Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 83/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Pielęgniarek i
Położnych Międzyzakładowej Organizacji Zawodowej przy Szpitalu
Specjalistycznym
przeciwko Szpitalowi Specjalistycznemu
o przekazanie środków na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 października 2010 r.,
1) oddala skargę kasacyjną,
2) nie obciąża powoda kosztami zastępstwa procesowego w
postępowaniu kasacyjnym.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy wyrokiem z dnia 17 maja 2010 r. oddalił
powództwo Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Pielęgniarek i Położnych
Międzyzakładowej Organizacji Związkowej przy Szpitalu Specjalistycznym /.../
skierowane przeciwko pozwanemu temu Szpitalowi Specjalistycznemu o
przekazanie na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych Szpitala kwoty
706.058,80 zł tytułem odpisu podstawowego za rok 2008.
Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach
faktycznych. W pozwanym Szpitalu obowiązuje Regulamin Wynagradzania
Pracowników z dnia 15 września 2000 r., uzgodniony z zakładowymi organizacjami
związkowymi działającymi na jego terenie. Na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych wprowadzono do tego Regulaminu
art. 33a, mocą którego w 2004 r. utworzono zakładowy fundusz świadczeń
socjalnych, z tym że dyrektor szpitala aneksem z dnia 31 grudnia 2004 r. dodał do
regulaminu art. 33b, zgodnie z którym nie tworzono zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych w latach 2005 – 2007. W pozwanym działa 7 związków
zawodowych. Są to organizacje związkowe reprezentatywne: Ogólnopolski Związek
Zawodowy Pielęgniarek i Położnych Międzyzakładowa Organizacja Związkowa,
Komisja Międzyzakładowa NSZZ „Solidarność” oraz Związek Zawodowy
Pracowników Szpitala Specjalistycznego. Pozostałe organizacje związkowe, to: /.../
W dniu 2 listopada 2007 r. dyrektor pozwanego Szpitala skierował do wszystkich
organizacji związkowych, za wyjątkiem Zakładowej Organizacji Związkowej
Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Techników Medycznych Elektroradiologii,
gdyż od dnia 1 listopada 2005 r. wszyscy pracownicy Zakłady Diagnostyki
Obrazowej, w tym także tworzący ten związek zawodowy, zostali przejęci przez
NZOZ, pismo w sprawie wyrażenia zgody na nietworzenie odpisu na ZFŚS w latach
2008 – 2010. Tylko Oddział Terenowy Ogólnopolskiego Związku Zawodowego
Lekarzy wyraził zgodę na tę propozycję. Ogólnopolski Związek Zawodowy
Pielęgniarek i Położnych Międzyzakładowa Organizacja Związkowa nie wyraziła
natomiast zgody na nietworzenie odpisu na fundusz świadczeń socjalnych w latach
2008 – 2010. Z kolei Komisja Międzyzakładowa NSZZ „Solidarność” nie wyraziła
3
zgody na nietworzenie odpisu na ten fundusz w roku 2008 i nie zajęła stanowiska w
kwestii tworzenia funduszu w latach 2009 – 2010. Zawodowy Pracowników Szpitala
Specjalistycznego także nie wyraził zgody na nietworzenie odpisu na fundusz w
roku 2008, jednakże nie podjął decyzji co do następnych lat. Terenowa Organizacja
Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Pracowników Diagnostyki Medycznej i
Fizjoterapii nie wyraziła zgody na nietworzenie odpisu na Fundusz w latach 2008 –
2010. Analogiczne stanowisko zajął Związek Zawodowy Pielęgniarek Szpitala
Specjalistycznego. Z uwagi na rozbieżne stanowiska organizacji związkowych
dyrektor pozwanego podjął decyzję w sprawie wprowadzenia zmian do Regulaminu
Wynagradzania i aneksem z dnia 17 grudnia 2007 r. stanowiącym załącznik nr 1 do
Zarządzenia Dyrektora Szpitala Specjalistycznego z dnia 17 grudnia 2007 r. przed
art. 34 dodał art. 33c w brzmieniu: „w okresie od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia
2010 r. nie będzie tworzony odpis podstawowy na Zakładowy Fundusz Świadczeń
Socjalnych”. Aneks ten wszedł w życie z dnia 31 stycznia 2008 r., tj. po upływie
dwóch tygodni od podania go do wiadomości pracowników poprzez wywieszenie na
tablicy ogłoszeń. Związki zawodowe nie zostały pisemnie powiadomione o
powyższej zmianie. W czasie negocjacji ze związkami zawodowymi dyrektor
szpitala nie był świadomy tego, że Związek Zawodowy Lekarzy nie jest związkiem
reprezentatywnym, zaś inne związki także nie podawały w wątpliwość
reprezentatywności Oddziału Terenowego Związku Zawodowego Lekarzy.
