Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 301/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa K. M.
przeciwko Publicznemu Gimnazjum [...] w B.
o ustalenie stosunku pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 9 sierpnia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2010 r. Sąd Okręgowy w Ś. oddalił apelację
strony pozwanej - Publicznego Gimnazjum [...] w B. od wyroku Sądu Rejonowego w
Z. z dnia 23 kwietnia 2010 r., ustalającego, że powód K. M. zatrudniony jest na
stanowisku dyrektora strony pozwanej od 1 września 2008 r. do 31 sierpnia 2012 r.
2
W sprawie tej ustalono, że w wyniku postępowania konkursowego z dnia 30
maja 2007 r. przeprowadzonego w Mieście i Gminie B. powód został wyłoniony
kandydatem na stanowisko dyrektora Publicznego Gimnazjum [...] w B. (zwanego
dalej Gimnazjum). Z uwagi na skargi rodziców i uczniów pozwanego Gimnazjum co
do zgodności z ustawą składu komisji konkursowej na gruncie § 8 pkt 3
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 23 października 2003 r.
w sprawie regulaminu konkursu na stanowisko dyrektora szkoły lub placówki i trybu
pracy komisji konkursowej (Dz. U. z 2003 r. Nr 189, poz. 1855), Burmistrz Miasta i
Gminy B. zarządzeniem Nr 32/2007 z 19 czerwca 2007 r. unieważnił ten konkurs.
Natomiast wojewoda [...] rozstrzygnięciem nadzorczym z dnia 13 lipca 2007 r.
stwierdził nieważność tego zarządzenia Burmistrza, który wniósł skargę do
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. W związku z toczącymi się
postępowaniem powodowi powierzono stanowisko dyrektora Gimnazjum jedynie na
okres roku, tj. od dnia 1 września 2007 r. do dnia 31 sierpnia 2008 r. Wyrokiem z
dnia 22 stycznia 2008 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę Gminy B.
W związku z powierzeniem powodowi stanowiska dyrektora pozwanej szkoły
na jeden rok, Burmistrz zarządzeniem z dnia 13 marca 2008 r. ogłosił i zarządził
przeprowadzenie ponownego postępowania konkursowego na stanowisko
dyrektora Gimnazjum. W wyniku tego postępowania wyłoniono inną osobę, której
powierzono stanowisko dyrektora szkoły.
W pozwie z dnia 15 kwietnia 2008 r. skierowanym przeciwko Miastu i Gminie
B. reprezentowanej przez Burmistrza Miasta i Gminy B. powód domagał się
ustalenia, że pozwany powierza powodowi stanowisko dyrektora Gimnazjum na
okres od dnia 1 września 2008 r. do dnia 31 sierpnia 2012 r. Sąd Rejonowy w Z.
uwzględnił żądanie powoda wyrokiem z dnia 6 czerwca 2008 r., od którego Sąd
Okręgowy w Ś. wyrokiem z dnia 2 października 2008 r. oddalił apelację strony
pozwanej. Następnie pozwana wniosła skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego,
który wyrokiem z dnia 24 września 2009 r., II PK 78/09, uchylił zaskarżony wyrok i
poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego w Z. oraz przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania temu Sądowi, uznając skargę kasacyjną za uzasadnioną
w przedmiocie zarzutu naruszenia art. 3 k.p., ponieważ pozwanym w sprawie nie
jest Miasto i Gmina B., lecz Gimnazjum [...] w B.
3
W piśmie z dnia 4 lutego 2010 r. powód zmodyfikował żądanie pozwu,
wnosząc o ustalenie, że jest zatrudniony na stanowisku dyrektora Publicznego
Gimnazjum [...] w B. od 1 września 2008 r. do 31 sierpnia 2012 r. Wniósł o
wezwanie do udziału w sprawie Gimnazjum i zwolnienie strony pozwanej Miasta i
Gminy B. od dalszego udziału w sprawie. Gimnazjum w B. wyraziło zgodę na
wstąpienie w procesie w miejsce pozwanego Miasta i Gminy B.
Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 23 kwietnia
2010 r. ustalił, że powód jest zatrudniony na stanowisku dyrektora pozwanego
Gimnazjum od dnia 1 września 2008 r. do dnia 31 sierpnia 2012 r. Sąd ten przyjął
za własne ustalenia faktyczne dokonane na podstawie materiału dowodowego
zgromadzonego w toku pierwszego procesu, uznając je kompletne, zupełne i
niewymagające uzupełnienia. Uznał, że powód miał interes prawny do
występowania z przedmiotowym powództwem i interes ten nie został przez niego
utracony. Uchylenie przez Sąd Najwyższy poprzednich wyroków, które nastąpiło
wyłącznie z powodu braku legitymacji biernej Miasta i Gminy B., nie zmienia
dokonanej oceny roszczenia powoda, a zatem Sad Rejonowy miał podstawy do
stwierdzenia, że powód jest zatrudniony na stanowisku dyrektora Gimnazjum na
okres 5 lat do 31 sierpnia 2012 r.
Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanego Gimnazjum, wskazując, że spór
w sprawie od początku, mimo zmiany po stronie pozwanej, sprowadza się do
interpretacji art. 189 k.p.c. i art. 36a ust. 13 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o
systemie oświaty (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.,
powoływanej dalej jako ustawa o systemie oświaty). Sąd podzielił w całości
stanowisko Sądu pierwszej instancji, jak również Sądów rozpoznających sprawę w
poprzednim postępowaniu, oparte na wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia
1999 r., I PKN 11/99, stwierdzającego, iż zasadność powierzenia stanowiska
dyrektora szkoły na okres krótszy niż 5 lat szkolnych podlega kontroli sądowej oraz
że po stronie powoda istnieje interes prawny w ustaleniu, gdy od tego ustalenia
zależy treść różnego rodzaju uprawnień i przyszła sytuacja prawna powoda. Za to,
że w chwili orzekania powód nie był już dyrektorem pozwanego Gimnazjum
odpowiada tylko i wyłącznie podmiot występujący w imieniu strony pozwanej. Nie
można tym obciążać powoda, który domaga się ustalenia, iż po wygraniu konkursu
4
na dyrektora szkoły w 2007 r. powinien mieć tę funkcję powierzoną na okres 5 lat,
tym bardziej że nie istniały „uzasadnione przyczyny” skrócenia kadencji, o których
mowa w art. 36a ust. 13 ustawy o systemie oświaty. Jakkolwiek do oceny czy
zachodzą te „uzasadnione przyczyny” ustawodawca upoważnił organ uprawniony
do powołania dyrektora, to jednak ocena ta nie może być dowolna, a uzasadnione
przyczyny powinny istnieć obiektywnie i dotyczyć osoby kandydata na stanowisko
dyrektora szkoły lub samej szkoły (np. planowane zmiany organizacyjne).
Tymczasem w toku procesu ustalono, że jedyną przyczyną skrócenia kadencji
powoda na stanowisku dyrektora było unieważnienie konkursu, a zatem przyczyna
ta nie dotyczyła ani osoby kandydata na stanowisko dyrektora, ani samej szkoły. W
ocenie Sądu, nie była to w żadnym wypadku uzasadniona przyczyna odstąpienia
od powierzenia stanowiska dyrektora na ustawowo przewidziany okres 5 lat, tym
bardziej że decyzja o unieważnieniu konkursu została uchylona i już w trakcie
pierwszego postępowania przed sądem była nieaktualna.
Odnośnie do zarzutów apelacji dotyczących naruszenia przepisów
postępowania Sąd Okręgowy wskazał, że postępowanie dowodowe sprowadzało
się do dopuszczenia dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, a
pomimo podmiotowej zmiany po stronie pozwanej była ona reprezentowana przez
tego samego pełnomocnika, który był obeznany ze stanem sprawy i dlatego
powtarzanie całości postępowania nie sprzyjałoby zasadzie ekonomiki procesowej.
Wyroki poprzednio wydane w sprawie zostały uchylone, ale postępowanie nie
zostało zniesione, a zatem Sądy mogły skorzystać z poprzednio przeprowadzonych
dowodów.
