentualną szkodą poniesioną przez powódkę. Do sytuacji tej nie mają
zastosowania przepisy dotyczące umowy przedwstępnej.
Od powyższego wyroku, w zakresie rozstrzygnięcia dotyczącego pozwanego
T. D., skargę kasacyjną wniosła powódka. W ramach podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c. zarzuciła naruszenie art. 160 ust. 3 i art. 322 u.p.u.n. W ramach podstawy z
art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. zarzuciła naruszenie art. 378 § 1 w zw. z art. 328 § 2
k.p.c., art. 227, 232, 241 oraz art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 378 § 1 k.p.c.,
nadto art. 381 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i 387 § 1 k.p.c. Powódka wniosła o
uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonym zakresie oraz wyroku Sądu
Okręgowego w K. i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Za bezzasadny należy uznać zarzut naruszenia art. 378 § 1 w zw. z art. 328
§ 2 k.p.c. uzasadniony tym, że zasadnicze ustalenia faktyczne zostały dokonane
przez Sąd Apelacyjny, wobec czego, zdaniem powódki, podniesiony w apelacji
zarzut niepełności uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji był trafny. Przepis
zawarty w art. 328 § 2 k.p.c. określa elementy uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej
instancji, które powinno zawierać podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięcia.
Zasadnie przyjął Sąd Apelacyjny, że uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego
spełnia te wymogi. Zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. nie uzasadnia to, że Sąd
odwoławczy nie podzielił w pełni ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji oraz
że dokonał dodatkowych ustaleń faktycznych. Gdyby nawet uznać, wbrew
odmiennej ocenie Sądu Apelacyjnego, że Sąd pierwszej instancji sporządził
uzasadnienie wyroku z uchybieniem art. 328 § 2 k.p.c. błędna ocena podniesionego
w apelacji zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. nie miałaby żadnego wpływu na
wynik sprawy przed Sądem drugiej instancji w sytuacji, gdy Sąd ten jednocześnie
w uzasadnieniu swojego wyroku dokonał odmiennych i dodatkowych ustaleń
faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Uchybienie przez Sąd pierwszej
instancji przepisowi art. 328 § 2 k.p.c. nie jest bowiem przyczyną, która
samodzielnie powoduje konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu
pierwszej instancji. Uchybienie temu przepisowi przez Sąd pierwszej instancji
6
mogło być skutecznie sanowane przez Sąd drugiej instancji. Postępowanie
apelacyjne, którego granice określa m.in. art. 378 § 1 k.p.c., nie polega jedynie na
rozpoznaniu apelacji jako środka odwoławczego, lecz rozpoznaniu sprawy
(por. uzasadnienie uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia
2008 r., III CZP 49/2007, OSNC 2008, nr 6, poz. 55). W konsekwencji Sąd
odwoławczy, rozpoznając apelację, jest zobowiązany do dokonania samodzielnych
ustaleń faktycznych w sprawie na podstawie dowodów przeprowadzonych przed
sądem pierwszej instancji, jak również w postępowaniu apelacyjnym (art. 380
k.p.c.). Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, zgodnie z tymi
wymogami, określił własną podstawę faktyczną rozstrzygnięcia.
