Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I BU 11/11
POSTANOWIENIE
Dnia 19 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z odwołania W. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla za lata 2004 - 2005,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 stycznia 2012 r.,
skargi ubezpieczonej o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 grudnia 2010 r.,
odmawia przyjęcia skargi o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego wyroku do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22
grudnia 2010 r. zmienił zaskarżony apelacją wniesioną przez organ rentowy Zakład
Ubezpieczeń Społecznych wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 23 lutego 2010 r. w ten sposób, że oddalił odwołanie
ubezpieczonej W. K. od decyzji organu rentowego odmawiającej przyznania jej
prawa do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla za lata
2004 - 2005.
Ubezpieczona wywiodła skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
wymienionego wyroku i zarzucając temu wyrokowi naruszenie przepisu prawa
2
materialnego przez błędną wykładnię art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 6 lipca 2007 r. o
ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób
uprawnionych z przedsiębiorstw górniczych (Dz. U. Nr 147, poz. 1031)., którego
skutkiem była niezgodność zaskarżonego wyroku z art. 2 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej oraz z wymienionym art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 6 lipca
2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób
uprawnionych z przedsiębiorstw górniczych, wniosła o stwierdzenie niezgodności z
prawem tego wyroku.
Skarżąca podała, że wydanie przedmiotowego wyroku spowodowało
wyrządzenie jej szkody poprzez odmowę przyznania prawa do ekwiwalentu
pieniężnego za lata 2004 – 2005 i tym samym niewypłacenie owego ekwiwalentu w
kwocie 2.164,46 zł, a nadto wskazała, że wzruszenie zaskarżonego wyroku nie było
i nie jest możliwe w drodze innych środków prawnych, albowiem wyrok ten był
wyrokiem sądu drugiej instancji wydanym na skutek apelacji, a z uwagi na
przedmiot i wartość przedmiotu sporu nie przysługiwała od niego skarga kasacyjna.
Jednocześnie brak jest podstaw do wznowienia postępowania, ponieważ nie uległ
zmianie stan faktyczny a niezgodność z prawem wynika tylko z błędnej wykładni
przepisu prawa materialnego dokonanej przez sąd drugiej instancji, która miała
bezpośredni wpływ na treść orzeczenia.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku jest
nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia szczególnego rodzaju. Nie jest bowiem
środkiem prawnym służącym wzruszeniu prawomocnego orzeczenia, które
pozostaje w mocy choćby było wadliwe, lecz wyłącznie środkiem służącym kontroli
legalności zaskarżonego nią orzeczenia w kontekście możliwości ubiegania się o
przyznanie od Państwa (Skarbu Państwa) odszkodowania za szkodę wyrządzoną
wydaniem prawomocnego orzeczenia (art. 4171
§ 2 k.c.). Mimo to istnieją
zauważalne analogie między tą skargą a skargą kasacyjną. Obydwa te środki
(określane mianem nadzwyczajnych) stanowią dopełniający się system kontroli
3
legalności orzeczeń. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem jest jednym ze
środków nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego.
Zgodnie z art. 4241
§ 1 k.p.c., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku przysługuje od prawomocnego wyroku sądu drugiej
instancji, jeżeli przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana
lub uchylenie tego wyroku w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie
były i nie są możliwe. Podkreślenia wymaga przy tym fakt, iż o niezgodności
orzeczenia z prawem w rozumieniu art. 4241
k.p.c. w związku z art. 4171
k.c. można
mówić jedynie wówczas, gdy orzeczenie to jest niewątpliwie sprzeczne z
zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni i ogólnie przyjętymi standardami
rozstrzygnięć. Niezgodność z prawem ma tu charakter kwalifikowany, elementarny i
oczywisty (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 2008 r., III BP
3/08, OSNP 2010, nr 1-2, poz. 13 oraz cytowane tam przykłady orzecznictwa).
W art. 4245
k.p.c. określone zostały wymagania, którym powinna
odpowiadać skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia, przy czym w § 2 wskazano wymagania formalne przewidziane dla
pisma procesowego, a w § 1 wymienione zostały wymagania istotne skargi.
Przyjęta została zatem zasada analogiczna do uregulowania w art. 3984
k.p.c.
skargi kasacyjnej. Wypada dodać, że w myśl art. 4248
§ 3 k.p.c. Sąd Najwyższy
odrzuca na posiedzeniu niejawnym skargę, jeżeli ulegała ona odrzuceniu przez sąd
niższej instancji (z przyczyn określonych w art. 4246
§ 3 k.p.c.), skargę wniesioną
po upływie terminu (o którym mowa w art. 4246
§ 1 k.p.c.), skargę niespełniającą
wymagań określonych w art. 4245
§ 1 k.p.c., jak również skargę z innych przyczyn
niedopuszczalną. Z kolei na podstawie art. 4249
k.p.c. Sąd Najwyższy odmawia
przyjęcia skargi do rozpoznania, jeżeli jest ona oczywiście bezzasadna. Przypadek
taki zachodzi zaś, gdy już z samej treści skargi wynika, że nie zostałaby ona
uwzględniona w razie przyjęcia jej do rozpoznania, tzn. gdy bezpośredni ogląd
sprawy wskazuje, iż skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia byłaby oddalona (por. powołane wcześniej postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 26 sierpnia 2008 r., III BP 3/08, OSNP 2010, nr 1-2, poz. 13
oraz postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 6 lutego 2009 r., I BP 19/08, LEX nr
746163 oraz z dnia 6 lutego 2009 r., I BP 20/08, LEX nr 746164).
