Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PZ 16/11
POSTANOWIENIE
Dnia 6 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSA Jolanta Frańczak (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. K.
przeciwko PKP […]
o odprawę, nagrodę jubileuszową, wyrównanie wynagrodzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 września 2011 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Ł.
z dnia 10 marca 2011 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy– Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 7
grudnia 2010 roku oddalił powództwo M. K. przeciwko Polskim Kolejom
Państwowym […] o zapłatę odprawy w kwocie 15.000 zł, nagrody jubileuszowej w
kwocie 4.110 zł oraz wynagrodzenia w kwocie 1.650 zł oraz zasądził od powoda na
rzecz pozwanego kwotę 4.500 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd Okręgowy– Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 10
marca 2011 roku oddalił apelację powoda od powyższego wyroku oraz zasądził od
powoda M. K. na rzecz pozwanego PKP [...] kwotę 900 złotych tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję. Zawarte w wyroku
2
rozstrzygnięcie dotyczące kosztów procesu Sąd Okręgowy oparł na treści § 12 ust.
1 pkt 1 w związku z § 11 ust. 1 pkt 2 w związku z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.
1349). Wartość przedmiotu zaskarżenia wynosiła 20.760 złotych.
Zażalenie na zawarte w wyroku Sądu Okręgowego postanowienie o
kosztach procesu w imieniu powoda wniósł jego pełnomocnik, zarzucając
naruszenie przepisów postępowania w stopniu wpływającym na treść orzeczenia tj.
art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 98 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie
wszechstronnego rozważenia zgromadzonego materiału dowodowego, tj.
nieograniczone zastosowanie art. 98 § 1 k.p.c., a zatem nieuwzględnienie jego
sytuacji rodzinnej i materialnej w kontekście tego, iż powództwo dotyczyło
naruszenia zasad równego traktowania pracowników, a także, że z uwagi na stan
zdrowia, wiek i osiągane dochody nie mógłby wdać się w spór, gdyby nie
szczególne zasady ponoszenia kosztów postępowania przy dochodzeniu roszczeń
pracowniczych bez uszczerbku dla siebie i swojej rodziny oraz nieuwzględnienie,
że sprawa stanowi szczególnie uzasadniony wypadek uzasadniający nieobciążanie
go w myśl art. 102 k.p.c. kosztami należnymi pozwanemu. Wskazując na powyższe
zarzuty, powód wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez
nieobciążanie go kosztami postępowania na podstawie art. 102 k.p.c. w związku z
trudną sytuacją finansową.
W uzasadnieniu zażalenia skarżący podniósł, że po rozwiązaniu umowy o
pracę został pozbawiony możliwości zarobkowania, a wiek i amputacja trzech
palców prawej ręki dyskwalifikuje go z możliwości podjęcia oferowanych zajęć. Jest
na utrzymaniu żony, a same koszty utrzymania mieszkania, to kwota rzędu 400 -
500 zł, wydatki na lekarstwa stanowią kwotę 300 zł. Sąd Okręgowy nie uwzględnił
również charakteru roszczenia i jedynej drogi jaką miał skarżący w celu obrony
swoich praw, w tym roszczeń wynikających z zasady równego traktowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zażalenie jest nieuzasadnione.
3
Zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c., strona przegrywająca sprawę obowiązana jest
zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia
praw i celowej obrony (koszty procesu). W przepisie tym wyrażona została w
zakresie kosztów procesu zasada odpowiedzialności za jego wynik. Strona
przegrywająca sprawę zwraca na żądanie przeciwnika koszty procesu. Wyjątek od
zasady odpowiedzialności strony przegrywającej sprawę za koszty procesu
przewiduje art. 102 k.p.c. Przepis ten stanowi, że w wypadkach szczególnie
uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów
procesu albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że ustalenie, czy w
okolicznościach konkretnej sprawy zachodzą „wypadki szczególnie uzasadnione”,
ustawodawca pozostawia swobodnej ocenie sądu, a sposób korzystania z art. 102
k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego i to do
jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek,
który uzasadnia odstąpienie od generalnej zasady (art. 98 § 1 k.p.c.) obciążenia
kosztami procesu strony przegrywającej spór (por. wyrok Sądu Najwyższego z 3
lutego 2010 r., II PK 192/09, LEX nr 584735; wyrok Sądu Najwyższego z 27 maja
2010 r., II PK 359/09, LEX nr 603828; postanowienia Sądu Najwyższego z 2
grudnia 2009 r., I CZ 92/09, niepubl.; z 11 lutego 2010 r., I CZ 112/09, LEX 564753;
z 17 marca 2010 r., II CZ 105/09, niepubl.). Jednocześnie w orzecznictwie
podkreśla się, że ocena ta nie może być dowolna oraz wymaga uzasadnienia
zawierającego przedstawienie okoliczności, które sąd uznał za wypadki szczególnie
uzasadnione w rozumieniu tego przepisu (por. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z 11 lutego 2010 r., I CZ 111/09, niepubl.). Z tego względu sposób
stosowania art. 102 k.p.c. podlega dyskrecjonalnej ocenie sędziowskiej i w
zasadzie wymyka się spod kontroli sprawowanej przez Sąd Najwyższy, chyba że
zaskarżone orzeczenie zostało wydane z rażącym naruszeniem reguły orzekania
przewidzianej w tym przepisie (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z 13
października 2010 r., I CZ 100/10, niepubl.; z 25 marca 2011 r., IV CZ 136/10, LEX
nr 785545).
