Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 496/10
POSTANOWIENIE
Dnia 29 czerwca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku Doroty Ś. – J. i Łukasza Ś.
przy uczestnictwie Krystyny Ś. i Bronisława Ś.
o zniesienie współwłasności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 czerwca 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 26 marca 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 14 kwietnia 2009 r., znosząc
współwłasność nieruchomości o powierzchni 0,0800 ha, zabudowanej budynkiem
pensjonatowo-mieszkalnym oraz pawilonem handlowym, położonej w R. przy ulicy
S. 10 o wartości 981.000 zł, przyznał ją na wyłączną własność uczestnikom
postępowania Krystynie Ś. i Bronisławowi Ś. i zasądził od nich na rzecz
wnioskodawców Doroty Ś.-J. i Łukasza Ś. kwoty po 245.250 zł, przyjmując za
podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną.
Opisana wyżej nieruchomość stanowi współwłasność uczestników
postępowania, których udział - objęty wspólnością ustawową małżeńską - wynosi
2/4 części oraz wnioskodawców po ¼ części. Wnioskodawcy nabyli swoje udziały
w drodze spadkobrania po zmarłym Mieczysławie Ś. Uczestnicy postępowania i
Mieczysław Ś. zawarli - w sposób dorozumiany - umowę o podział wspólnej
nieruchomości do korzystania (quoad usum). Zgodnie z tą umową, uczestnicy
prowadzili w budynku pensjonatowym, wybudowanym i zmodernizowanym z
własnych środków, działalność gospodarczą polegającą na wynajmie kwater,
czerpiąc z tego zyski. Mieczysław Ś. prowadził natomiast działalność
gastronomiczną w pawilonie handlowym - wzniesionym z jego środków – razem z
bratem Henrykiem Ś.; obecnie pawilon ten został wydzierżawiony osobie trzeciej,
zaś czynsz uzyskiwany z tego tytułu przypada naprzemiennie wnioskodawcom oraz
Henrykowi Ś. Z treści umowy wynika, iż regulowała ona podział pożytków
cywilnych, które przynosiła nieruchomość, pomiędzy współwłaścicielami
oraz kwestię ponoszenia nakładów koniecznych i wydatków związanych
z wyłącznym korzystaniem z określonych części nieruchomości, przewidując ich
wzajemne zniesienie. W takiej sytuacji rozliczenie współwłaścicieli z tytułu
nakładów dokonanych na nieruchomość wspólną oraz pobranych z niej pożytków
nie może nastąpić na podstawie art. 207 k.c., mającego charakter dyspozytywny,
lecz musi być dokonane z uwzględnieniem umowy o podział quoad usum. Treść tej
umowy sprzeciwia się uwzględnieniu żądania wnioskodawców o rozliczenie
3
pożytków z nieruchomości, a także żądania uczestników o rozliczenie dokonanych
na nią nakładów.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 26 marca 2010 r., na skutek apelacji
uczestników postępowania, zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w ten
sposób, że zasądzone na rzecz każdego z wnioskodawców, z tytułu wyrównania
wartości udziałów kwoty po 245.250 zł obniżył do kwot po 91.467,34 zł, zasądził od
uczestników na rzecz wnioskodawców kwoty po 5.000 zł z ustawowymi odsetkami
od dnia 24 października 2007 r. tytułem należnych im pożytków uzyskanych z
punktu gastronomicznego za 2007 r., oddalił apelację w pozostałej części i orzekł o
kosztach postępowania.
Sąd Okręgowy uznał, że zawarta między uczestnikami postępowania
a Mieczysławem Ś. umowa quoad usum nie przewidywała wzajemnego zniesienia
nakładów inwestycyjnych i modernizacyjnych dokonanych na nieruchomość
wspólną, w związku z czym nie może mieć ona zastosowania do rozliczenia tych
nakładów; w postępowaniu o zniesienie współwłasności podlegają one rozliczeniu
na podstawie art. 207 k.c. Nakłady inwestycyjne dokonane przez uczestników
postępowania o wartości 615.130,62 zł obciążają zatem również wnioskodawców,
co uzasadnia – uwzględniając ich udziały w nieruchomości - zasądzenie na ich
rzecz jedynie kwot po 91.467,34 zł. Uczestnicy postępowania zobowiązani są
natomiast zwrócić wnioskodawcom pożytki uzyskane z działalności prowadzonej w
pawilonie handlowym w 2007 r., które bezprawnie zatrzymali.