4
Dokonana przez Sąd Najwyższy ocena treści skargi wniesionej przez
ubezpieczoną prowadzi do wniosku, że skarga ta odpowiada istotnym wymogom
formalnym (konstrukcyjnym) określonym w art. 4245
k.p.c. oraz została wniesiona z
zachowaniem terminu, o którym mowa w art. 4246
§ 1 k.p.c. Analiza sprawy, w
której przedmiotowa skarga została wniesiona, wskazuje jednak, że skarga ta jest
oczywiście bezzasadna. Wbrew sformułowanym w tej skardze zarzutom,
zaskarżony wyrok nie został bowiem wydany z naruszeniem art. 2 pkt 1 ustawy z
dnia 6 lipca 2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego
węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw górniczych (Dz. U. Nr 147, poz.
1031), a co za tym idzie nie jest też niezgodny z prawem.
Jak wynikało z bezspornych ustaleń faktycznych sądów obu instancji,
ubezpieczona jest wdową po zmarłym w dniu 13 lipca 2008 r. J. K., byłym
pracowniku Przedsiębiorstwa Robót Górniczych, który od dnia 21 sierpnia 1996 r.
był uprawniony do emerytury górniczej, a na podstawie wyroku sądowego uzyskał
prawo do ekwiwalentu z tytułu prawa do bezpłatnego węgla za 2002 r. Świadczenie
to jako niezrealizowane na rzecz uprawnionego męża pobrała ubezpieczona.
Następnie już sama w dniu 18 marca 2009 r. złożyła ona w organie rentowym
wniosek o ekwiwalent pieniężny za lata 2004 – 2005.
Wskazując na te ustalenia oraz odwołując się do regulacji zawartej w art. 2
pkt 1 ustawy z dnia 6 lipca 2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do
bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw górniczych, sąd
drugiej instancji – odmiennie niż uczynił to sąd pierwszej instancji – przyjął
jednakże, iż ubezpieczona nie jest osobą uprawnioną w rozumieniu tego przepisu
do ekwiwalentu za lata 2004 - 2005, gdyż prawo do renty rodzinnej po swoim
zmarłym mężu nabyła po dniu 1 stycznia 2007 r. Zdaniem Sądu Najwyższego
stwierdzenie to w okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy należy uznać
za uprawnione, z tym jednakże zastrzeżeniem, że wymaga ono uzupełnienia.
Wypada bowiem podkreślić, że ubezpieczona jest uprawniona do renty rodzinnej
po byłym pracowniku PRG, uprawnionym do ekwiwalentu z tytułu prawa do
bezpłatnego węgla, ale dopiero od daty jego śmierci, która nastąpiła w dniu 13 lipca
2008 r. Skoro zaś zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 6 lipca 2007 r. osobami
uprawnionymi do spornego w niniejszej sprawie ekwiwalentu pieniężnego są
5
emeryci i renciści mający ustalone prawo do emerytury lub renty, którzy pobierali
bezpłatny węgiel w naturze od przedsiębiorstw robót górniczych oraz wdowy,
wdowcy i sieroty mające ustalone prawo do renty rodzinnej po byłych
pracownikach, uprawnionych do bezpłatnego węgla, to należy przyjąć, iż wskazany
przepis wymienia dwie kategorie osób uprawnionych, o których uprawnieniu
przesądza przede wszystkim fakt posiadania ustalonego prawa do emerytury lub
renty (co dotyczy byłych pracowników przedsiębiorstw robót górniczych) albo prawa
do renty rodzinnej po byłych pracownikach (co dotyczy wdów, wdowców i sierot).
Wykładnia językowo – logiczna i funkcjonalna powołanego przepisu pozwala przy
tym na uznanie, że warunek posiadania uprawnienia do bezpłatnego węgla na
podstawie Układu Zbiorowego Pracy dla pracowników zakładów górniczych z dnia
21 grudnia 1991 r., oraz warunek uzyskania emerytury lub renty przed dniem
1 stycznia 2007 r., a także warunek niepobierania ekwiwalentu po dniu 31 grudnia
2001 r., dotyczyć może jedynie pierwszej z wymienionych kategorii osób. Dla
drugiej kategorii (wdów, wdowców i sierot) przesłankę nabycia prawa do
ekwiwalentu stanowi zaś wyłącznie posiadanie ustalonego prawa do renty rodzinnej
po byłych pracownikach przedsiębiorstw robót górniczych, którzy spełniali
wcześniej wymienione dodatkowe warunki. Jest to więc uprawnienie o charakterze
pochodnym. Co jednak szczególnie istotne, każda z wymienionych kategorii osób
uprawnionych do ekwiwalentu swoje uprawnienie w tym zakresie wywodzi z
równolegle przysługującego jej prawa do świadczenia emerytalno – rentowego.
