Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 19 STYCZNIA 2012 R.
I KZP 20/11
Brak wypowiedzi Sądu Najwyższego w zakresie wykładni określonych
przepisów w żadnym wypadku nie uprawnia do korzystania z instytucji
wskazanej w art. 441 § 1 k.p.k.
Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki.
Sędziowie SN: D. Świecki, W. Wróbel (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Generalnej: B. Mik.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu
19 stycznia 2012 r. sprawy Mariusza J. w związku z postanowieniem Sądu
Okręgowego w Ś. z dnia 25 października 2011 r., o przekazaniu, na
podstawie art. 441 § 1 k.p.k., zagadnienia prawnego „o wykładnię ustawy w
części tyczącej zbiegu przepisów art. 178a § 4 k.k. i art. 244 k.k.”
po s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
U Z A S A D N I E N I E
Postanowienie Sądu Okręgowego w Ś. o przekazaniu zagadnienia
prawnego do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu wydane zostało w
następującej sytuacji procesowej:
W dniu 10 maja 2011 r. Prokurator Rejonowy w Ś. oskarżył Mariusza
J. o to, że „w dniu 05 lutego 2011 r. na ul. R. w G., znajdując się w stanie
nietrzeźwości (0,32 mg/l alkoholu w wydychanym powietrzu) prowadził
samochód marki VW Golf (...) w ruchu lądowym, nie stosując się tym
2
samym do orzeczonego przez Sąd Rejonowy w J. wyrokiem z dnia
09.12.2010 r. zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na
okres 2 lat za popełniony czyn z art. 178a § 1 k.k., zaś przedmiotowego
czynu dopuścił się będąc uprzednio prawomocnie skazanym w/wym.
wyrokiem, za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie
nietrzeźwości”, to jest o przestępstwo określone w art. 178a § 4 k.k. i art.
244 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
Wyrokiem zaocznym z dnia 2 sierpnia 2011 r., Sąd Rejonowy w Ś.
uznał oskarżonego za winnego popełnienia powyższego, czynu, z tym że
przyjął, iż czyn ten wyczerpuje jedynie znamiona przestępstwa określonego
w art. 178a § 4 k.k. Za przestępstwo to wymierzono Mariuszowi J. karę 10
miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie zawieszono na okres 3
lat próby, oraz orzeczono, w oparciu o art. 42 § 2 k.k., zakaz prowadzenia
pojazdów mechanicznych na taki sam okres. W motywach orzeczenia
wyrażono pogląd, iż proponowana przez oskarżyciela kumulatywna
kwalifikacja prawna czynu zarzuconego oskarżonemu nie znajduje
uzasadnienia. Pogląd ten wsparto regułą konsumpcji (lex consumens
derogat legi consumptae), zgodnie z którą art. 244 k.k. ulega pochłonięciu
przez art. 178a § 4 k.k. – jako przepis zawierający wśród znamion
ustawowych także niestosowanie się do zakazu prowadzenia pojazdów
mechanicznych, orzeczonego tytułem środka karnego.
Wyrok Sądu a quo zaskarżył prokurator, podnosząc zarzut obrazy
prawa materialnego, a to przepisów art. 11 § 2 k.k. i art. 244 k.k. – „poprzez
ich niezastosowanie i zakwalifikowanie czynu zarzuconego Mariuszowi J.
jedynie z art. 178a § 4 k.k., podczas gdy czyn, którego tenże się dopuścił,
właściwie opisany, wyczerpuje znamiona art. 178a § 4 k.k., jak też art. 244
k.k.". Ten punkt widzenia umotywowano faktem, iż oskarżony został
uprzednio prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego”
w stanie po spożyciu alkoholu" i zarazem został wobec niego zastosowany
3
środek kamy w postaci zakazu prowadzenia pojazdów, skutkiem czego
jego zachowanie w dniu 5 lutego 2011 r. godziło w dwa dobra prawnie
chronione: bezpieczeństwo w komunikacji (art. 178a § 4 k.k.) oraz wymiar
sprawiedliwości (art. 244 k.k.).
Sąd Okręgowy w Ś., na rozprawie odwoławczej w dniu 25
października 2011 r., postanowił zwrócić się do Sądu Najwyższego o
„wykładnię ustawy w części tyczącej zbiegu przepisów art. 178a § 4 k.k. i
art. 244 k.k.”. Nie określił przy tym w ogóle, czego miałaby dotyczyć
wątpliwość interpretacyjna wymagająca zasadniczej wykładni ustawy. W
uzasadnieniu swojego postanowienia Sąd Okręgowy stwierdził, że art. 178a
§ 4 k.k. stanowi lex specialis w stosunku do art. 178a § 1 k.k. oraz art. 244
k.k., przyjmując równocześnie, że ma w tym przypadku zastosowanie
zasada „pochłaniania” i nie zachodzi kumulatywny zbieg przepisów ustawy.
Sąd Okręgowy wskazał także, że nie ma wątpliwości, co do ewentualnego
przyjęcia podobieństwa przestępstw określonych w art. 178a § 4 k.k. oraz
244 k.k.
W ostatnim zadaniu półstronicowego uzasadnienia wydanego
postanowienia, Sąd Okręgowy w Ś. podkreślił, że decyzję o zwróceniu się
do Sądu Najwyższego o dokonanie zasadniczej wykładni ustawy, podjął
„zważywszy na odmienne zapatrywania co do wzajemnej relacji art. 178 § 4
k.k. i art. 244 k.k.”, nie próbując nawet wskazać, na czym owe „odmienne
zapatrywania” miałyby polegać.