Podstawową przyczyną nietworzenia w pozwanym szpitalu Zakładowego Funduszu
Świadczeń Socjalnych w latach 2008 – 2010 była trudna sytuacja szpitala.
Wskazując na powyższe ustalenia oraz powołując się na treść art. 3 ust. 1 i
2, art. 4 ust. 1 i art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych oraz art. 27 ust. 1 i art. 30 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych, sąd pierwszej instancji stwierdził, że wpływ
organizacji związkowych na tworzenie funduszu polega na tym, iż w układzie
zbiorowym strony mogą dowolnie określić wysokość odpisu na fundusz, mogą
również postanowić, że nie będzie on tworzony. Warunkiem skorzystania z tych
możliwości przez zakładową organizację związkową jest obowiązywanie
zakładowego układu zbiorowego pracy lub regulaminu wynagrodzeń. W celu
wydania regulaminu (bądź jego zmian) pracodawca powinien zaś przedstawić
4
projekt organizacjom związkowym do uzgodnienia. Jeżeli u pracodawcy działa kilka
organizacji związkowych powinny one przedstawić pracodawcy w terminie 30 dni
wspólnie uzgodnione stanowisko w sprawie projektu. W razie przedstawienia
wspólnego stanowiska przez zakładowe organizacje związkowe w wymienionym
terminie, projekt wymaga dalszych uzgodnień. Jeśli natomiast w terminie 30 dni
organizacjom związkowym nie uda się wypracować wspólnego stanowiska,
pracodawca ma prawo wprowadzić regulamin w projektowanym brzmieniu.
Zdaniem sądu pierwszej instancji działające w pozwanym związki zawodowe
powinny były wypracować wspólne stanowisko. Wymóg ten dotyczy wszystkich
działających na terenie zakładu pracy organizacji związkowych, a jeżeli nie jest to
możliwe, to co najmniej organizacji reprezentatywnych w rozumieniu art. 24125a
k.p.
Działające w pozwanym związki zawodowe nie wypracowały jednak wspólnego
stanowiska, a zatem nie można było mówić o takim stanowisku także w odniesieniu
do związków reprezentatywnych. Były one bowiem zgodne jedynie co do roku
2008, natomiast brak było ich wspólnego stanowiska w stosunku do pozostałego
okresu. Odrębne stanowiska nie wiążą natomiast pracodawcy, chyba że wśród nich
jest jednolite stanowisko wszystkich reprezentatywnych organizacji związkowych.
Skoro jednak w niniejszej sprawie nie doszło pomiędzy tymi organizacjami do
konsensusu, to pracodawca był uprawniony do wprowadzenia zmian. W ocenie
sądu pierwszej instancji niewyrażenie zgody na nietworzenie odpisu na fundusz
świadczeń socjalnych w całym okresie przypadającym na lata 2008 – 2010 tylko
przez jedną reprezentatywną organizację związkową oraz niewyrażenie zgody
przez pozostałe reprezentatywne organizacje związkowe na nietworzenie funduszu
jedynie w 2008 r., przy równoczesnym braku stanowiska co do lat następnych
(2009 – 2010) powodowało, że nie można było przyjąć, aby reprezentatywne
związki zawodowe zajęły wspólne stanowisko w terminie 30 dni, w rozumieniu art.
30 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych. Za błędny uznał przy tym Sąd
Okręgowy zarzut strony powodowej, że oparł się na stanowisku
niereprezentatywnego Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy, ponieważ
przed 2009 r. nie zgłaszano w przedmiocie reprezentatywności tego związku
żadnych zastrzeżeń. Podobna sytuacja miała też miejsce poprzednio. Wówczas
Oddział Terenowego Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy także wyraził
5
zgodę na nieprzekazywalnie środków na fundusz w latach 2004 – 2007 i
reprezentatywne związki zawodowe tego nie kwestionowały. Na koniec sąd
pierwszej instancji uznał, że nie można było przyjąć, iż „działanie pracodawcy było
celowe, aby pozbawić możliwości obrony swoich praw w przedmiocie odpisu na
fundusz”, gdyż podstawową przesłankę nietworzenia funduszu stanowiła trudna
sytuacja finansowa pozwanego.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 26
października 2010 r. oddalił apelację wniesioną od wyżej opisanego wyroku Sądu
Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 17 maja 2010 r. przez powoda Ogólnopolski
Związek Zawodowy Pielęgniarek i Położnych Międzyzakładową Organizację
Związkową przy Szpitalu Specjalistycznym.
