Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 18/11
POSTANOWIENIE
Dnia 20 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Marta Romańska
w sprawie z wniosku wierzyciela Spółki Akcyjnej G. S. + M. AG z
siedzibą w D., Niemcy
przeciwko dłużnikom Piotrowi K. i Krzysztofowi T.
o stwierdzenie wykonalności wyroku Sądu Polubownego i nadanie klauzuli
wykonalności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 maja 2011 r.,
zażalenia Rzecznika Praw Obywatelskich
na postanowienie Sądu Okręgowego
z dnia 10 września 2010 r.,
oddala zażalenie.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 10 września 2010 r.
odrzucił skargę kasacyjną wniesioną przez Rzecznika Praw Obywatelskich
w sprawie o stwierdzenie wykonalności wydanego w Polsce wyroku sądu
polubownego - wyroku Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej z
dnia 10 lutego 2006 r., sygn. akt [...] i o nadanie mu klauzuli wykonalności.
Wskazano, że od postanowienia sądu drugiej instancji oddalającego zażalenie na
postanowienie co do stwierdzenia wykonalności orzeczenia sądu polubownego
skarga kasacyjna nie przysługuje. Sąd stwierdził, że zaskarżone postanowienie nie
jest postanowieniem wymienionym w art. 3981
§ 1 k.p.c.
W zażaleniu Rzecznik Praw Obywatelskich wnosił o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i nadanie biegu skardze kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia
funkcjonującym w głównej mierze w interesie publicznym. Sąd Najwyższy już
w okresie obowiązywania kasacji, będącej zwyczajnym środkiem odwoławczym,
podkreślał, że podstawowym celem postępowania kasacyjnego jest ochrona
interesu publicznego przez zapewnienie jednolitości wykładni oraz wkład Sądu
Najwyższego w rozwój prawa i jurysprudencji (zob. postanowienie z dnia 4 lutego
2000 r., II CZ 178/99, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 147).
Zdaniem żalącego się pojawia się konieczność określenia zakresu kognicji
sądu drugiej instancji oceniającego dopuszczalność skargi kasacyjnej,
w sytuacji „gdy skarżący jasno formułuje wniosek o rozstrzygnięcie (...)
dopuszczalności skargi – w ramach przesądu kasacyjnego, przytaczając stosowną
ku temu argumentację”. W ocenie Rzecznika, sąd drugiej instancji dokonał
merytorycznej oceny zagadnienia prawnego (art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c.), do czego
nie był uprawniony. Wskazano, że rozstrzygnięcie przez sąd odwoławczy
zagadnienia prawnego nie zostało uzasadnione jakąkolwiek głębszą analizą
przedstawionego problemu.
3
Zgodnie z art. 3989
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do
rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje
potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność
postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Cel wymagania
przewidzianego w art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. może być zatem osiągnięty jedynie
przez powołanie i uzasadnienie istnienia przesłanek umożliwiających realizację
publicznoprawnych funkcji skargi kasacyjnej. Tylko na tych przesłankach Sąd
Najwyższy może oprzeć rozstrzygnięcie o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi
kasacyjnej do rozpoznania. Dopuszczenie i rozpoznanie skargi kasacyjnej
ustrojowo i procesowo jest uzasadnione jedynie w tych sprawach, w których mogą
być zrealizowane jej funkcje publicznoprawne.
Od celowości przyjęcia skargi do rozpoznania należy odróżnić zagadnienie
jej dopuszczalności. Ocena dopuszczalności dokonywana jest na wcześniejszym
etapie, zarówno przez sąd drugiej instancji, jak również przez Sąd Najwyższy.
Uznanie, że skarga kasacyjna jest niedopuszczalna powoduje jej odrzucenie.
Jedynie skargi dopuszczalne, jak również prawidłowo sporządzone, poddawane są
przesądowi, tj. ocenie wystąpienia przesłanek przewidzianych w art. 3989
k.p.c.
Dokonania przedsądu nie należy z kolei wiązać z merytoryczną oceną środka
zaskarżenia. Skargi dopuszczalne, jak również przyjęte do rozpoznania,
poddawane są na oddzielnym posiedzeniu, w składzie trzech sędziów,
merytorycznej ocenie z perspektywy wskazanych przez skarżącego podstaw
kasacyjnych.