Innym natomiast zagadnieniem jest to, czy uzasadnienie zaskarżonego
wyroku spełnia wymagania określone w art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
Zasadnie podniesiono w skardze kasacyjnej, że uzasadnienie zaskarżonego
wyroku jest logicznie sprzeczne. Sąd Apelacyjny przyjął bowiem, że do niezawarcia
umowy doszło z przyczyn, za które odpowiedzialność ponosi powódka, tj. z powodu
braku wezwania pozwanego do zawarcia umowy, nie sporządzenia notarialnego
protokołu stawiennictwa i gotowości do zawarcia umowy, jak również z powodu
braku wpłaty przez powódkę kwoty 560.000 zł tytułem ceny albo nie złożenia jej do
depozytu sądowego. Z tej przyczyny Sąd Apelacyjny przyjął, że brak jest związku
przyczynowego pomiędzy działaniami syndyka a ewentualną szkodą. Trafnie
podniesiono w skardze kasacyjnej, że taka ocena Sądu Apelacyjnego pozostaje
w sprzeczności z uzasadnieniem wyroku tego Sądu w części, w której Sąd ten
uznał jednocześnie za prawidłowe wywody prawne Sądu pierwszej instancji,
z których wynikało m.in., że do zawarcia umowy nie doszło dlatego, że w rezultacie
wezwania powódki do zapłaty dodatkowej kwoty tytułem podatku VAT, nie wyraziła
ona zgody na jej dopłatę. Jednocześnie Sąd Apelacyjny nie ocenił, jakie znaczenie
miało żądanie przez pozwanego dopłaty przez powódkę, ponad zaoferowaną cenę,
dodatkowej kwoty tytułem podatku od towarów i usług, w szczególności czy od tego
pozwany uzależnił zawarcie umowy sprzedaży. W takim przypadku należałoby
ocenić, czy niedokonanie przez powódkę wskazanych przez Sąd Apelacyjny
czynności było jedynie skutkiem uzależnienia zawarcia umowy sprzedaży
nieruchomości przez pozwanego od zapłaty dodatkowej kwoty tytułem ceny ponad
7
kwotę wynikającą z przyjętej oferty, a nie przyczyną, która spowodowała, że umowa
nie została zawarta. Ponadto w ocenie prawnej Sądu Apelacyjnego jest
sprzeczność logiczna dotycząca oceny zarzutu naruszenia art. 320 ust.1 pkt 5
u.p.u.n. Odnosząc się do zarzutu naruszenia tego przepisu, Sąd Apelacyjny przyjął,
że przepis ten nie został naruszony, a wywody prawne Sądu Okręgowego przyjął
za własne. Według stanowiska Sądu Okręgowego, wybór oferty powódki wymagał
zatwierdzenia przez sędziego-komisarza w trybie przewidzianym w art. 320 ust. 1
pkt 5 u.p.u.n. Uznanie za prawidłowego tego ostatniego stanowiska oznaczałoby,
że oferta powódki nie została skutecznie przyjęta, a w konsekwencji umowa
sprzedaży nieruchomości w terminie określonym postanowieniem sędziego-
komisarza tylko z tej przyczyny nie mogła być zawarta. W tej sytuacji niezrozumiały
i sprzeczny z tym stanowiskiem jest wywód Sądu Apelacyjnego, że postępowanie
było prowadzone „jako sprzedaż z wolnej ręki, ale z ograniczeniami wynikającymi
z postępowania upadłościowego”, a w konsekwencji o wyniku postępowania nie
przesądziła ta okoliczność. Powyższe, jak również analiza uzasadnienia wyroku
Sądu Apelacyjnego w części, w której Sąd ten ogólnie przyjął, że w ustalonym stanie
faktycznym nie mają zastosowania przepisy dotyczące umowy przedwstępnej z uwagi
na uregulowania szczególne zawarte w u.p.u.n., uzasadnia wniosek, że Sąd
odwoławczy w ogóle nie dokonał analizy sytuacji prawnej, jaka powstała w wyniku
przeprowadzenia przez pozwanego przetargu na sprzedaż nieruchomości
i zawiadomienia powódki o wyborze jej oferty, a w konsekwencji – nie wskazał
właściwych przepisów prawa materialnego, mających znaczenie dla oceny skutków
przyjęcia oferty powódki przez pozwanego i nie dokonał wykładni tych przepisów.
Zgodnie z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., skargę kasacyjną można oprzeć na
podstawie naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy. Uchybienia w sporządzeniu uzasadnienia
orzeczenia Sądu drugiej instancji nie mają bezpośredniego wpływu na wynik
sprawy, gdyż następują już po wydaniu orzeczenia. Wobec powyższego zarzut
naruszenia art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zasadzie nie może stanowić
podstawy do uwzględnienia skargi kasacyjnej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
przyjęto jednak, że wyjątkowo naruszenie tego przepisu może być przedmiotem
skutecznego zarzutu kasacyjnego wówczas, gdy treść uzasadnienia orzeczenia
8
Sądu drugiej instancji jest tego rodzaju, że uniemożliwia dokonanie kontroli
kasacyjnej zaskarżonego orzeczenia (por m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
4 stycznia 2007 r., V CSK 364/06, nie publ., wyrok Sądu Najwyższego z dnia
24 lutego 2006 r., II CSK 136/05, nie publ., wyrok Sądu Najwyższego z dnia
7 października 2005 r., IV CK 122/05, nie publ., wyrok Sądu Najwyższego z dnia
27 czerwca 2001 r., II UKN 446/00, OSNP z 2003 r., nr 7, poz. 182). Taka sytuacja
ma miejsce w odniesieniu do uzasadnienia zaskarżonego wyroku, w którym
występuje, brak stanowiska prawnego względnie logiczna sprzeczność w ocenie
prawnej okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, co uniemożliwia
dokonanie w tym zakresie kontroli kasacyjnej. Ocena ta musiałaby bowiem
przybrać formę wariantową przy braku pewności co do stanowiska prawnego
zajętego przez Sąd odwoławczy.
