Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 362/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 czerwca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku Spółdzielnii Mieszkaniowej Lokatorsko-Własnościowej J. w M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.
z udziałem zainteresowanej Ireny S.
o podleganie ubezpieczeniu społecznemu z tytułu umowy zlecenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 czerwca 2011 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 lipca 2010 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od strony pozwanej na rzecz wnioskodawcy kwotę
120 zł (sto dwadzieścia) tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 24 lutego 2010 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w P., od wyroku Sądu
Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 stycznia 2010 r. w
sprawie z odwołania Spółdzielni Mieszkaniowej Lokatorsko – Własnościowej „J.” w
M., z udziałem zainteresowanej Ireny S., o podleganie ubezpieczeniu społecznemu
z tytułu umowy zlecenia, wskazując w uzasadnieniu wyroku, że zainteresowana nie
podlegała ubezpieczeniu społecznemu z tytułu umowy zlecenia w okresie od dnia 1
marca 2007 r. do dnia 31 lipca 2008 r., gdyż w wymienionym okresie nie łączyła jej
ze Spółdzielnią samoistna umowa zlecenia, a zatem brak było podstaw do objęcia
jej ubezpieczeniami społecznymi na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst; Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.)
W stanie faktycznym sprawy, zainteresowana w dniu 15 października 1997 r.
zgłosiła do ewidencji prowadzonej przez Urząd Miasta w M. działalność
gospodarczą w zakresie usług porządkowych, a następnie w dniu 31 października
1997 r. zawarła ze Spółdzielnią Mieszkaniową „J." w M. umowę cywilno – prawną,
na mocy której zobowiązała się do utrzymania czystości i porządku oraz pielęgnacji
zieleni na osiedlu „C." w M. Strony umowy systematycznie wprowadzały kolejnymi
aneksami do umowy zmiany dotyczące wysokości wynagrodzenia za wykonane
prace. Porozumieniem z dnia 2 października 2006 r. strony rozwiązały
dotychczasową umowę i zawarły nową, w której zainteresowana została określona
jako prowadząca działalność gospodarczą. W dniu 28 lutego 2007 r.
zainteresowana zaprzestała prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej,
o czym nie poinformowała Spółdzielni. Ta pozostając w przekonaniu, że
zainteresowana nadal prowadzi działalność, nie odprowadzała za nią składek z
tytułu wykonywania pracy na podstawie łączącej ich umowy cywilno-prawnej. W
dniu 28 lutego 2007 r. strony zawarły aneks do umowy w zakresie wynagrodzenia
zainteresowanej, w którym występowała ona jako osoba prowadząca działalność
gospodarczą, podobnie - jako przedsiębiorca – była określona przy zawieraniu
kolejnej umowy z dnia 28 grudnia 2007 r. Przez cały okres zainteresowana
wystawiała rachunki za wykonane prace i przedstawiała je Spółdzielni. Wszystkie
3
rachunki, w tym wystawione po dniu 28 lutego 2007 r. były opatrzone firmową
pieczątką, numerem NIP i REGON. Strony rozwiązały umowę z dniem 31 lipca
2008 r. W styczniu 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wszczął kontrolę w
Spółdzielni celem ustalenia obowiązku uiszczania składek za zainteresowaną.
Wobec ustaleń kontroli, decyzją z dnia 23 kwietnia 2009 r. organ rentowy wydał w
stosunku do Spółdzielni Mieszkaniowej „J." w M. decyzję o objęciu zainteresowanej
Ireny S. ubezpieczeniami społecznymi z tytułu umowy zlecenia, stwierdzając, że
podlegała ona obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu i rentowym oraz
wypadkowemu w okresie od dnia 1 marca 2007 r. do dnia 31 lipca 2008 r. W
decyzji, w punkcie 2 wskazano podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia
społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych za okres od marca 2007 r. do lipca 2008 r. Spółdzielnia
zawiadomiła Komendę Powiatową Policji w M. o popełnieniu przez zainteresowaną
wykroczenia polegającego na prowadzeniu działalności gospodarczej bez
zezwolenia w okresie od dnia 1 marca 2007 r. do dnia 31 lipca 2008 r. Wyrokiem z
dnia 4 września 2009 r. Sąd Rejonowy w P. uznał zainteresowaną winną
zarzuconego jej czynu i skazał na 100 zł grzywny.