Zgodnie z art. 3986
§ 1 k.p.c. sąd drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu
niejawnym skargę kasacyjną wniesioną po upływie terminu, skargę niespełniającą
wymagań określonych w art. 3984
§ 1 k.p.c., nieopłaconą oraz skargę, której
braków nie usunięto w terminie lub z innych przyczyn niedopuszczalną. Nie ulega
wątpliwości, że sąd drugiej instancji ograniczył się do oceny dopuszczalności skargi
kasacyjnej. Odrzucając skargę, sąd analizował wyłącznie kwestię przysługiwania
tego środka zaskarżenia. Sąd Okręgowy nie dokonywał oceny zagadnienia
prawnego, jak również innych związanych z przesądem przesłanek warunkujących
przyjęcie skargi do rozpoznania.
4
Wniosek o stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego, który
zapoczątkował postępowanie w sprawie, został złożony po dniu 17 października
2005 r., tj. po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy
– Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 178, poz. 1478), toteż toczy się ono
według przepisów części piątej kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu
nadanym tą ustawą.
Wyrok sądu polubownego ma moc prawną na równi z wyrokiem sądu
państwowego po stwierdzeniu jego wykonalności przez sąd państwowy.
Postanowienie w przedmiocie stwierdzenia wykonalności ma więc istotne
znaczenie, gdyż dzięki niemu wyrok sądu polubownego uzyskuje wszystkie walory
orzeczenia rozstrzygającego spór co do istoty, wydanego w postępowaniu rozpo-
znawczym. W tej sytuacji ostateczna odmowa wydania postanowienia co do wyko-
nalności wyroku sądu polubownego definitywnie przekreśla możliwość traktowania
tego wyroku na równi z wyrokiem sądu państwowego, a więc unicestwia wynik
dotychczasowego postępowania przed sądem polubownym.
Prawomocne oddalenie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego
otwiera możliwość ponownego badania okoliczności z art. 1214 § 3 k.p.c. w ramach
postępowania o uznanie lub o stwierdzenie wykonalności wyroku sądu
polubownego wydanego w Polsce. Bez wątpienia legitymację do wniesienia skargi
o uchylenie wyroku sądu polubownego ma dłużnik. Możliwości takiej pozbawiony
jest natomiast wierzyciel. Strona usatysfakcjonowana rozstrzygnięciem może
wszcząć jedynie postępowanie przewidziane w art. 1212 § 2 k.p.c. W sytuacji
wierzyciela, postępowanie w sprawie o uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku
jest jedynym przysługującym temu podmiotowi trybem kontroli prawidłowości
i legalności orzeczenia krajowego sądu polubownego. W tym kontekście żalący się
stwierdził naruszenie zasady równości szans obu stron procesowych.
Zarzucił zamknięcie sądowej drogi ochrony konstytucyjnie gwarantowanych praw
majątkowych wierzyciela przez definitywne pozbawienie go prawnych możliwości
dochodzenia i wyegzekwowania wierzytelności zasądzonej wyrokiem sądu
polubownego. Dzieje się tak na skutek tego, że nie przysługuje mu skarga
o uchylenie wyroku sądu polubownego. Zdaniem żalącego się, pogląd dotyczący
niekasacyjnego charakteru sprawy o uznanie bądź stwierdzenie wykonalności
5
wyroku sądu polubownego wydanego w Polsce wyrażany jest na tle odmiennego
układu procesowego, tj. wyłącznie z perspektywy dłużnika. Na rzecz
niekasacyjności omawianej kategorii spraw przemawia przede wszystkim to,
że dłużnikowi – w przeciwieństwie do wierzyciela - przysługuje skarga o uchylenie
wyroku sądu polubownego, nadającej charakter postępowania w sprawie.
Ponadto żalący się wskazuje na podobieństwo między orzekaniem
w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności orzeczeń sądu polubownego
wydawanych za granicą i w kraju, co powinno, jego zdaniem, wpływać na przyjęcie
analogicznego zakresu dopuszczalności skargi kasacyjnej. Kodeks postępowania
cywilnego przewiduje dwie formy nadzoru nad orzeczeniami sądu polubownego -
obok postępowania o stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego jest nią
także skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego. Należy podkreślić, że są to
postępowania niezależne i oparte na samodzielnych podstawach. W judykaturze
przyjmuje się, że sprawę - z punktu widzenia postępowania przed sądem
państwowym - zakończy definitywnie dopiero orzeczenie kończące postępowanie
ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia: 22 stycznia 1997 r., I CKN 48/96 i 22 września 1999 r., I CKN
654/99). Zgodnie z art. 3981
§ 1 k.p.c. skarga kasacyjna przysługuje od wydanego
przez sąd drugiej instancji prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie
odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie
w sprawie. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalone jest stanowisko,
że postanowieniami kończącymi postępowanie w sprawie są takie orzeczenia, które
przez uprawomocnienie się trwale zamykają drogę do rozstrzygnięcia sprawy co do
istoty w danej instancji lub - w innym ujęciu – orzeczenia, które kończą
postępowanie jako całość poddaną pod osąd. Pojęcie ‘'orzeczenie kończące
postępowanie w sprawie" nawiązuje bowiem do kodeksowego podziału
na postanowienia kończące i niekończące postępowania w sprawie (por. np. art.