Ekwiwalent (choć bez wątpienia stanowi świadczenie ze stosunku pracy) jest
bowiem wypłacany nie przez byłego pracodawcę, lecz przez organ rentowy oraz
„przy świadczeniu emerytalno – rentowym”. Taki sposób rozumienia cytowanego
przepisu jest tym bardziej uzasadniony, jeśli zważyć, że uprawnienie do świadczeń
emerytalno – rentowych jest osobiste i nie podlega dziedziczeniu, a osoba
pozostała po zmarłym uprawnionym może nabyć prawo do wypłaty świadczenia
przysługującego zmarłemu (należnego mu) jedynie w ściśle określonych
warunkach, w odniesieniu do świadczeń emerytalno – rentowych uregulowanych w
art. 134 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, tzn. tylko wtedy, gdy uprawniony
zgłosił wniosek o wypłatę świadczenia i zmarł w toku postępowania zainicjowanego
tym wnioskiem, ale jeszcze przed nabyciem prawa i uzyskaniem wypłaty
6
świadczenia. Wówczas świadczenie wypłaca się małżonkowi oraz dzieciom, a w
razie ich braku innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na
których utrzymaniu pozostawała osoba uprawniona. Analogicznie ustawodawca
uregulował tę kwestię w stosunku do spornego w rozpoznawanej sprawie
ekwiwalentu w art. 8 ustawy z dnia 6 lipca 2007 r. Należy zatem przyjąć, iż w
sytuacji, w której prawo do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego
węgla dotyczy okresu, w którym uprawniony do niego żył jeszcze, lecz nie podjął
czynności mających na celu realizację tego prawa (nie złożył w organie rentowym
stosownego wniosku), wygasa ono tak jak prawo do przysługującego tej osobie
świadczenia emerytalno – rentowego bez możliwości jego realizacji na rzecz osób
pozostałych po niej. Realizacja tego prawa na rzecz wymienionych w art. 8 ust. 1
ustawy członków rodziny zmarłego jest zaś możliwa tylko wówczas, gdy osoba ta
(zmarły) wszczęła postępowanie przed organem rentowym.
Odnosząc wskazane uregulowania do stanu faktycznego rozpoznawanej
sprawy, Sąd Najwyższy uznaje zatem, iż osobą uprawnioną do spornego
ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla za lata 2004 – 2005,
w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 6 lipca 2007 r. nie była ubezpieczona, lecz żyjący
jeszcze wtedy jej mąż J. K. To on bowiem spełniał wówczas (tj. w wymienionych
latach) wszystkie ustawowe przesłanki prawa do wymienionego świadczenia jako
emeryt, który pobierał bezpłatny węgiel w naturze od Przedsiębiorstwa Robót
Górniczych, będąc uprawnionym do bezpłatnego węgla na podstawie Układu
Zbiorowego Pracy dla pracowników zakładów górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r.,
i który uzyskał emeryturę przed dniem 1 stycznia 2007 r., a po dniu 31 grudnia
2001 r. nie pobierał ekwiwalentu. J. K. bezspornie nie zgłosił jednakże wniosku o
sporny ekwiwalent, wobec czego ubezpieczona nie mogła też wstąpić w jego prawa
na podstawie art. 8 ustawy z dnia 6 lipca 2007 r. Z kolei sama ubezpieczona nabyła
prawo do renty rodzinnej po mężu dopiero po jego śmierci, a zatem wskazane
wcześniej ustawowe przesłanki prawa do ekwiwalentu (jako wdowa mająca
ustalone prawo do renty rodzinnej po byłym pracowniku PRG uprawnionym do
ekwiwalentu) mogła ewentualnie spełnić dopiero od tej daty. Zgłoszony przez nią
wniosek o ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla za 2004 –
2005, z tej przyczyny nie był zatem uzasadniony.
7
Co już wyżej zostało podniesione, orzeczenie niezgodne z prawem w
rozumieniu art. 4241
k.p.c. w związku z art. 4171
k.c., to orzeczenie, które jest
niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni i ogólnie
przyjętymi standardami rozstrzygnięć. Niezgodność z prawem musi mieć tu
charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty. Analiza sprawy będącej
przedmiotem skargi wniesionej przez ubezpieczoną wskazuje natomiast wyraźnie,
iż zaskarżone tą skargą orzeczenie nie było niezgodne z prawem, a już w
szczególności nie pozostawało w sprzeczności z zasadniczymi i niepodlegającymi
różnej wykładni i ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć. Dlatego też
przedmiotowa skarga jest oczywiście bezzasadna.
Kierując się przedstawionymi motywami oraz opierając się na treści art. 4249
k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.