Wobec odwołania Spółdzielni Mieszkaniowej „J." od decyzji organu
rentowego z dnia 23 kwietnia 2009 r., wyrokiem z dnia 14 stycznia 2010 r. Sąd
Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i
orzekł, że zainteresowana nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu umowy
zlecenia na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej „J." w M. w okresie od dnia 1 marca
2007 r. do dnia 31 lipca 2008 r. (punkt 1); nie obciążając Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych kosztami postępowania z tytułu zastępstwa prawnego Spółdzielni
(punkt 2). W uzasadnieniu wyroku wskazano, że m.in., że wpis do ewidencji jest
jednym z dowodów w sprawie i sam nie świadczy o prowadzeniu lub
nieprowadzeniu tej działalności. Oznacza to, że w sytuacji, gdy stan faktyczny
odbiega od stanu ujawnionego w ewidencji - ciężar dowodu wykazania tej
okoliczności spoczywa na podmiocie zainteresowanym wykazaniem tego faktu.
Samo zgłoszenie i wpis do ewidencji działalności gospodarczej stanowi tylko
podstawę rozpoczęcia działalności (jej legalizację) i nie jest zdarzeniem ani
czynnością utożsamianą z podjęciem takiej działalności, ma więc charakter
4
deklaratoryjny, a nie konstytutywny. Określanie przez samego przedsiębiorcę daty
rozpoczęcia działalności gospodarczej wpisywanej do ewidencji powoduje
domniemanie faktyczne, że z tą datą działalność została podjęta i była prowadzona
aż do czasu wykreślenia jej z ewidencji. W ocenie Sądu pierwszej instancji
najistotniejszym dowodem pozwalających ustalić, czy zainteresowana w spornym
okresie prowadziła działalność gospodarczą, były jej zeznania, w których
stwierdziła ona z całą stanowczością, że w okresie od 1 marca 2007 r. do 31 lipca
2008 r. prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą pomimo wykreślenia jej z
ewidencji. Wskazała również, że mimo wykreślenia działalności, nie poinformowała
o tym fakcie prezesa Spółdzielni. Wyrokując, Sąd wziął także pod uwagę treść
wyroku wydanego przez Sąd Rejonowy w dniu 4 września 2009 r., którym uznano
zainteresowaną winną prowadzenia działalności gospodarczej bez wymaganego
zezwolenia w okresie od dnia 26 lipca 2008 r. do dnia 30 lipca 2009 r. W
konsekwencji, Sąd pierwszej instancji orzekł, że zainteresowaną, jako prowadzącą
działalność gospodarczą, i Spółdzielnię Mieszkaniową „J." w M. łączyła w spornym
okresie umowa cywilno-prawna. Zainteresowana sama organizowała swą pracę
(godziny pracy), korzystała z własnych środków i była rozliczana jedynie za efekt
swej pracy, mogła wykonywać ją samodzielnie lub za pośrednictwem innych osób.
Winna zatem – w okresie od 1 marca 2007 r. do 31 lipca 2008 r. - podlegać
ubezpieczeniom z tytułu prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, gdyż
był to tytuł ubezpieczenia obowiązkowego, który powstał wcześniej. Tym samym
Spółdzielnia nie ma obowiązku odprowadzania składek za zainteresowaną z tytułu
łączącej strony umowy.
Rozpatrując apelację organu rentowego od powyższego wyroku, Sąd
Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe dopuszczając dowód z
uzupełniających zeznań zainteresowanej celem wyjaśnienia wątpliwości, czy jej
decyzja o rozpoczęciu pozarolniczej działalności była dobrowolna czy też została
zmuszona do „samozatrudnienia" i zawarcia umowy zlecenia z dawnym
pracodawcą po uprzednim zgłoszeniu działalności gospodarczej do ewidencji.
Zainteresowana zeznała, że decyzję o zarejestrowaniu działalności gospodarczej
polegającej na świadczeniu usług w zakresie sprzątania podjęła we własnym
zakresie w 1997 r. a była wtedy od 3 lat osobą bezrobotną. Po zarejestrowaniu
5
działalności nawiązała współpracę ze Spółdzielnią. Pracowała w tej Spółdzielni jako
dozorczyni ale krótko (dwa miesiące) i było to w 1978 r. Zainteresowana jeszcze
raz potwierdziła, że nie zawiadomiła prezesa Spółdzielni o wyrejestrowaniu
działalności, a wykonując prace - po dniu 1 marca 2007 r. - w ramach umowy
zlecenia, nadał wystawiała rachunki firmowe, opatrzone pieczątką i numerem
REGON a nie jako osoba fizyczna. Sąd drugiej instancji, uznał, że dokonane
wykreślenie wpisu z ewidencji, jednostronnym oświadczeniem zainteresowanej, nie
mogło wpłynąć na zmianę skutków prawnych w zakresie ubezpieczenia
społecznego jakie wywoływała umowa stron z dnia 2 października 2006 r. W ocenie
Sądu była to w dalszym ciągu umowa pomiędzy Spółdzielnią Mieszkaniową „J." a
zainteresowaną wpisaną do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez
Urząd Miasta M. pod numerem […] dnia 15 października 1997 r. Wymieniona
umowa nie stała się automatycznie - po dniu 1 marca 2007 r. - umową o
świadczenie usług, do której zgodnie z k.c. stosuje się przepisy dotyczące zlecenia
(art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych), powodującą obowiązek Spółdzielni zgłoszenia zainteresowanej do