Sąd Apelacyjny w pełni podzielił ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd
Okręgowy, z których wynikało, że organizacje związkowe, w tym organizacje
reprezentatywne, reagując na pismo dyrektora pozwanego szpitala z dnia
2 listopada 2007 r. w sprawie wyrażenia zgody na nietworzenie odpisu na ZFŚS w
latach 2008 – 2010, nie wyraziły wspólnie uzgodnionego stanowiska w tej kwestii.
Zdaniem sądu drugiej instancji zasadnicze znaczenie miał przy tym fakt, iż poza
wspólnym pismem Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Pielęgniarek i
Położnych Międzyzakładowej Organizacji Związkowej, Terenowej Organizacji
Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Pracowników Diagnostyki Medycznej I
Fizjoterapii oraz Związku Zawodowego Pielęgniarek Szpitala Specjalistycznego, z
których jedynie pierwsza organizacja posiadała przymiot reprezentatywności, każda
organizacja związkowa swoje stanowisko w spornej kwestii wyraziła osobno. Nie
dokonano w tym celu wyłonienia wspólnej reprezentacji związkowej dla
przedstawienia wspólnie uzgodnionego stanowiska wszystkich lub tylko
reprezentatywnych organizacji. Z uwagi na brak ustaleń dotyczących sposobu
publikacji Zarządzenia Dyrektora z dnia 17 grudnia 2007 r. i stanowiącego
załącznik do tego zarządzenia aneksu do Regulaminu Wynagradzania
Pracowników Szpitala Specjalistycznego, Sąd Apelacyjny sam uzupełnił te
ustalenia faktyczne i stwierdził, że obowiązującym u strony pozwanej zwyczajem
było, iż wprowadzanie zmian do regulaminu wynagradzania wymagało wywieszenia
porozumień lub zarządzeń wprowadzających owe zmiany na tablicy ogłoszeń na
6
terenie szpitala oraz przesłanie informacji o wprowadzeniu takich zmian do
kierowników poszczególnych jednostek organizacyjnych. Taka procedura została
natomiast zachowana przy wprowadzaniu zmian do Regulaminu Wynagradzania z
2004 r. Sąd drugiej instancji nie przyjął równocześnie tezy apelującego, jakoby do
obowiązującego w pozwanym zwyczaju należało także przesyłanie informacji o
wprowadzanych zmianach do organizacji związkowych. Sąd Apelacyjny uznał przy
tym, że konieczność dostarczenia odpowiedniej liczby egzemplarzy regulaminów
wynagradzania bądź aneksów do takich regulaminów jest ustawowym obowiązkiem
pracodawcy wynikającym z art. 772
§ 1 k.p. w związku z art. 24112
§ 2 k.p., a w toku
postępowania w sprawie nie zostało wykazane przez stronę powodową, aby
przesyłanie we wcześniejszych okresach aneksów do regulaminu wynagradzania
do związków zawodowych stanowiło nie tylko realizację ustawowego obowiązku,
ale też ustalonego zwyczaju.
Przechodząc do rozważań prawnych, Sąd Apelacyjny za trafne uznał
odwołanie się przez sąd pierwszej instancji do treści art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia
4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych przy ocenie
możliwości i skuteczności wprowadzania postanowienia o nietworzeniu u strony
pozwanej odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w 2008 r. Podzielił
również stanowisko sądu pierwszej instancji, że procedura dokonywania przez
pracodawcę uzgodnień z organizacjami związkowymi w kwestiach m.in.
zakładowego funduszu świadczeń socjalnych została uregulowana w art. 30 ust. 4 i
5 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Zdaniem sądu drugiej
instancji regulacja zawarta w tych przepisach jednoznacznie określa, iż w kwestii
możliwości wprowadzania regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych
wiążące dla pracodawcy jest jedynie takie stanowisko związków zawodowych, które
zostanie wspólnie uzgodnione przez wyłonioną w tym celu, w sposób określony
porozumieniem tych organizacji, wspólną reprezentację związkową i przedstawione
w imieniu wszystkich działających u niego organizacji związkowych lub tylko
wszystkich organizacji reprezentatywnych w rozumieniu art. 24125a
k.p. w terminie
30 dni. Zatem pojęcie „wspólnie uzgodnione stanowisko” organizacji związkowych
w rozumieniu powołanych przepisów nie jest tożsame z zajęciem i wyrażeniem
odrębnie przez każdą z organizacji związkowych identycznego co do treści
7
stanowiska. Konieczne jest bowiem zachowanie procedury tych uzgodnień
polegającej na wyłonieniu wspólnej reprezentacji, dokonaniu uzgodnień i
przedstawieniu pracodawcy wspólnie uzgodnionego stanowiska. Zaniechanie
przeprowadzenia wspólnych uzgodnień i przedstawienia pracodawcy rezultatu tych
uzgodnień w postaci wspólnie uzgodnionego stanowiska w sposób jednoznacznie