Sąd Apelacyjny, przyjął, że dokumenty pozwalające ustalić pozwanemu
obowiązek zapłaty podatku od towarów i usług, pozwany otrzymał pod koniec
sierpnia 2007 r. Ustalenie to, które ze względu na treść art. 398 k.p.c. nie
podlega kontroli Sądu Najwyższego, zostało jednak dokonane w następstwie
uchybień procesowych Sądu drugiej instancji. Za uzasadniony bowiem należy
uznać zarzut naruszenia art. 381 i art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
poprzez pominięcie przeprowadzenia przez Sąd Apelacyjny zgłoszonego
przez powódkę w apelacji dowodu z dokumentu – „Zgłoszenia uczestnictwa
w imprezie turystycznej”, na okoliczność, że świadek W. K. w dniach od 25
sierpnia do 31 sierpnia 2007 r. przebywał we Włoszech. Pominięcie tego dowodu
przez Sąd Apelacyjny nastąpiło na podstawie art. 381 k.p.c. Powołany przepis nie
nakazuje bezwzględnie pominięcia dowodu zgłoszonego dopiero w apelacji, wobec
czego zaniechanie przez Sąd odwoławczy przeprowadzenia takiego dowodu
wymaga wyjaśnienia przyczyn takiej decyzji procesowej Sądu w uzasadnieniu
wyroku, czego zaniechał Sąd odwoławczy. Mimo braku tego stanowiska istnieją
podstawy do uznania, że pominięcie przeprowadzenia tego dowodu naruszało art.
381 k.p.c., według którego pominięcie dowodu zgłoszonego w postępowaniu
apelacyjnym może nastąpić, jeżeli strona mogła go powołać w postępowaniu przed
sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nowy dowód
wynikła później. Wykazanie wskazanej we wniosku dowodowym zawartym
9
w apelacji, okoliczności miało znaczenie dla oceny wiarygodności zeznań
pozwanego, który zeznał, że pod koniec sierpnia 2007 r. otrzymał od W. K.
dokumenty pozwalające mu ustalić, że umowa sprzedaży nieruchomości podlega
opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Pozwany złożył zeznania
w charakterze strony na ostatniej rozprawie przed Sądem pierwszej instancji. Do
tego czasu powódka nie wiedziała o potrzebie powołania dowodu, gdyż dopiero
z uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji dowiedziała się, że Sąd Okręgowy
w tym zakresie dał wiarę zeznaniom pozwanego, a odmówił wiary zeznaniom
świadka W. K. Ponadto potrzeba zgłoszenia tego dowodu zaktualizowała się
dopiero na tym etapie postępowania wskutek pominięcia przez Sąd Okręgowy
przeprowadzenia dowodu, zgłoszonego przez powódkę, uzupełniającego
przesłuchania świadka W. K., który zeznał, że nie posiadał i nie przekazywał
pozwanemu dokumentów mających znaczenie dla oceny konieczności
opodatkowania umowy sprzedaży podatkiem od towarów i usług.