394 § 1 k.p.c.). Użyte w wymienionym pojęciu określenie „w sprawie" świadczy
jednocześnie o woli ustawodawcy, aby krąg orzeczeń zaskarżalnych skargą
kasacyjną zacieśnić tylko do orzeczeń kończących postępowanie jako całość
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 1996 r., I CKN 7/96,
OSNC 1997, nr 3, poz. 31). Dlatego nie jest uzasadniona wykładnia zmierzająca
6
do uznania za kończące także tych orzeczeń, które zamykają tylko jakiś fragment
sprawy, jej boczny nurt, rozstrzygają kwestię wpadkową lub też finalizują
postępowanie pomocnicze albo czynności przygotowawcze (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1997 r., I CKN 48/96, OSNC 1997, nr 8, 107,
uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2000 r., III CZP 31/00
OSNC 2000, nr 2, poz. 22).
Zarówno w doktrynie, jak w wypowiedziach judykatury trafnie zwraca się
uwagę na odmienność charakteru i zakresu kognicji sądu orzekającego o uznaniu
lub stwierdzeniu wykonalności, w zależności od miejsca wydania wyroku.
Przeprowadzana przez sąd powszechny kontrola wydanego w Polsce wyroku sądu
polubownego ogranicza się do oceny, czy dany spór mógł być poddany pod
rozstrzygnięcie sądu polubownego oraz czy uznanie lub wykonanie wyroku sądu
polubownego byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego
Rzeczpospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego). Postępowanie to ma
charakter pomocniczy, zaś jego funkcja ogranicza się do zapewnienia skuteczności
wyniku postępowania. Inny charakter ma orzekanie w przedmiocie uznania lub
stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą.
Oceniane przesłanki zbliżone są do podstaw skargi o uchylenie wyroku sądu
polubownego uwzględnianymi na zarzut skarżącego. Nawiązują także do sytuacji
wyroku sądu polubownego w państwie jego pochodzenia. Zgodzić się zatem należy
z twierdzeniem, że postanowienie w przedmiocie uznania lub stwierdzenia
wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą - w przeciwieństwie
do postanowienia w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności krajowego
wyroku sądu polubownego - stanowi odpowiednik wydawanych w postępowaniu
rozpoznawczym orzeczeń co do istoty sprawy.
Na gruncie poprzedniego stanu prawnego zagadnienie zakresu
dopuszczalności skargi kasacyjnej od orzeczeń w przedmiocie postępowania
o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego nie było wprost
przesądzone i nastręczało wątpliwości. Zob. postanowienia SN z dnia 22 września
1999 r., I CKN 654/99, OSNC 2000, nr 3, poz. 61, z dnia 13 października 2004 r.,
I CZ 102/04, LexPolonica nr 2438725, z dnia 4 lipca 2008 r., I CZ 139/07, OSNC-
ZD 2009, nr 1, poz. 18. Należy jednak podkreślić, że ustawodawca, nadając
7
obecną treść art. 1215 § 3 k.p.c., jednoznacznie przesądził kwestię zakresu
dopuszczalności skargi kasacyjnej od orzeczeń w przedmiocie postępowania
o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego. Zgodnie z art.
1215 § 3 k.p.c. od postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie uznania albo
stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub
ugody zawartej przed sądem polubownym za granicą przysługuje skarga
kasacyjna. Rozumując a contrario Sąd Odwoławczy trafnie uznał zatem, że de lege
ferenda niedopuszczalna jest skarga kasacyjna w przedmiocie uznania
lub stwierdzenia wykonalności orzeczenia krajowego sądu polubownego.
Wprawdzie żalący się nie formułuje tego wprost, ale z jego wywodów wynika,
że upatruje możliwość zaskarżenia takiego orzeczenia sądu drugiej instancji przez
zastosowanie analogii do regulacji zawartej w art. 1215 § 3 k.p.c. Sugestia ta idzie
jednak za daleko. Stanowi bowiem propozycję zastosowania wykładni
prawotwórczej, w pewnym sensie zastępującej ustawodawcę, który stosunkowo
niedawno nowelizował tę partie przepisów kodeksu postępowania cywilnego.
Dlatego nie można jej podzielić. Zawarte w zażaleniu uwagi i zastrzeżenia mogą
mieć więc jedynie walor postulatów de lege ferenda.
Z przedstawionych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 39814
k.p.c. w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.).