W skardze kasacyjnej strona pozwana zarzuciła naruszenie przepisów
postępowania, w szczególności: 1/ art. 189 k.p.c. przez uznanie, że powód miał
interes prawny do wystąpienia z powództwem o ustalenie zatrudnienia na
stanowisku dyrektora pozwanej szkoły od 1 września 2008 r. do 31 sierpnia 2012 r.,
podczas gdy powierzenie tego stanowiska nie było dodatkowym zatrudnieniem ani
nawiązaniem nowego stosunku pracy na podstawie powołania, przeto nie można
żądać „ustalenia zatrudnienia na stanowisku dyrektora szkoły”, 2/ art. 224 § 1
k.p.c., art. 235 k.p.c., art. 198 § 3 k.p.c. i art. 178 ust. 1 Konstytucji RP przez
nieprzeprowadzenie postępowania dowodowego i tym samym naruszenie zasady
5
bezpośredniości oraz oparcie wyroku na dowodach i ustaleniach faktycznych
dokonanych poprzednio przez inny sąd w wyroku, który został następnie uchylony
w całości, a to wbrew wnioskowi powoda o powtórzenie postępowania
dowodowego, 3/ art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez wydanie
wyroku w oparciu o stan faktyczny aktualny na dzień 6 czerwca 2008 r., nie zaś na
dzień wydawania wyroku, a zatem nieuwzględnienie okoliczności jakie zaszły
pomiędzy wytoczeniem przez powoda powództwa a orzekaniem według stanu na
dzień wydania wyroku i uznanie, że powód ma interes prawny w ustaleniu
zatrudnienia na stanowisku dyrektora w pozwanym gimnazjum, „co skutkowało
również naruszeniem prawa materialnego poprzez uznanie, iż według stanu na
dzień orzekania powód miał interes prawny w żądaniu ustalenia, tj. art. 189 k.p.c. w
zw. z art. 36 ust. 1 ustawy o systemie oświaty”. W skardze zarzucono też
naruszenia prawa materialnego, w szczególności art. 36a ust. 8 ustawy o systemie
oświaty „(obecnie art. 36a ust. 13; Dz. U. 2004 r. nr 256, poz. 2572 z późniejszymi
zmianami)” przez uznanie, że powierzenie stanowiska dyrektora gimnazjum
powodowi na okres krótszy niż 5 lat nastąpiło bez uzasadnionej przyczyny, a tym
samym dokonanie wykładni prowadzącej do społecznie nieakceptowanych skutków
i rezultatów niedających się pogodzić z pozostałymi przepisami ustawy o systemie
oświaty.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano
potrzebę wykładni „przepisów prawnych wywołujących rozbieżności w
orzecznictwie sądów powszechnych oraz braku jednolitości w orzecznictwie Sądu
Najwyższego w kwestii roszczenia przysługującemu nauczycielowi, któremu
powierzono stanowisko dyrektora szkoły na okres krótszy niż pięć lat” oraz
oczywiste uzasadnienie skargi ponieważ „już na pierwszy rzut oka widać, iż sąd II
instancji naruszył nie tylko przepisy prawa procesowego, ale i materialnego
przeprowadzając błędną i dowolną wykładnię przepisów prawa oraz oświadczeń
woli stron stosunku pracy”.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy sądowi II instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach zastępstwa procesowego we wszystkich instancjach zgodnie z
wnioskiem skarżącego; ewentualnie o uchylenie wyroku oraz poprzedzającego go
6
wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach zastępstwa procesowego we wszystkich
instancjach zgodnie z wnioskiem pozwanego; ewentualnie o zmianę zaskarżonego
wyroku przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz
skarżącego kosztów sądowych w I i II instancji, w tym zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw. Zarzuty naruszenia
prawa procesowego są nieuzasadnione, ponieważ w ustalonych okolicznościach
sprawy Sądy obu instancji mogły orzekać na podstawie zgromadzonego i należycie
ocenionego w sprawie materiału dowodowego zebranego we wcześniejszym
postępowaniu, które Sąd Najwyższy uchylił do ponownego wyłącznie ze względu
na błędne orzekanie w stosunku do strony pozwanej, która nie miała biernej
legitymacji procesowej. W ponownym postępowaniu Sąd Apelacyjny trafnie
argumentował, że skarżąca wezwana do udziału w sprawie w charakterze
pozwanej nie żądała powtórzenia w całości ani w części wcześniejszego
postępowania w sprawie, w której uchylone do ponownego rozpoznania
postępowanie nie było zniesione, przeto ponowny proces stanowił jego
kontynuację, co Sądy obu instancji mogły suwerennie ocenić jako brak potrzeby
powielania wcześniejszego postępowania dowodowego ze względu na zasadę
ekonomii procesowej i w sprawie należycie wyjaśnionej do prawidłowego
wyrokowania.