Wnioskodawcy zaskarżyli postanowienie Sądu Okręgowego skargą
kasacyjną w części orzekającej o obniżeniu zasadzonych na ich rzecz spłat z tytułu
wyrównania udziałów, powołując się na podstawę naruszenia prawa materialnego
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) przez błędna wykładnię:
- art. 60, art. 65 § 1 i art. 3531
k.c. w związku z art. 206 i art. 207 k.c. przez
uznanie, że do zawarcia umowy quoad usum w zakresie rozliczenia
nakładów inwestycyjnych na wspólną nieruchomość konieczne jest
jednoznaczne stwierdzenie, że współwłaściciele wyłącznie korzystający
z nieruchomości na mocy tej umowy rezygnują z rozliczenia tych nakładów,
4
a tym samym, że niewystarczające jest w tym zakresie zawarcie umowy per
facta concludentia;
- art. 207 k.c. przez uznanie, że nakłady inwestycyjne nie są wydatkami
w rozumieniu tego przepisu;
- art. 60, art. 65 § 1 i art. 3531
k.c. w związku z art. 206 i art. 207 k.c. przez
uznanie, że współwłaściciele nieruchomości korzystający z niej
z wyłączeniem pozostałych współwłaścicieli na mocy umowy quoad usum
mogą żądać w momencie zniesienia współwłasności rozliczenia nakładów
inwestycyjnych bez rozliczenia pożytków cywilnych;
- art. 60, art. 65 § 1 i art. 3531
k.c. w związku z art. 206 i art. 207 k.c. oraz art.
405 k.c. przez uznanie, że brak jednoznacznego porozumienia,
w związku z zawarciem umowy quoad usum, co do zasad ponoszenia
i rozliczenia nakładów inwestycyjnych na części nieruchomości przyznane
niektórym współwłaścicielom do wyłącznego korzystania doprowadziłoby
przy zniesieniu współwłasności do bezpodstawnego wzbogacenia
współwłaściciela, który nie partycypował w kosztach związanych z tymi
nakładami.
Powołując się na tak ujętą podstawę kasacyjną wnioskodawcy wnieśli
o uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego w zaskarżonej części i jego zmianę
przez zasądzenie na ich rzecz kwot po 153.782,66 zł, ewentualnie o uchylenie tego
orzeczenia w powyższym zakresie i przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia art. 60, art. 65 § 1 i art. 3531
k.c. w związku z art. 206
i art. 207 k.c. oparte zostały na założeniu, że zawarta w sposób dorozumiany przez
uczestników postępowania z poprzednikiem prawnym wnioskodawców umowa
o podział quoad usum regulowała, obok sposobu rozliczenia pożytków cywilnych
uzyskanych z części nieruchomości przyznanych współwłaścicielom do wyłącznego
korzystania, również kwestię rozliczenia nakładów inwestycyjnych dokonanych na
nieruchomość wspólną. Tymczasem z ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę
5
zaskarżonego postanowienia jednoznacznie wynika, że umowa o podział quoad
usum tej ostatniej kwestii nie obejmowała.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zostało już wyjaśnione, że zarzuty
mające na celu polemikę z ustaleniami faktycznymi sądu drugiej instancji,
chociażby pod pozorem błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania
określonych przepisów prawa materialnego są niedopuszczalne (zob. m.in.
postanowienia: z dnia 23 września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006, nr 4, poz.
76 oraz z dnia 28 listopada 2008 r., IV CSK 394/08, niepubl.).
Bezzasadny jest pogląd skarżących, wedle którego rozliczenie nakładów
inwestycyjnych dokonanych przez uczestników postępowania na nieruchomość
wspólną nie mogło nastąpić na podstawie art. 207 k.c., skoro - w świetle wiążących
ustaleń Sądu drugiej instancji – umowa o podział quoad usum nie zawierała w tym
przedmiocie żadnych uzgodnień. Wymieniony przepis, określający sposób
rozliczenia pożytków i innych przychodów z rzeczy wspólnej oraz wydatków
i ciężarów związanych z tą rzeczą – z uwagi na jago charakter dyspozytywny – ma
zastosowanie wtedy, gdy współwłaściciele w umowie nie postanowili inaczej.
Jeżeli zatem umowa zawarta per facta concludentia przez uczestników
z poprzednikiem prawnym wnioskodawców nie regulowała rozliczenia nakładów
inwestycyjnych, to Sąd drugiej instancji do ich rozliczenia przepis ten zastosował
prawidłowo.
Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżących, art. 405 k.c. nie był
przedmiotem wykładni Sądu drugiej instancji, gdyż zastosowanie tego przepisu –
z uwagi na przytoczoną podstawę rozstrzygnięcia – nie wchodziło w rachubę.
Sąd Okręgowy w istocie wyraził jedynie pogląd, aprobowany przez
skład orzekający, że przyjęcie proponowanego przez skarżących sposobu
rozliczenia nakładów inwestycyjnych dokonanych przez uczestników postępowania
doprowadziłoby do nieuzasadnionego przesunięcia korzyści majątkowej między
współwłaścicielami.
Za oczywiście chybiony wreszcie należało uznać zarzut błędnej wykładni art.
207 k.c. Zarzut ten skonstruowany został w całkowitym oderwaniu od rozumienia
tego przepisu przyjętego w zaskarżonym postanowieniu. W uzasadnieniu tego
6
orzeczenia (na str. 18) Sąd Okręgowy wskazał bowiem wyraźnie, że nakłady
inwestycyjne podnoszące wartość rzeczy należą do wydatków, które – stosownie
do art. 207 k.c. – obciążają wszystkich współwłaścicieli stosownie do ich udziałów,
chociażby nie były niezbędne.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.