Pełny tekst orzeczenia

1
POSTANOWIENIE Z DNIA 19 STYCZNIA 2012 R.
I KZP 21/11
Jeżeli po przekazaniu do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu
zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy (art.
441 § 1 k.p.k.) nastąpi taka zmiana stanu prawnego, że podjęcie
uchwały staje się zbędne, to postępowanie w tym zakresie – na
podstawie art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.) – należy umorzyć.
Przewodniczący: sędzia SN Rafał Malarski.
Sędziowie SN: K. Klugiewicz (sprawozdawca), R. Sądej.
Prokurator Prokuratury Generalnej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie skazanego Jerzego F., po rozpoznaniu
w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 19 stycznia 2012 r., w sprawie
przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k., postanowieniem Sądu
Apelacyjnego w Ł. z dnia 26 października 2011 r., zagadnienia prawnego
wymagającego zasadniczej wykładni ustawy, na podstawie art. 61 § 1
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz. U. Nr 240,
poz. 2052 ze zm.,
p o s t a n o w i ł umorzyć postępowanie.
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Apelacyjny w Ł., rozpoznając zażalenie skazanego Jerzego F.
na postanowienie Sądu Okręgowego w P. z dnia 8 lutego 2011 r., którym
2
umorzono postępowanie wykonawcze w przedmiocie wniosku
skazanego o udzielenie mu warunkowego przedterminowego zwolnienia
z odbycia reszty kar, uznał, że wyłoniło się następujące zagadnienie
prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy:
"Czy w przypadku odbywania przez skazanego sumy dwóch (lub więcej)
kar orzeczonych w wymiarze po 25 lat pozbawienia wolności, dla
ustalenia daty powstania uprawnienia skazanego do ubiegania się o
warunkowe przedterminowe zwolnienie z reszty kary, podstawę
formalnych przesłanek stanowi przepis art. 79 § 1 k.k., pozwalający na
udzielenie warunkowego zwolnienia z sumy dwóch lub więcej nie
podlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma
odbyć kolejno – czy też przepisem określającym minimalne okresy kar,
jakich odbycie uprawnia do ubiegania się o przedterminowe zwolnienia
skazanych na kary pozbawienia wolności z art. 32 pkt 4 i 5, jest art. 78 §
3 k.k.; czy też okresy uprawniające do ubiegania się o warunkowe
zwolnienie powinny być dla każdej z tych kar ustalone oddzielnie i
następnie zsumowane, a jeśli tak, to jak należy – wobec treści art. 78 § 3
k.k. – ukształtować sytuację osoby skazanej na jedną lub więcej kar 25
lat pozbawienia wolności tak, by nie była ona mniej korzystna od sytuacji
prawnej osoby skazanej na dożywotnie pozbawienie wolności?"
W uzasadnieniu swojego stanowiska Sąd Apelacyjny w Ł. wskazał,
że w omawianej materii zarówno w doktrynie, jak i judykaturze, pojawiły
się daleko idące rozbieżności co do ustalania jednolitych zasad
określających przesłanki formalne ubiegania się o warunkowe
przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kar w stosunku do
sprawców skazanych na kilka, niepodlegających łączeniu, kar 25 lat
pozbawienia wolności. Uznał również, że brak dostatecznej regulacji
ustawowej spowodował wystąpienie w Kodeksie karnym swoistego
3
rodzaju luki normatywnej, a w dążeniu do jej uzupełnienia zarysowały się
w orzecznictwie trzy rozbieżne stanowiska.
W pierwszym z nich przyjmowano, że w takiej sytuacji podstawę
ustalenia formalnych przesłanek ubiegania się o warunkowe zwolnienie
stanowi przepis art. 79 § 1 k.k., pozwalający na udzielenie warunkowego
zwolnienia z sumy dwóch lub więcej niepodlegających łączeniu kar
pozbawienia wolności, które skazany ma odbywać kolejno, przy
zastosowaniu obostrzeń wynikających z art. 78 § 2 k.k. Według
kolejnego stanowiska okresy uprawniające do ubiegania się o
warunkowe zwolnienie powinny być dla każdej z tych kar ustalone
osobno i następnie zsumowane. Wreszcie zgodnie z trzecim poglądem,
jedynie w przypadku osób skazanych na karę dożywotniego pozbawienia
wolności warunkowe zwolnienie może nastąpić po odbyciu 25 lat kary.
Natomiast osoby skazane na karę 25 lat pozbawienia wolności lub na
kilka niepodlegających łączeniu kar, z których chociażby jedna jest karą
25 lat pozbawienia wolności, a które skazany ma odbywać kolejno, albo
wreszcie na dwie lub więcej niepodlegające łączeniu kary pozbawienia
wolności, których suma przekracza 15 lat, nawet gdy dotyczy to
skazanych określonych w art. 64 § 1 i 2 k.k., mogą być warunkowo
zwolnione po odbyciu 15 lat kary.