ubezpieczenia społecznego i opłacania składek.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego, zaskarżając go w
całości, pełnomocnik organu rentowego zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego – art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że
zainteresowana nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu umowy zlecenia
na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej „J.", art. 8 ust. 6 pkt 1 w związku z art. 2a ust. 2
pkt 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez uznanie, że
zainteresowana w okresie wykonywania umowy zlecenia na rzecz SM „J." w M. od
dnia 1 marca 2007 r. do dnia 31 lipca 2008 r. „była osobą prowadzącą pozarolniczą
działalność gospodarczą i mogła z tego tytułu podlegać ubezpieczeniom, co
doprowadziłoby do złamania zasady równego traktowania ubezpieczonych co do
warunków objęcia ubezpieczeniem społecznym oraz obowiązku opłacania i
obliczania wysokości składek na to ubezpieczenie”, art. 2, art. 14 ust. 1 i 2 ustawy z
dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (jednolity tekst; Dz.U. Nr
220, poz. 1447 ze zm.) przez ich błędną wykładnię i uznanie, że wnioskodawczyni
6
„prowadziła działalność gospodarczą w sposób ciągły i zorganizowany po dniu 28
lutego 2007 r., pomimo braku wpisu do ewidencji działalności gospodarczej i z
naruszeniem ustawowego obowiązku zobowiązującego do dokonania tego wpisu”,
oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 378 § 1 k.p.c. poprzez
nierozpoznanie sprawy w granicach apelacji w zakresie zarzutów organu
rentowego dotyczących zamiaru faktycznego zaprzestania prowadzenia przez
zainteresowaną działalności gospodarczej z dniem 28 lutego 2007 r., wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i wydanie przez Sąd Najwyższy orzeczenia o oddaleniu odwołania, wraz z
orzeczeniem o kosztach postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną Spółdzielnia, wniosła o jej oddalenie
wraz z zasądzeniem kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa
procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje;
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej i jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli tak jak w rozpoznawanej sprawie skarga
nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania (jedyny zarzut skargi
odnoszący się do naruszenia przepisów postępowania dotyczy naruszenia art. 378
§ 1 k.p.c., z którego wynika obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji).
Wynikający z art. 378 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w
granicach apelacji oznacza z jednej strony zakaz wykraczania przez sąd drugiej
instancji poza te granice, z drugiej zaś nakaz wzięcia pod uwagę i rozważenia
wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków. W konsekwencji, sąd
drugiej instancji może - a jeżeli je dostrzeże, powinien - naprawić wszystkie
stwierdzone w postępowaniu apelacyjnym naruszenia przez sąd pierwszej instancji
prawa materialnego, niezależnie od tego, czy zostały wytknięte w apelacji, pod
warunkiem, że mieszczą się w granicach zaskarżenia, zaś wynikający z brzmienia
art. 378 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w granicach
apelacji powinien być rozumiany jako nakaz rozważenia wszystkich podniesionych
w apelacji zarzutów (tak w wyroku z dnia 10 sierpnia 2010 r., I PK 41/10 LEX nr
7
667488). Należy przy tym zaznaczyć, że granice apelacji w rozpoznawanej
sprawie, to zgłoszone żądanie zmiany orzeczenia (wyroku Sądu pierwszej instancji)
i oddalenie odwołania wnioskodawcy od decyzji organu rentowego. Skarżący w
istocie myli granice apelacji – te zawsze wytycza żądanie, z uzasadnieniem
zarzutów apelacyjnych. Rozpoznanie „sprawy" w granicach apelacji oznacza, że
sąd drugiej instancji nie koncentruje się jedynie na ocenie zasadności zarzutów
apelacyjnych, lecz rozstrzyga merytorycznie o zasadności zgłoszonych roszczeń
procesowych (w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych - o zasadności
odwołania ubezpieczonego od decyzji organu rentowego). W orzecznictwie
podkreśla się, że jakkolwiek postępowanie apelacyjne jest postępowaniem
odwoławczym i kontrolnym, to jednak zachowuje charakter postępowania
rozpoznawczego (por. także rozważania zawarte w uchwale składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999, nr
7-8, poz. 124). Należy także przypomnieć, że w sprawach z ubezpieczenia
społecznego - zgodnie z utrwalonym orzecznictwem - treść decyzji wyznacza
zakres rozstrzygania w sądowym postępowaniu odwoławczym (postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS 2000 nr 15,
poz. 601; wyrok z dnia 6 września 2000 r., II UKN 685/99, OSNAPiUS 2002 nr 5,
poz. 121; postanowienie z dnia 20 stycznia 2010 r., II UZ 49/09, niepublikowane).