Zasadny jest także zarzut naruszenia art. 227, 232 i 241 k.p.c. oraz art. 328
§ 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 378 § 1 k.p.c. poprzez brak odniesienia się Sądu
Apelacyjnego do podniesionych w apelacji powódki zarzutów naruszenia art. 227,
232 i 241 k.p.c. wskutek oddalenia przez Sąd pierwszej instancji wniosku
dowodowego powódki o uzupełniające przesłuchanie świadka W. K. Wprawdzie
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Apelacyjny stwierdził, że zarzut ten nie
jest skuteczny, to jednak stanowiska tego w żaden sposób nie wyjaśnił. W istocie
więc, w tym zakresie, wbrew wymogowi wynikającemu z art. 378 § 1 k.p.c., nie
rozpoznał podniesionego zarzutu apelacji. W szczególności Sąd Apelacyjny nie
odniósł się do tego, że – według Sądu Okręgowego – pominięcie przeprowadzenia
dowodu z uzupełniającego przesłuchania tego świadka zostało uzasadnione tym,
że z zeznań pozwanego miało wynikać, iż to nie W. K., lecz S. K. dostarczył mu
wskazane dokumenty. Tymczasem z protokołu rozprawy z dnia 6 listopada 2009 r.
(k. 127, 127v), zawierającego zeznania pozwanego w charakterze strony, wynika,
że dokumenty te miał przynieść pozwanemu W. K.
Wskazane wyżej uchybienia procesowe mogły mieć istotny wpływ na wynik
sprawy, gdyż miały wpływ na dokonanie istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy
ustaleń faktycznych dotyczących czasu i możliwości uzyskania przez pozwanego
10
dostępu do dokumentów pozwalających mu ustalić, że sprzedaż nieruchomości
wiąże się z koniecznością uiszczenia podatku od towarów i usług. Uznanie za
uzasadnionych zarzutów naruszenia prawa procesowego czyni bezprzedmiotowym
badanie zasadności zarzutów skargi kasacyjnej naruszenia prawa materialnego
w takim zakresie, w jakim podstawą ich oceny są ustalenia faktyczne, które, ze
względu na stwierdzone uchybienia procesowe, muszą być dokonane ponownie.
Ocena bowiem zarzutów prawa materialnego wchodzi w rachubę tylko wtedy, gdy
ustalony przez sąd drugiej instancji stan faktyczny, będący podstawą zaskarżonego
wyroku, nie budzi zastrzeżeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca
1997 r., II CKN 60/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 128). Nie dotyczy to jednak zarzutu
naruszenia prawa materialnego polegającego na wadliwej wykładni, gdyż wykładnia
prawa materialnego nie jest uzależniona od podstawy faktycznej rozstrzygnięcia.
Oczywiście, dotyczy to tylko takiej sytuacji, gdy konieczność zastosowania
określonej normy prawa materialnego do oceny dochodzonego w sprawie żądania
nie budzi wątpliwości. Zarzut naruszenia prawa materialnego przez jego
niewłaściwe zastosowanie może natomiast podlegać ocenie tylko w takim zakresie,
w jakim stan faktyczny sprawy nie budzi wątpliwości.
Nie był w konsekwencji uzasadniony zarzut naruszenia art. 160 ust. 3
u.p.u.n. wskutek błędnej wykładni. Zgodnie z tym przepisem, syndyk masy
upadłości odpowiada za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego
wykonania obowiązków. Sąd Apelacyjny zasadnie przyjął, że odpowiedzialność
syndyka masy upadłości oparta na tym przepisie jest odpowiedzialnością
za czyn niedozwolony. Przepis ten uzależnia ponoszenie odpowiedzialności
przez syndyka masy upadłości tylko od faktu wyrządzenia szkody, jeżeli jest
ona następstwem nienależytego wykonania obowiązków przez syndyka.
Jest to odpowiedzialność na zasadzie winy (por. zachowujące aktualność
stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone na tle art. 102 rozporządzenia
Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe – jedn. tekst:
Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm. – w wyrokach z dnia 18 lipca 1997 r.,
II CKN 33/97, Lex nr 50772, z dnia 26 kwietnia 2006 r., II CSK 48/06, Lex
nr 398405, z dnia 15 września 2009 r., II CSK 704/08, Lex nr 503214).
Przesłankami tej odpowiedzialności są więc: szkoda, zawinione nienależyte
11
wykonanie obowiązków przez syndyka masy upadłości – wynikających z przepisów
prawa upadłościowego albo wymaganych celem tego postępowania – oraz
adekwatny związek przyczynowy pomiędzy szkodą a nienależytym wykonaniem
obowiązków przez syndyka. Z tych przyczyn nie był zasadny zarzut naruszenia
art. 160 ust. 3 u.p.u.n. wskutek dokonania jego błędnej wykładni.