wskazujący, że zostało ono wypracowane w sposób określony w art. 30 ust. 4
ustawy o związkach zawodowych, skutkuje w myśl art. 30 ust. 5 tej ustawy
uprawnieniem pracodawcy do samodzielnego podjęcia decyzji, po rozpatrzeniu
(niekoniecznie uwzględnieniu) odrębnych stanowisk organizacji związkowych. Sąd
Apelacyjny przypomniał także, iż na konieczność przedstawienia przez organizacje
związkowe wspólnie uzgodnionego stanowiska jako wymogu wiążącego dla
pracodawcy charakteru takich uzgodnień zwracał uwagę w swych orzeczeniach
Sąd Najwyższy. Tymczasem, jak wynikało z dokonanych w rozpoznawanej sprawie
ustaleń faktycznych, pomiędzy działającymi w pozwanym organizacjami
związkowymi nie doszło do wyłonienia wspólnej reprezentacji oraz do dokonania
wspólnych uzgodnień i przedstawienia pracodawcy wyniku tych uzgodnień w
postaci wspólnie uzgodnionego stanowiska w przedmiocie braku zgody na
nietworzenie odpisu na ZFŚS w 2008 r. Tym samym, po bezskutecznym upływie 30
dni, dyrektor pozwanego uzyskał możliwość samodzielnego, jednostronnego
wprowadzenia takich zmian do regulaminu wynagradzania poprzez dodanie
art. 33c w brzmieniu: „w okresie od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2010 r. nie
będzie tworzony odpis podstawowy na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych”.
Sąd drugiej instancji stanął także na stanowisku, że strona pozwana postąpiła
zgodnie z przyjętym u niej zwyczajem, podając regulamin wynagradzania do
wiadomości pracowników poprzez wywieszenie go na tablicy ogłoszeń szpitala oraz
przesyłając informacje o wprowadzonych zmianach kierownikom poszczególnych
organizacji organizacyjnych. Nieprzesłanie treści aneksu do poszczególnych
organizacji związkowych można było natomiast oceniać wyłącznie w aspekcie
niewypełnienia ustawowego obowiązku określonego w art. 24112
§ 2 k.p., a nie
wpływu na skuteczność wprowadzenia tych zmian. Zdaniem Sądu Apelacyjnego
również art. 772
§ 5 k.p., odwołując się do art. 24112
§ 2 k.p., nie uzależnia mocy
obowiązującej regulaminu od realizacji powyższych obowiązków. Z kolei fakt, iż
8
uprzednio strona pozwana dostarczała tekst wprowadzanych zmian związkom
zawodowym nie może być obecnie utożsamiany z panującym zwyczajem. Kierując
się powyższymi motywami, Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uwzględnienia
apelacji powoda.
W skardze kasacyjnej wniesionej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 26
października 2010 r. powód Ogólnopolski Związek Zawodowy Pielęgniarek i
Położnych Międzyzakładowa Organizacja Związkowa przy szpitalu
Specjalistycznym zaskarżył ten wyrok w części dotyczącej jego punktu I, tj. w
części oddalającej apelację i w tym zakresie – w ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej – zarzucił mu naruszenie przepisów prawa materialnego, a to :
1) art. 30 ust. 4 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie prowadzące do
przyjęcia, że działające u strony pozwanej reprezentatywne związku
zawodowe co do nieutworzenia odpisu na zakładowy fundusz świadczeń
socjalnych w 2008 r. nie przedstawiły wspólnie uzgodnionego stanowiska w
rozumieniu wymienionego przepisu, albowiem nie dokonały wyłonienia
wspólnej reprezentacji związkowej celem wyrażenia wspólnie uzgodnionego
stanowiska wszystkich lub jedynie reprezentatywnych organizacji, a pojęcie
„wspólnie uzgodnione stanowisko” organizacji związkowych w świetle tego
przepisu nie jest tożsame z zajęciem i wyrażeniem odrębnie przez każdą z
organizacji związkowych identycznego co do treści stanowiska,
2) art. 30 ust. 5 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych przez
jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie prowadzące do przyjęcia,
że dyrektor pozwanego miał prawo samodzielnie, jednostronnie wprowadzić
zmiany w Regulaminie Wynagradzania co do nietworzenia odpisu na
zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w 2008 r., pomimo tego iż
wszystkie reprezentatywne organizacje związkowe wyraziły w formie
pisemnej sprzeciw w tej kwestii z zachowaniem 30 – dniowego terminu,
3) art. 24112
§ 2 k.p. poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
prowadzące do uznania, że niewypełnienie obowiązku wynikającego z tego
przepisu, tj. brak przesłania treści aneksu do poszczególnych organizacji
związkowych, w tym do strony powodowej, pozostaje bez wpływu na
9
skuteczność wprowadzenia spornych zmian, które to uchybienia miały
istotny wpływ na wynik postępowania.