W konkluzji uzasadnienia swojego postanowienia Sąd Apelacyjny
w Ł. wyraził pogląd, że sytuacja osób skazanych na jedną lub więcej kar
25 lat pozbawienia wolności nie powinna być gorsza od sytuacji prawnej
osób skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności, przeczą
bowiem temu podstawowe względy humanitaryzmu. Tak więc należałoby
przyjąć, że okres 25 lat jest okresem maksymalnym, po którym skazany
może ubiegać się o warunkowe zwolnienie.
W pisemnym stanowisku odnoszącym się do przedstawionego
przez Sąd Apelacyjny w Ł. zagadnienia prawnego, prokurator
4
Prokuratury Generalnej wniósł o wydanie postanowienia odmawiającego
podjęcia uchwały, albowiem przedstawione zagadnienie prawne nie
spełnia przesłanek określonych w art. 441 § 1 k.p.k. Podkreślił, że w dniu
16 września 2011 r. Sejm RP uchwalił ustawę o zmianie ustawy –
Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw, która
opublikowana została w dniu 10 listopada 2011 r. (Dz. U. Nr 240, poz.
1431), mocą której została wypełniona "swoista luka" w art. 79 k.k., której
istnienia dopatrywał się Sąd Apelacyjny w Ł. (art. 4 pkt 5 i art. 13 cyt.
ustawy). W tym stanie rzeczy, zdaniem prokuratora Prokuratury
Generalnej, potrzeba wyjaśnienia stanu prawnego stała się już
nieaktualna, tym bardziej że przepis art. 4 § 1 k.k. nakazuje stosowanie
po dniu 1 stycznia 2012 r. ustawy „nowej”, gdyż obowiązująca dotąd
regulacja z pewnością nie jest dla sprawcy względniejsza.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
O ile należy zgodzić się ze stanowiskiem prokuratora Prokuratury
Generalnej, że w przedmiotowej sprawie brak jest podstaw do podjęcia
uchwały, to jednak nie implikuje to jeszcze wydania postanowienia o
odmowie podjęcia uchwały (o czym poniżej).
Fundamentalny dla rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego był fakt, że
stan prawny od chwili przedstawienia przez Sąd Apelacyjny w Ł.
zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy, co
nastąpiło w dniu 26 października 2011 r., do dnia posiedzenia Sądu
Najwyższego, uległ istotnej zmianie.
Dotychczas, tj. do dnia 31 grudnia 2011 r., sytuacja prawna osób
skazanych na niepodlegające łączeniu kary, z których chociażby jedna
była karą 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia
wolności, które skazany miał odbywać kolejno, w zakresie warunków
formalnych ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie z
odbycia reszty kar, nie była jednoznacznie uregulowana w przepisach
5
prawa ani też jednolicie interpretowana tak w orzecznictwie, jak i
doktrynie, co w sposób bardzo staranny, wnikliwy i szczegółowy
przedstawił Sąd Apelacyjny w Ł. w uzasadnieniu swojego postanowienia.
Jednakże w dniu 1 stycznia 2012 r. wszedł w życie dodany do art.
79 k.k. jego § 3, który stanowi, że "przepis art. 78 §3 k.k. stosuje się
odpowiednio, jeżeli chociażby jedna z niepodlegających łączeniu kar,
które skazany ma odbywać kolejno, jest karą 25 lat pozbawienia
wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności". Nie wymagająca
pogłębionej egzegezy jego treść przesądza o tym, że skazanego na dwie
lub więcej niepodlegających łączeniu kar, które skazany ma odbywać
kolejno, a z których chociażby jedna jest karą 25 lat pozbawienia
wolności, można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary, natomiast
skazanego na dwie lub więcej niepodlegających łączeniu kar, które
skazany ma odbywać kolejno, a z których chociażby jedna jest karą
dożywotniego pozbawienia wolności, można warunkowo zwolnić po
odbyciu 25 lat kary. Są to zatem minimalne okresy kar, których odbycie
uprawnia skazanych do ubiegania się o warunkowe przedterminowe
zwolnienie z wykonania reszty tych kar, jeżeli oczywiście nie zachodzi
przypadek, o jakim mowa w art. 77 § 2 k.k.
Słusznie prokurator Prokuratury Generalnej w swoim pisemnym
wniosku uznał, iż odpowiednie zastosowanie przepisu art. 78 § 3 k.k.
polegać ma na jego stosowaniu wprost, bez żadnej modyfikacji. To
"odpowiednie zastosowanie" przepisu art. 78 § 3 k.k., do sytuacji
opisanych w art. 79 § 3 k.k., dotyczy jedynie odróżnienia sytuacji osób
skazanych na karę 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego
pozbawienia wolności. W uzasadnieniu rządowego projektu przywołanej
powyżej ustawy wskazano wprost, że "w art. 79 k.k. dodano § 3, zgodnie
z którym art. 78 § 3 miałby zastosowanie, jeżeli chociaż jedna z
niepodlegających łączeniu kar, które skazany ma odbywać kolejno, jest
6
karą 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia
wolności" (druk nr 3961 Sejmu RP VI kadencji).