Prokurator Prokuratury Generalnej w piśmie z dnia 5 grudnia 2011 r.
wniósł o odmowę podjęcia uchwały, wskazując, że kwestia prawna
sformułowana we wstępnej części postanowienia Sądu Okręgowego w Ś.,
nie stanowi pytania prawnego w rozumieniu art. 441 § 1 k.p.k., a ma jedynie
charakter postulatu zainteresowania Sądu Najwyższego problematyką
zbiegu przepisów art. 178a § 4 k.k. i art. 244 k.k. Prokurator podkreślił, że
Sąd nie wykazał istnienia jakiejkolwiek wątpliwości interpretacyjnej
4
związanej z brzmieniem powołanych przepisów prawa, a ponadto podjął się
samodzielnej interpretacji tych przepisów w zakresie niezbędnym do
rozpoznania środka odwoławczego, nie mając wątpliwości co do
prawidłowości osiągniętego rezultatu wykładni. Ostatecznie Prokurator
uznał, że wniosek Sądu Okręgowego w Ś. stanowi w istocie próbę obejścia
zasady określonej w art. 8 § 1 k.p.k., zgodnie z którą sąd karny jest
obowiązany samodzielnie rozstrzygać zagadnienia faktyczne i prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że skuteczne wystąpienie
przez sąd odwoławczy z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego w trybie
art. 441 § 1 k.p.k. może nastąpić tylko wówczas, gdy łącznie spełnione są
następujące przesłanki:
a) w postępowaniu odwoławczym wyłoniło się „zagadnienie prawne”,
czyli istotny problem interpretacyjny, a więc taki, który dotyczy przepisu lub
przepisów rozbieżnie interpretowanego czy interpretowanych w praktyce
sądowej lub przepisu o wadliwej redakcji albo niejasno sformułowanego,
dającego możliwość różnych przeciwstawnych interpretacji;
b) zagadnienie to wymaga „zasadniczej wykładni ustawy”, czyli
przeciwdziałania rozbieżnościom interpretacyjnym, już zaistniałym w
orzecznictwie bądź mogącym – z uwagi np. na istotne różnice poglądów
doktryny – w nim zaistnieć, które to rozbieżności są niekorzystne dla
prawidłowego funkcjonowania prawa w praktyce; nie wymaga zatem
zasadniczej wykładni ustawy kwestia związana z przepisem, który jasno
sformułowany nie stwarza podstaw do różnych interpretacji lub przepisu,
który nie powoduje szczególnych trudności przy jego wykładni albo co do
którego wątpliwości interpretacyjne zostały rozstrzygnięte choćby tylko w
doktrynie, ale w sposób jednoznaczny;
c) pojawiło się ono „przy rozpoznawaniu środka odwoławczego”, a
więc jest powiązane z konkretną sprawą i to w taki sposób, że od
5
rozstrzygnięcia tego zagadnienia prawnego zależy rozstrzygnięcie danej
sprawy, gdyż Sąd Najwyższy dokonuje tu wykładni określonego przepisu
lub przepisów tylko w związku ze sprawą, w której usunięcie wątpliwości
prawnych pozwoli na prawidłowe jej rozstrzygnięcie, a nie pytań o
charakterze abstrakcyjnym, choćby miały one istotne znaczenie dla praktyki
(zob. np. T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o
świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 953-955; P. Hofmański,
E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
Warszawa 2007, t. I, s. 714-718; R. A. Stefański: Instytucja pytań prawnych
do Sądu Najwyższego w sprawach karnych, Kraków 2001, s. 264-299).
Postanowienie Sądu Okręgowego w Ś. nie spełnia nawet w
minimalnym stopniu warunków wskazanych w treści art. 441 § 1 k.p.k. Nie
tylko bowiem nie formułuje żadnego konkretnego zagadnienia
interpretacyjnego, ale również nie precyzuje, dlaczego rozstrzygnięcie
takiego zagadnienia wymagałoby, dokonania zasadniczej wykładni ustawy.
Sąd Okręgowy ograniczył się do przedstawienia własnego poglądu
dotyczącego sposobu rozstrzygnięcia zbiegu pomiędzy art. 178a § 4 k.k.
oraz art. 244 k.k. oraz stwierdzenia, że nie zachodzą wątpliwości co do
podobieństwa tych przestępstw w rozumieniu art. 64 § 1 k.k. Całość
uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w Ś. świadczy o głębokim
niezrozumieniu instytucji pytań prawnych określonej w art. 441 § 1 k.p.k.
Jako główny motyw wystąpienia o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego,
podano w uzasadnieniu postanowienia brak stanowiska doktryny oraz
orzeczeń Sądu Najwyższego w kwestii zbiegu art. 178a § 4 k.k. oraz art.
244 k.k. Sam brak wypowiedzi Sądu Najwyższego w zakresie wykładni
określonych przepisów w żadnym wypadku nie uprawnia do korzystania z
instytucji wskazanej w art. 441 § 1 k.p.k., bowiem to sąd orzekający w
sprawie ma przede wszystkim kompetencję do samodzielnego
rozstrzygania zagadnień prawnych (art. 8 § 1 k.p.k.), o czym Sąd Okręgowy
6
w Ś. zdaje się zupełnie zapominać. Nie jest także prawdą, iżby relacja w
jakiej pozostają przepisy art. 178a § 4 k.k. oraz 244 k.k. nie była
przedmiotem analiz w literaturze prawa karnego (por. R. A. Stefański:
Ustawowe zaostrzenie represji za przestępstwa komunikacyjne, Prok. i Pr.
2010, nr 7-8, s. 7 i in.; tegoż, Przestępstwo z art. 178a § 4, PiP 2010, nr 9,
s. 60 i in.).
W tym stanie rzeczy, wobec braku jakichkolwiek przesłanek do
udzielenia odpowiedzi na zadane pytanie, nie jest możliwe podjęcie w tej
sprawie uchwały w celu dokonania zasadniczej wykładni ustawy.