Wskazując na powyższe zarzuty, powód domagał się uchylenia zaskarżonej
części wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania, ewentualnie uchylenia zaskarżonej części wyroku i nakazania
pozwanemu przekazania kwoty 706.058,80 zł na Zakładowy Fundusz Świadczeń
Socjalnych Szpitala Specjalistycznego Gorlicach, a także zasądzenia od
pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję
oraz za postępowanie przed Sądem Najwyższym.
Uzasadniając wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, powód
wskazał na potrzebę wykładni art. 30 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych budzących poważne wątpliwości. Zdaniem powoda
wyjaśnienia wymaga bowiem między innymi to, czy art. 30 ust. 4 powołanej ustawy
ma charakter bezwzględnie obowiązujący oraz jakie warunki muszą być spełnione,
aby można było uznać, że organizacje związkowe przedstawiły wspólnie
uzgodnione stanowisko, w szczególności zaś czy dla uznania, że organizacje
związkowe przedstawiły wspólnie uzgodnione stanowisko jest konieczne, aby
wyłoniły one wspólną reprezentację związkową, czy też wystarczy, że każda z
organizacji związkowych wyrazi w odrębnym piśmie swoje stanowisko, które jest
tożsame ze stanowiskiem wszystkich pozostałych organizacji związkowych.
Pozwany Szpital Specjalistyczny, w pisemnej odpowiedzi na skargę
kasacyjną powoda wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania
kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna powoda nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Nie jest zasadny sformułowany w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia
art. 30 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (j.t. Dz. U.
z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.). Podkreślenia wymaga fakt, iż drugi z
wymienionych przepisów (art. 30 ust. 5) nawiązuje do art. 772
§ 4 k.p., zgodnie z
którym regulamin wynagradzania ustala pracodawca, przy czym jeżeli u danego
10
pracodawcy działa zakładowa organizacja związkowa, pracodawca uzgadnia z nią
regulamin wynagradzania. Art. 30 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych dotyczy
zaś sytuacji, w której u danego pracodawcy działa więcej niż jedna zakładowa
organizacja związkowa. Stosownie do treści tego przepisu, jeżeli w sprawie
ustalenia regulaminu wynagradzania, regulaminów nagród i premiowania,
regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, planu urlopów lub
regulaminu pracy, okresów rozliczeniowych, o których mowa w art. 129 § 2 k.p. i w
art. 135 § 2 i 3 k.p., wykazu prac, o którym mowa w art. 1517
§ 4 k.p. lub
indywidualnego rozkładu czasu pracy, o którym mowa w art. 8 ust. 2-4 ustawy z
dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. Nr 92, poz. 879, z późn.
zm.) organizacje związkowe albo organizacje związkowe reprezentatywne w
rozumieniu art. 24125a
k.p., nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w
terminie 30 dni, decyzje w tych sprawach podejmuje pracodawca, po rozpatrzeniu
odrębnych stanowisk organizacji związkowych. Można zatem przyjąć, iż cytowany
przepis stanowi doprecyzowanie przewidzianej w art. 772
§ 4 k.p. zasady
uzgadniania przez pracodawcę regulaminu wynagradzania z zakładową
organizacją związkową, gdy działa u niego więcej zakładowych organizacji
związkowych. Równocześnie jednak przewiduje on odstępstwo od tej zasady
wówczas, gdy działające u danego pracodawcy organizacje związkowe albo
przynajmniej organizacje związkowe reprezentatywne w rozumieniu art. 24125a
k.p.
nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w terminie 30 dni od
wystąpienia do nich przez pracodawcę z propozycją uzgodnienia treści
zakładowego aktu prawa pracy. Wtedy bowiem decyzję o wprowadzeniu
regulaminu podejmuje pracodawca, po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk
organizacji związkowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2004 r.,
I PK 380/03, niepublikowany oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego
2010 r., II PK 296/09, LEX nr 602255). Z kolei regulamin wynagradzania wydany
przez pracodawcę bez wymaganego uzgodnienia z zakładową organizacją
związkową bądź z zakładowymi organizacjami związkowymi nie ma mocy wiążącej
i nie może wejść w życie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 21 marca 2001 r.,
I PKN 320/00, OSNP 2002, nr 24, poz. 599 oraz z dnia 12 lutego 2004 r., I PK
349/03, OSNP 2005, nr 1, poz. 4).
11
Podstawową kwestię sporną w rozpoznawanej sprawie stanowiła ocena
skuteczności uzgodnienia treści zmian w regulaminie wynagradzania
przeprowadzonych przez dyrektora pozwanego z działającymi w pozwanym
organizacjami związkowymi. Wyjaśnienia wymaga więc użyte w omawianym art.