Przedstawione zatem przez Sąd Apelacyjny w Ł. zagadnienie
prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, z uwagi na zmianę
stanu prawnego, stało się nieaktualne, gdyż nie wymaga już
rozstrzygnięcia (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 marca
2005 r., I KZP 1/05, R-OSNKW 2005, poz. 582).
Inaczej przedstawiałaby się sytuacja, gdyby, z uwagi na treść
przepisu art. 4 § 1 k.k., ustawa w brzmieniu obowiązującym do dnia 31
grudnia 2011 r. była dla skazanego względniejsza od ustawy
obowiązującej obecnie. Tak jednak nie jest, albowiem rozwiązanie
zawarte w art. 79 § 3 k.k. jest najkorzystniejsze z możliwych, jakie na
gruncie ustawy obowiązującej poprzednio można byłoby przyjąć. Należy
również zaznaczyć, że zgodnie z art. 10 ust. 1 powołanej wyżej ustawy,
"przepisy w brzmieniu nadanym tą ustawą stosuje się również przy
wykonywaniu orzeczeń, które stały się wykonalne przed dniem jej
wejścia w życie".
Zgodnie z przepisem art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r.
o Sądzie Najwyższym "jeżeli skład Sądu Najwyższego uzna, że
przedstawione zagadnienie wymaga wyjaśnienia, a rozbieżności –
rozstrzygnięcia, podejmuje uchwałę, w przeciwnym razie odmawia jej
podjęcia, a jeżeli podjęcie uchwały stało się zbędne – umarza
postępowanie". W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego
wyrażano pogląd, że przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu zagadnienie prawne, z uwagi na zmianę stanu prawnego,
może stać się "bezprzedmiotowe" ("traci rację bytu") i dlatego może nie
wymagać już odpowiedzi (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
17 marca 2005 r., I KZP 1/05, R-OSNKW 2005, poz. 582; postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2005 r., I KZP 16/05, R-OSNKW
7
2005, poz. 1715). Przyjmowano jednocześnie w tym względzie, że w
takiej sytuacji należało postanowieniem odmówić udzielenia odpowiedzi
na pytanie prawne. Powyższe stanowiska odwoływały się jednak do
orzecznictwa Sądu Najwyższego i poglądów doktryny (zob.
postanowienie pełnego składu Izby Karnej Sądu Najwyższego z dnia 21
października 1997 r., I KZP 23/96, niepubl.; R. A. Stefański: Instytucja
pytań prawnych do Sądu Najwyższego w sprawach karnych, Kraków
2001, s. 298) – do których odwołał się również w swoim piśmie
prokurator Prokuratury Generalnej – wyrażonych na gruncie
obowiązywania przepisów ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie
Najwyższym (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 924 ze zm.), która nie
zawierała odpowiednika art. 61 § 1 obecnie obowiązującej ustawy o
Sądzie Najwyższym w zakresie, w jakim nakazuje umorzenie
postępowania w sytuacji, gdy podjęcie uchwały stało się zbędne. Coś
natomiast jest „zbędne”, gdy jest zbyteczne, niepotrzebne, niekonieczne
i gdy bez tego można się obejść [zob. S. Dubisz (red.): Uniwersalny
słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2003, t. 5, s. 605; M. Szymczak (red.): Słownik języka polskiego,
Warszawa 1983, t. 3, s. 982].
Sprawa niniejsza niewątpliwie stanowi właśnie przykład do
zastosowania tego przepisu. W sposób zupełnie wyjątkowy, po
przedstawieniu zagadnienia prawnego, a przed jego rozstrzygnięciem,
zmienił się stan prawny w tak istotny sposób, że problem interpretacyjny
przedstawiony przez Sąd odwoławczy – rzeczywisty na tle
dotychczasowego stanu prawnego – rozstrzygnął już ustawodawca,
poprzez dodanie przepisu wprost i jednoznacznie regulującego taką
sytuację procesową. Podobne stanowisko wyraził już Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu postanowienia składu siedmiu sędziów z dnia 17 kwietnia
2003 r. (WZP 1/03, OSNKW 2003, z. 7-8, poz. 62).
8
Stwierdzić zatem należy, że jeżeli po przekazaniu do
rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego
wymagającego zasadniczej wykładni ustawy (art. 441 § 1 k.p.k.) nastąpi
taka zmiana stanu prawnego, że podjęcie uchwały staje się zbędne, to
postępowanie w tym zakresie – na podstawie art. 61 § 1 ustawy z dnia
23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze
zm.) – należy umorzyć.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w części
dyspozytywnej postanowienia.