Stosując art. 102 k.p.c. (w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie w
danej instancji - art. 108 § 1 k.p.c.), sąd nie może powołać się jedynie na ustawowe
4
sformułowanie o istnieniu szczególnie uzasadnionych wypadków, powinien tę
szczególność sytuacji strony zidentyfikować i zindywidualizować, odnosząc ją do
różnych konkretnych okoliczności, stanów i zdarzeń, na przykład rzeczywiście
trudnej sytuacji finansowej, majątkowej, rodzinnej, zdrowotnej, osobistej strony
przegrywającej spór, jeżeli sytuacja ta jest sądowi znana, albo do innych
szczególnych okoliczności sprawy, na przykład działań i zaniechań strony
przeciwnej. Także w odniesieniu do zastosowania art. 102 k.p.c. w wyroku
obowiązuje ogólna zasada orzekania, zgodnie z którą sąd wydaje wyrok, biorąc za
podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.),
co oznacza, że jest obowiązany uwzględnić tylko te okoliczności, które zostały
ujawnione w toku postępowania (w tym postępowania odwoławczego) do chwili
zamknięcia rozprawy.
Ocena sądu, czy w sprawie zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony,
pozwalający na zastosowanie art. 102 k.p.c., powinna obejmować wszystkie znane
sądowi (ujawnione przez strony) okoliczności, które mogą mieć wpływ na podjęcie
decyzji na podstawie tego przepisu. Mogą to być zarówno okoliczności związane z
przebiegiem procesu, jego przedmiotem, jak i dotyczące sytuacji życiowej strony,
ocenianej z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z 26 listopada 2009 r., III CZ 51/09, niepubl.). Oczywiście, jeżeli
sąd nie stosuje art. 102 k.p.c., nie ma obowiązku przedstawienia w uzasadnieniu
orzeczenia okoliczności, które uzasadniałyby zastosowanie zasady słuszności.
W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd Okręgowy w
wystarczającym i niezbędnym zakresie wyjaśnił podstawę prawną rozstrzygnięcia o
kosztach procesu. Powód był reprezentowany w procesie przez profesjonalnego
pełnomocnika, będącego adwokatem, także na etapie postępowania apelacyjnego.
Jednak pełnomocnik powoda nie powołał ani nie przedstawił w postępowaniu przed
Sądem drugiej instancji jakichkolwiek okoliczności, które przemawiałyby za
nieobciążaniem powoda kosztami postępowania apelacyjnego, pomimo złożenia
przez pełnomocnika strony przeciwnej (pozwanego) w odpowiedzi na apelację
wniosku o zasądzenie kosztów postępowania. Brak przedstawienia okoliczności,
które mogłyby przemawiać, na wypadek oddalenia apelacji, za nieobciążeniem
powoda kosztami postępowania odwoławczego, zarówno w apelacji wniesionej w
5
imieniu powoda jak i w wystąpieniu pełnomocnika powoda na rozprawie
apelacyjnej; w szczególności pełnomocnik powoda nie przytoczył faktów
dotyczących sytuacji osobistej powoda, które pozwalałby Sądowi drugiej instancji
na zastosowanie zasady słuszności.
Zastosowanie art. 102 k.p.c. jest uzależnione od wykazania przez stronę,
która chce skorzystać z możliwości nieobciążania jej kosztami procesu, istnienia
„szczególnie uzasadnionych wypadków”. Do chwili wydania przez Sąd Okręgowy
zaskarżonego postanowienia w przedmiocie kosztów procesu (na podstawie art. 98
§ 1 k.p.c.) pełnomocnik powoda nie przedstawił natomiast (nie powołał)
wyjątkowych okoliczności, mogących świadczyć o trudnej sytuacji materialnej i
osobistej swojego mocodawcy. Lakoniczne informacje o trudnej, w ocenie
pełnomocnika, sytuacji ekonomicznej skarżącego znalazły się dopiero w treści
zażalenia. W doktrynie wyrażany jest przy tym pogląd, że sama sytuacja
ekonomiczna strony przegrywającej, nawet tak niekorzystna, iż strona bez
uszczerbku dla utrzymania własnego i członków rodziny nie byłaby w stanie
ponieść kosztów, nie stanowi podstawy zwolnienia z mocy art. 102 k.p.c. od
obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, chyba że na rzecz tej strony
przemawiają dalsze szczególne okoliczności, które same mogłyby być
niewystarczające, ale łącznie ze wspomnianą trudną sytuacją finansową
wyczerpują znamiona wypadku szczególnie uzasadnionego w rozumieniu
powołanego przepisu (J. Bodio, J. Domendecki, A. Jakubecki, O. Marcewicz, P.
Telenga, M.P. Wójcik: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Oficyna, 2008,
wyd. III). Taką okolicznością nie jest też posiadanie statusu byłego pracownika oraz
dochodzenie roszczeń w sprawach z zakresu prawa pracy ( por. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 27 maja 2010 roku, II PK 359/09, LEX nr 603828). Nie bez
znaczenia jest również, że należne pozwanemu - zgodnie z zasadą
odpowiedzialności za wynik procesu - koszty postępowania apelacyjnego zostały
przez Sąd Okręgowy zasądzone według stawek minimalnych. W tej sytuacji nie
można skutecznie zarzucać Sądowi Okręgowemu, że rozstrzygając o kosztach
procesu, nie wziął pod uwagę bliżej niezdefiniowanego przez skarżącego
„szczególnie uzasadnionego wypadku” dotyczącego powoda, o jakim stanowi w art.
102 k.p.c.
6
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z
art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy oddalił zażalenie jako pozbawione uzasadnionych
podstaw.