30 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych sformułowanie: „wspólnie uzgodnionego
stanowiska”. Zdaniem Sądu Najwyższego w składzie rozpoznającym niniejszą
sprawę wykładnia językowa (gramatyczna) tego sformułowania nie może nasuwać
żadnych wątpliwości, iż chodzi w nim o takie stanowisko, które zostało wspólnie
wypracowane przez wszystkie zakładowe organizacje związkowe lub co najmniej
przez organizacje związkowe reprezentatywne w rozumieniu art. 24125a
k.p., to
znaczy takie, które powstało po wcześniejszym uzgodnieniu go przez owe
organizacje związkowe. Określenie „wspólnie” oznacza bowiem „wraz z kimś
drugim, razem, łącznie z innymi”, zaś określenie „uzgadniać”, to nic innego, jak
„czynić zgodnym z czymś, doprowadzać do braku rozbieżności, obopólnie wyrażać
na co coś zgodę, ujednolicać, koordynować, harmonizować” (por. Słownik języka
polskiego pod red. prof. dr Mieczysława Szymczaka, PWN W-wa 1989, s. 642 oraz
s. 767). Dlatego też należy uznać, iż przed wyartykułowaniem takiego „wspólnie
uzgodnionego stanowiska” przedstawiciele wszystkich zakładowych organizacji
związkowych albo przynamniej organizacji reprezentatywnych, np. ich
przewodniczący, dokonują stosowanych ustaleń i formułują stanowisko, które
następnie przedstawiają pracodawcy, przy czym użyte dla tego stanowiska
określenie: „wspólnie uzgodnione” oznacza też, że jest ono tożsame co do treści, a
więc jednolite. Z kolei użycie przez ustawodawcę liczby pojedynczej w odniesieniu
do „wspólnie uzgodnionego stanowiska”, w odróżnieniu od wskazanych w końcowej
części tego samego przepisu „odrębnych stanowisk”, należy rozumieć w ten
sposób, że jest ono przedstawione we jednym wspólnym piśmie adresowanym do
pracodawcy. Przedstawiona wyżej interpretacja art. 30 ust. 5 ustawy o związkach
zawodowych oparta na regułach gramatycznych zyskuje potwierdzenie również w
wykładni systemowej. Zestawienie treści tego przepisu z art. 30 ust. 4 tejże ustawy,
który dotyczy wszak spraw wymagających między innymi „uzgodnienia stanowiska
z organizacjami związkowymi”, a taką jest bez wątpienia wprowadzenie bądź
zmiana regulaminu wynagradzania (art. 772
§ 4 k.p.), wyraźnie wskazuje bowiem
12
na konieczność przedstawienia przez te organizacje wspólnie uzgodnionego
stanowiska, które powstaje w określonym trybie, w wyniku jego ustalenia przez
reprezentację związkową każdorazowo wyłanianą do tych spraw w drodze
porozumienia zawartego przez organizacje związkowe. O ile można przy tym
zgodzić się ze skarżącym, iż powołany przepis nie ma charakteru bezwzględnie
obowiązującego w tym znaczeniu, że jego bezwzględne przestrzeganie w zakresie
trybu wyłaniania wspólnej reprezentacji związkowej w sprawie dotyczącej
uzgadniania treści regulaminu wynagradzania oznaczałoby nadmierny rygoryzm,
zwłaszcza jeśli uwzględnić krótki, bo zaledwie 30 – dniowy, termin do uzgodnienia
przez organizacje związkowe wspólnego stanowiska i do jego przedstawienia
pracodawcy, to jednak należy uznać, iż przepis ten stanowi przynajmniej
wskazówkę w ramach interpretacji art. 30 ust. 5, a w szczególności użytego w tym
przepisie sformułowania: „wspólnie uzgodnionego stanowiska”. Dlatego wykładnia
art. 30 ust. 5 przy uwzględnieniu regulacji zawartej w art. 30 ust. 4 powinna
prowadzić do wniosku, że ustalenie i przedstawienie wspólnego stanowiska przez
działające u danego pracodawcy organizacje związkowe muszą poprzedzać co
najmniej uzgodnienia dokonywane przez przedstawicieli tych organizacji
związkowych, np. ich przewodniczących. Także wykładnia funkcjonalna
(celowościowa) art. 30 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych przemawia za
przyjęciem, iż „wspólnie uzgodnione stanowisko” wszystkich organizacji
związkowych albo organizacji reprezentatywnych winno być rozumiane jako
stanowisko jednolite, przedstawione w jednym (wspólnym) piśmie adresowanym do
pracodawcy. Ten musi mieć bowiem pewność co do stosunku poszczególnych
organizacji związkowych do prezentowanych im do uzgodnienia regulacji
zakładowego prawa pracy. Pewności takiej nie dadzą mu natomiast stanowiska
zawarte w odrębnych pismach poszczególnych zakładowych organizacji
związkowych, nawet gdyby treść owych pism sugerowała zbliżone stanowiska tych
organizacji. Tymczasem od tego, jakie jest rzeczywiste (wspólne) stanowisko
organizacji związkowych, zależy dalszy tok procedowania przez pracodawcę owych
regulacji. Jeśli bowiem, co już wyżej zostało podkreślone, organizacje związkowe
przedstawią pracodawcy wspólnie uzgodnione (czyli wspólne, jednolite) negatywne
stanowisko, to pracodawca nie ma możliwości samodzielnego wydania regulaminu
13
wynagradzania bądź przeprowadzenia zmian w tym regulaminie i musi prowadzić
dalsze uzgodnienia z organizacjami związkowymi. Z kolei odrębne stanowiska tych
organizacji, upoważniają pracodawcę do samodzielnego i legalnego podjęcia
przezeń decyzji w przedmiocie wydania regulaminu lub dokonania w nim zmian.