W zaskarżonej decyzji z dnia 23 kwietnia 2009 r. wydanej w stosunku do
wnioskodawcy - Spółdzielni Mieszkaniowej „J." w M., organ rentowy objął
zainteresowaną Irenę S. ubezpieczeniami społecznymi z tytułu umowy zlecenia, i w
tym tylko zakresie – w związku z odwołaniem wnioskodawcy - rozpoznawana była
sprawa.
W związku z regulacją zawartą w art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., z której wynika
zakres kognicji Sądu Najwyższego w postępowaniu kasacyjnym - rozpoznaje on
sprawę w granicach skargi kasacyjnej i jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, trzeba ponownie zwrócić
uwagę, że w świetle poczynionych ustaleń faktycznych, Spółdzielnia Mieszkaniowa
(wnioskodawca) pozostając w przekonaniu, że zainteresowana, prowadząca
działalność od 1997 r. nadal prowadzi tę działalność, nie odprowadzała za nią
składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie łączącej strony umowy cywilno-
8
prawnej. Przekonanie to ilustruje również zawarty w dniu 28 lutego 2007 r. aneks
do umowy w zakresie wynagrodzenia zainteresowanej, w którym występowała ona
jako osoba prowadząca działalność gospodarczą, podobnie - jako przedsiębiorca –
była określona przy zawieraniu kolejnej umowy z dnia 28 grudnia 2007 r. Także
okoliczności towarzyszące, a więc wystawianie przez zainteresowaną rachunków
za wykonane prace opatrzonych firmową pieczątką, numerem NIP i REGON i
przedstawianie je Spółdzielni, samodzielne organizowanie pracy (godziny pracy), i
korzystanie z własnych środków oraz rozliczanie zainteresowanej jedynie za efekt
pracy, która nota bene mogła być wykonywana także za pośrednictwem innych
osób, dawało pełną podstawę do przyjęcia, że łącząca strony w spornym okresie
umowa cywilno-prawna, nie miała charakteru umowy zlecenia zawartej między
wnioskodawcą - Spółdzielnią Mieszkaniową „J." w M. a zainteresowana jako osobą
fizyczną, ale była to umowa zawarta z zainteresowaną jako prowadzącą działalność
gospodarczą. Tym samym brak podstaw prawnych do przypisywania Spółdzielni
obowiązku odprowadzania składek za zainteresowaną z tytułu rzekomo łączącej
strony umowy zlecenia (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej), gdy się zważy, że
obowiązek ubezpieczenia zainteresowanej mógł mieć oparcie w tytule
ubezpieczenia, określonym w pkt 5 tego przepisu (osoby prowadzące pozarolniczą
działalność), który powstał wcześniej. Obowiązek ten ustałby, gdyby osoba dotąd
objęta ubezpieczeniem z tego tytułu, rzeczywiście zaprzestała prowadzenia takiej
działalności (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK
105/04, OSNP 2005 nr 13, poz. 198), gdy tymczasem w ustalonych w sprawie
okolicznościach zaprzestanie takie (przynamniej w stosunku do wnioskodawcy w
sprawie) per facta concludentia nie miało miejsca. W tym kontekście należy
przypomnieć, że zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2007
r., III UK 35/07 (niepublikowany), obowiązek ubezpieczenia osoby prowadzącej
pozarolniczą działalność – w tym działalność gospodarczą - wynika z faktycznego
prowadzenia tej działalności, a zatem o zaprzestaniu prowadzenia działalności
gospodarczej, powodującej wyłączenie z tego ubezpieczenia, decyduje faktyczne
zaprzestanie tej działalności. Natomiast kwestie związane z formalnym
zarejestrowaniem, wyrejestrowaniem, czy zgłaszaniem przerw w tej działalności
mają ewentualnie znaczenie w sferze dowodowej, nie przesądzają natomiast same
9
w sobie o podleganiu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego (por. także
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2003 r., II UK 111/03,
niepublikowane). Tym samym o prowadzeniu działalności gospodarczej rodzącej
obowiązek ubezpieczenia społecznego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt
4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie decyduje sam w sobie wpis do
ewidencji działalności gospodarczej.
Wszystkie te okoliczności zostały wzięte pod uwagę przez orzekający w
sprawie Sąd Apelacyjny. Tym się kierując - gdy podstawy skargi nie zostały
wykazane – orzeczono jak w sentencji, na podstawie art. 39814
k.p.c.
O kosztach orzeczono po myśli art. 98 k.p.c., biorąc pod uwagę taryfowe
wynagrodzenie pełnomocnika wnioskodawcy – § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych (…) – Dz.U. Nr 163, poz.1349 ze zm.