Odpowiedzialność syndyka masy upadłości na tej podstawie prawnej może
wynikać z zaniedbania prawidłowego wykonania obowiązków związanych ze
sprzedażą składnika masy upadłości. Z przepisów u.p.u.n. (por. art. 173, art. 308
i art. 311 ust. 1 u.p.u.n.) wynika obowiązek syndyka masy upadłości likwidacji
masy upadłości, w tym przez sprzedaż poszczególnych jej składników z wolnej ręki
(art. 322 u.p.u.n.). Wykonując ten obowiązek, syndyk masy upadłości powinien
podjąć właściwe, ze względu na rodzaj składnika masy upadłości oraz
obowiązujące przepisy, czynności organizacyjne umożliwiające wykonanie tego
obowiązku, co obejmuje również – na etapie poprzedzającym obwieszczenie
o przetargu oraz wybór złożonej oferty – konieczność sprawdzenia czynników
mających wpływ na warunki podatkowe sprzedaży określonego składnika masy
upadłości, a po wyborze oferty, podjęcia właściwych czynności umożliwiających
zawarcie umowy sprzedaży.
Za uzasadniony należy uznać zarzut naruszenia art. 163 ust. 3 u.p.u.n
wskutek przyjęcia, że odpowiedzialność pozwanego wyłączało to, że
w obwieszczeniu o przetargu na zbycie nieruchomości w T.-K. podano cenę
wywoławczą sprzedaży jako cenę netto, co oznaczało – według Sądu Apelacyjnego
– że oferent powinien był liczyć się z możliwością zapłaty podatku od towarów i
usług. Tak określona oferta, w ogłoszeniu z października 2006 r. dotyczyła
sprzedaży nieruchomości w ramach przetargu publicznego nieograniczonego
organizowanego na podstawie art. 320 ust. 1 u.p.u.n., w ramach którego nie zgłosił
się żaden oferent. Warunki sprzedaży z wolnej ręki zostały określone w
postanowieniu sędziego-komisarza z dnia 4 maja 2007 r., w którym była mowa
jedynie o cenie nie niższej niż 60% wartości prawa użytkowania wieczystego wraz z
własnością budynków ustalonej w operacie szacunkowym nieruchomości. Oferta
złożona przez powódkę została przyjęta przez pozwanego pismem z dnia 1
sierpnia 2007 r. Cena zaoferowana przez powódkę nie zawierała określenia, że jest
12
jedynie ceną netto. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 5 lipca 2001 r. o
cenach (Dz.U. Nr 97, poz. 1050), w cenie uwzględnia się m.in. podatek od towarów
i usług, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów sprzedaż towaru (usługi) podlega
obciążeniu podatkiem od towarów i usług. Ponadto obowiązek naliczenia podatku
od towarów i usług w związku ze sprzedażą nieruchomości był związany z
nakładami upadłego na nieruchomość, których istnienie było niejasne i zostało
ustalone przez pozwanego dopiero pod koniec sierpnia 2007 r. po otrzymaniu
dokumentów dotyczących tych nakładów. Z tej przyczyny podatek od towarów i
usług nie miał związku z ceną wywoławczą podaną w obwieszczeniu o przetargu,
lecz z nakładami upadłego, czego nie uwzględniono w obwieszczeniu o przetargu
ogłoszonym w następstwie wydania przez sędziego-komisarza postanowienia z
dnia 4 maja 2007 r. W pozostałym zakresie zarzut naruszenia art. 160 ust. 3
u.p.u.n. ze względu na brak podstawy faktycznej rozstrzygnięcia nie mógł być
przedmiotem oceny.
Nie podlegał ocenie zarzut naruszenia art. 322 u.p.u.n. w zw. z art. 320
ust. 1 pkt 5 u.p.u.n. ze względu na wskazany wcześniej brak jasnego stanowiska
Sądu Apelacyjnego co do zastosowania tych przepisów do ustalonego stanu
faktycznego oraz wynikających z tego konsekwencji prawnych.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art.
108 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok w stosunku
do pozwanego Syndyka Masy Upadłości – T. D. i przekazał ją Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
md