Reasumując Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że użyte w art. 30 ust. 5 ustawy o
związkach zawodowych sformułowanie: „wspólnie uzgodnionego stanowiska”
oznacza, iż chodzi w nim o zgodne stanowisko ustalone uprzednio przez
przedstawicieli wszystkich zakładowych organizacji związkowych albo przynajmniej
organizacji reprezentatywnych, tożsame co do treści i zawarte w jednym piśmie
adresowanym do pracodawcy, a nie o stanowiska odrębnie i samodzielnie zajęte
przez poszczególne organizacje związkowe. W stanie faktycznym stanowiącym
podstawę rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku, którym Sąd
Najwyższy jest związany w postępowaniu kasacyjnym (art. 39813
§ 2 k.p.c.), tak
rozumiane „wspólnie uzgodnione stanowisko” nie zostało przedstawione
dyrektorowi pozwanego. Otrzymał on bowiem od organizacji związkowych
reprezentatywnych odrębne pisma, zawierające co prawda częściowo zbliżone
stanowiska tych organizacji, jednakże stanowiska te nie powstały w wyniku ich
uzgodnienia, lecz były samodzielnymi stanowiskami poszczególnych organizacji, a
więc stanowiskami odrębnie zajętymi. Jeśli natomiast brać pod uwagę stanowiska
wszystkich działających w pozwanym organizacji związkowych (także
niereprezentatywnych), to były one odmienne. Przynajmniej jedna organizacja
związkowa wyraziła bowiem w pełnym zakresie zgodę na proponowane przez
pracodawcę zmiany w regulaminie wynagradzania. Miał zatem rację sąd drugiej
instancji, uznając że pomiędzy działającymi w pozwanym organizacjami
związkowymi nie doszło do dokonania wspólnych uzgodnień i przedstawienia
pracodawcy ich wyniku w postaci wspólnie uzgodnionego stanowiska w
przedmiocie braku zgody na nietworzenie odpisu na ZFŚS w 2008 r. Tym samym
dyrektor pozwanego, zgodnie z art. 30 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych,
uzyskał możliwość samodzielnego, jednostronnego wprowadzenia takich zmian w
regulaminie wynagradzania.
Oczywiście nieuzasadniony jest z kolei zarzut naruszenia art. 24112
§ 2 k.p.
Zgodnie z treścią tego przepisu, znajdującego w rozpoznawanej sprawie
14
odpowiednie zastosowanie z mocy art. 772
§ 5 k.p., jako że w sprawie tej nie
chodziło o układ zbiorowy pracy, lecz o regulamin wynagradzania, a konkretnie o
jego zmianę, pracodawca jest obowiązany: 1) zawiadomić pracowników o wejściu
w życie regulaminu wynagradzania oraz o jego zmianach; 2) dostarczyć zakładowej
organizacji związkowej niezbędną liczbę egzemplarzy regulaminu wynagradzania;
3) na żądanie pracownika udostępnić do wglądu tekst regulaminu wynagradzania i
wyjaśnić jego treść. Zarówno w doktrynie prawa pracy jak i orzecznictwie sądowym
zgodnie przyjmuje się, iż wymienione w cytowanym przepisie obowiązki
pracodawcy mają różnorodny charakter. Z jednej strony są to bowiem obowiązki o
charakterze formalnym i do takich należy obowiązek zawiadomienia pracowników o
wejściu w życie układu czy też regulaminu wynagradzania w życie. Z drugiej strony
wyjaśnienie treści układu bądź regulaminu wynagradzania ma charakter
merytoryczny. Z kolei dostarczenie zakładowej organizacji związkowej niezbędnej
liczby egzemplarzy lub udostępnienie do wglądu tekstów wymienionych aktów
zakładowego prawa pracy jest jedynie obowiązkiem czysto technicznym,
pozostającym bez wpływu na skuteczność wejścia w życie wymienionych
przepisów (por. Ludwik Florek, Komentarz do Kodeksu pracy oraz wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 21 lipca 1999 r., I PKN 165/99, OSNAPiUS 2000, nr 20, poz.