Ponadto od początku rozpoznawanej sprawy jedyną okolicznością powoływaną
jako uzasadnienie powierzenia powodowi funkcji dyrektora pozwanej na okres tylko
jednego roku było wszczęcie administracyjno-sądowej procedury unieważnienia
wygranego przez powoda konkursu na stanowisko dyrektora strony pozwanej.
Skutkiem stwierdzenia nieważności zarządzenia burmistrza w przedmiocie
unieważnienia tego konkursu był brak podstaw do ogłoszenia nowego konkursu w
przypadku, w którym poprzedni „wygrany” przez powoda konkurs był ważny oraz
uzasadniał powierzenie mu funkcji dyrektora skarżącej szkoły na okres 5 lat, co
zostało wyrażone w sentencji wyroku deklaratoryjnego, że powód jest zatrudniony
na stanowisku dyrektora pozwanego gimnazjum od dnia 1 września 2008 r. do dnia
7
31 sierpnia 2012 r. W tym zakresie Sąd Najwyższy uznał, że roszczenie o ustalenie
lub powierzenie sprawowania funkcji dyrektora szkoły na okres 5 lat oparte na
wyniku wygranego konkursu na wymienione stanowisko kierownicze może być
uwzględnione i wyrażone w każdej sentencji wyroku sądu pracy, która nie
pozostawia wątpliwości co do 5 letniego terminowego okresu wykonywania
kierowniczego zatrudnienia na podstawie ważnego konkursu, który przewidywał
taki okres kadencji (pełnienia funkcji) kierownika szkoły (art. 36a ust. 13 ustawy o
systemie oświaty). W rozpoznawanej sprawie nie budzi wątpliwości kontestowana
sentencja ustalająca, że powód jest zatrudniony na stanowisku dyrektora
pozwanego gimnazjum od 1 września 2007 r. do 31 sierpnia 2012 r.
Równocześnie powinno być oczywiste, że w przypadku
administracyjnosądowego sporu co do ważności lub nieważności
przeprowadzonego konkursu na stanowisko dyrektora szkoły właściwe organy
powinny powstrzymać się z uruchomieniem (ogłoszeniem i przeprowadzeniem)
nowej procedury konkursowej co czasu rozstrzygnięcia zawisłej sprawy
administracyjnej, zważywszy że „przedwczesne” przeprowadzenie kolejnego
konkursu przy stwierdzeniu ważności poprzedniego konkursu na dyrektora szkoły
prowadzi do skutków niemożliwych do zaakceptowania ze względu na faktyczne
zatrudnienie dwóch dyrektorów. Potencjalne trudności „odwrócenia” skutków
prawnych przeprowadzenia dwóch konkursów na dyrektora tej samej szkoły nie
pozbawiają ochrony prawnej kandydata, który wcześniej wygrał ważny konkurs na
dyrektora szkoły na rzecz kandydata wybranego później w kolejnym konkursie,
ponieważ ten „drugi” dyrektor - tak jak organ administracji samorządowej, który
przeprowadza drugi konkurs - powinien i musi liczyć się ze skutkami stwierdzenia
ważności i skuteczności prawnej poprzedniej procedury konkursowej, która
zobowiązywała do powierzenia jego zwycięzcy stanowiska dyrektora szkoły na
okres 5 letniej kadencji.
Wbrew twierdzeniem skarżącego pracodawcy, usprawiedliwione odwołanie
później wybranego drugiego z dyrektorów pozwanej szkoły spowodowane
kontestowanym orzeczeniem ustalającym kadencyjne 5 letnie zatrudnienie
wcześniej wybranego w ważnej procedurze konkursowej dyrektora szkoły, nie
pozostawia odwołanego „bez pracy i środków do życia”, ponieważ nie prowadzi do
8
rozwiązania nauczycielskiego stosunku pracy, ale do powrotu odwołanego na
poprzednio zajmowane („zwykłe”) stanowisko nauczyciela.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił niemającą
usprawiedliwionych podstaw skargę kasacyjna na podstawie art. 39814
k.p.c.,
orzekając o kosztach postępowania kasacyjnego w zgodzie z art. 98 k.p.c.
/km/