745 oraz dnia 5 grudnia 2006 r., II PK 124/06, OSNP 2008, nr 1-2, poz. 13). Dla
skuteczności wejścia w życie regulaminu wynagradzania bądź jego zmian, które
powodują, iż regulamin ten staje się źródłem prawa pracy, zgodnie z art. 9 § 1 k.p.,
decydujące znaczenie ma zatem zachowanie przez pracodawcę trybu
wymaganego w art. 772
§ 6 k.p., polegającego na podaniu regulaminu do
wiadomości pracowników w sposób przyjęty u niego (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 4 sierpnia 2004 r., II PK 5/05, LexPolonica nr 383940). Dlatego też, wbrew
odmiennemu poglądowi zaprezentowanemu w skardze kasacyjnej, wejście w życie
regulaminu wynagradzania bądź jego zmian nie zależy od tego, czy pracodawca
dostarczył zakładowym organizacjom związkowym niezbędną liczbę egzemplarzy
tego regulaminu, a spośród wymienionych w art. 24112
§ 2 k.p. obowiązków
pracodawcy związanych z wprowadzeniem regulaminu wynagradzania lub jego
zmian istotne znaczenie ma w tym zakresie wyłącznie zawiadomienie pracowników
o wejściu w życie regulaminu rozumiane jako podanie jego treści do wiadomości
15
pracowników (art. 24112
§ 2 pkt 1 k.p. w związku z art. 772
§ 6 k.p.). Ma ono na celu
poinformowanie ich o sytuacji prawnej, w tym zwłaszcza o ich uprawnieniach
wynikających z wprowadzanego lub zmienianego regulaminu. Omawiany
obowiązek pracodawcy koresponduje również z obowiązkiem, o którym mowa w
art. 2 ust. 2 lit. j dyrektywy Rady 91/533/EWG z dnia 14 października 1991 r. w
sprawie obowiązku pracodawcy dotyczącego informowania pracowników o
warunkach stosowanych do umowy lub stosunku pracy (Dz. Urz. WE L 288 z dnia
18 października 1991 r., s. 32; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t.
2, s. 3). Przepis ten zobowiązuje państwa członkowskie do nałożenia na
pracodawców obowiązku informowania pracowników o układzie zbiorowym
regulującym warunki pracy. O ile przy tym prawo nie określa, w jaki sposób
pracodawca powinien zawiadomić pracowników o wejściu w życie układu
zbiorowego pracy, którego wymieniony przepis dyrektywy bezpośrednio dotyczy, o
tyle w odniesieniu do regulaminu wynagradzania kwestia ta została uregulowana
właśnie we wspomnianym już art. 772
§ 6 k.p., który stanowi, że regulamin (a więc
również jego zmiana) wchodzi w życie po upływie dwóch tygodni od dnia podania
go do wiadomości pracowników, w sposób przyjęty u danego pracodawcy. Z
ustaleń faktycznych, które stanowiły podstawę wydania zaskarżonego wyroku,
wynikało natomiast jednoznacznie, iż przyjętym w pozwanym szpitalu sposobem
podawania przez pracodawcę do wiadomości pracowników treści regulaminu było
wywieszenie jego tekstu na tablicy ogłoszeń oraz przesłanie odpowiednich
informacji do kierowników jednostek organizacyjnych. Sądy meriti ustaliły ponadto,
że taki właśnie tryb został zastosowany w stosunku do zmian Regulaminu
Wynagradzania wprowadzonych Zarządzeniem Dyrektora Szpitala
Specjalistycznego z dnia 17 grudnia 2007 r.
Kierując się przedstawionymi wyżej motywami, Sąd Najwyższy doszedł do
przekonania, że sformułowane w skardze kasacyjnej powoda zarzuty naruszenia
zaskarżonym wyrokiem przepisów prawa materialnego nie zasłużyły na
uwzględnienie. Dlatego, opierając się na treści art. 39814
k.p.c., Sąd Najwyższy
orzekł o oddaleniu skargi kasacyjnej. Biorąc zaś pod uwagę fakt, iż stroną skarżącą
była organizacja związkowa i uznając tym samym, że w sprawie zachodzi wypadek
16
szczególnie uzasadniony w rozumieniu art. 102 k.p.c., Sąd Najwyższy nie obciążył
strony powodowej kosztami postępowania kasacyjnego.