Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 17 stycznia 2012 r.
I UZP 9/11
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Bogusław Cudowski, Katarzyna Gonera.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 stycznia 2012 r.
sprawy z odwołania B. Nieruchomości Spółka z o.o. w Ł. przeciwko Zakładowi Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddziałowi w O.W. o wydanie zaświadczenia o wysokości za-
ległości składkowych, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowie-
niem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 10 listopada 2011 r. […]
„Czy odpowiednie stosowanie art. 112 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordy-
nacja podatkowa (tekst jednolity Dz.U. z 2005 roku Nr 8, poz. 60 ze zm.) w związku z
art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. z 2009 r. Nr 205 poz. 1585 ze zm.) oznacza stosowanie art. 306g Ordynacji
podatkowej, na podstawie odesłania z art. 112 § 6 Ordynacji podatkowej, w sytuacji,
gdy nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa żąda od
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wydania zaświadczenia o stanie zaległości z ty-
tułu składek na koncie zbywającego - płatnika składek, mimo, że nabywca nie należy
do kręgu podmiotów wymienionych w art. 50 ust. 3 i 4 ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych, którym Zakład udostępnia dane zgromadzone na koncie płatnika
składek?”
p o d j ą ł uchwałę:
Na wniosek nabywcy przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części,
za zgodą zbywającego, Zakład Ubezpieczeń Społecznych powinien wydać za-
świadczenie o stanie zaległości składkowych zbywającego związanych z pro-
wadzoną przez niego działalnością gospodarczą, powstałych do dnia nabycia
przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części (art. 31 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz.1585 ze zm. w związku z art. 112 i w związku z art. 306g
2
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, jednolity tekst: Dz.U.
z 2005 r. Nr 8, poz.60 ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
ujawniło się w następującym stanie sprawy. B. Nieruchomości Spółka z o.o. z siedzi-
bą w Ł. na podstawie art. 306g Ordynacji podatkowej złożyła w Zakładzie Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziale w O.W. - Inspektoracie w R., za zgodą Tomasza B. wła-
ściciela Zakładów Mięsnych „B.” w P., wniosek o wydanie zaświadczenia o stanie
zaległości składkowych Tomasza B. w związku z zamiarem nabycia od niego nieru-
chomości gruntowej zabudowanej budynkiem handlowym za kwotę 1.287.954.000 zł.
Pismem z dnia 10 maja 2010 r. organ ubezpieczeń społecznych odmówił wniosko-
dawcy B. Nieruchomości Spółce z o.o. wydania żądanego zaświadczenia, a następ-
nie decyzją z dnia 29 czerwca 2010 r. odmówił wydania zaświadczenia o niezalega-
niu z należnościami składkowymi, twierdząc w uzasadnieniu odmów, że art. 306g
Ordynacji podatkowej nie ma zastosowania w postępowaniu w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych, a zaświadczenie o stanie konta zbywającego może być
wydane na wniosek płatnika składek (Tomasza B. właściciela Zakładów Mięsnych
„B.” w P.) w trybie art. 123 k.p.a. w związku z art. 50 ust. 4 ustawy z dnia z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz.1585 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa systemowa lub
ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych).
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 27 stycznia 2011 r. zmienił
zaskarżoną decyzję i zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w O.W.
do wydania B. Nieruchomości Spółce z o.o. w Ł. zaświadczenia o wysokości
zaległych składek na ubezpieczenie społeczne nieuiszczonych w terminie przez
Tomasza B., w formie określonej treścią art. 306g ustawy z dnia 29 sierpnia 1997
roku - Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 80, poz. 60 ze zm.).
W uzasadnieniu Sąd ten podał, że 7 maja 2010 r. do Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w O.W. wpłynął wniosek B. Nieruchomości Spółki z o.o. z
siedzibą w Ł. o wydanie, według stanu na dzień 10 maja 2010 r., zaświadczenia o
wysokości zaległych składek na ubezpieczenia społeczne „przypadających od
3
Tomasza B.” w związku z zamiarem nabycia od niego nieruchomości. Planowany
termin zawarcia umowy sprzedaży tych nieruchomości był ustalony na 10 maja 2010
r. Wniosek o wydanie zaświadczenia wnioskodawca złożył za pisemną zgodą sprze-
dającego Tomasza B. - właściciela Zakładów Mięsnych „B.” z P. Na gruncie takich
ustaleń Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione, argumentując, że art. 31
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych odsyła do odpowiedniego stosowania
do należności z tytułu składek między innymi art. 112 Ordynacji podatkowej. To
odesłanie obejmuje cały wymieniony przepis, a nie jego poszczególne paragrafy, co
oznacza, iż odpowiedniemu stosowaniu podlega pełna regulacja zawarta w art. 112
Ordynacji podatkowej. Na tej podstawie, nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizo-
wanej części przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z
podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowa-
dzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu należytej staranności
nie mógł wiedzieć o tych zaległościach. Ponadto i w szczególności, zgodnie z § 6 art.
112 tej Ordynacji, nabywca nie odpowiada za zaległości podatkowe, które nie zostały
wykazane w zaświadczeniu, o którym mowa w art. 306g. Uregulowanie to zmierza do
ochrony interesów majątkowych nabywcy przedsiębiorstwa, któremu umożliwia
świadome podjęcie decyzji nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części
z uwzględnieniem rozmiarów zaległości składkowych zbywającego, za które nabyw-
ca nie będzie odpowiadał, jeżeli nie zostały one wykazane w żądanym zaświadcze-
niu. Okoliczności te przekreślają racjonalność stanowiska organu ubezpieczeń
społecznych, jakoby regulacje zawarte w art. 112 § 6 w związku z art. 306g Ordynacji
podatkowej nie miały zastosowania do obowiązku ujawnienia nabywcy informacji o
zaległościach składkowych zbywającego oraz że ustawodawca „chciał wyłączyć
odpowiedzialność nabywcy za składki na ubezpieczenia społeczne z dobrodziejstwa
art. 112 § 6, umożliwiającego ograniczenie odpowiedzialności”. Tymczasem skoro w
art. 112 Ordynacji podatkowej przewidziano możliwość wyłączenia lub ograniczenia
odpowiedzialności nabywcy majątku za zaległości podatkowe zbywającego, to nie
ma racjonalnego uzasadnienia dla „mocniejszej” ochrony zobowiązań zaległości
składkowych. Oznaczało to, że w rozpoznawanej sprawie wystąpiły podstawy prawne
do zobowiązania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do wydania w trybie art. 306g
Ordynacji podatkowej B. Nieruchomości Spółce z o.o. zaświadczenia o stanie zale-
głości z tytułu nieuiszczonych w terminie składek na ubezpieczenia społeczne przez
4
zbywającego Tomasza B., prowadzącego firmę Zakłady Mięsne „B.", na dzień ich
zbycia (sprzedaży), tj. 10 maja 2010 r.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył organ ubezpieczeń społecznych w cało-
ści, zarzucając naruszenie art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
przez przyjęcie, że na jego podstawie wymagane jest wydanie zaświadczenia w
trybie art. 306g Ordynacji podatkowej. W uzasadnieniu apelacji organ ten podtrzymał
stanowisko, że w art. 31 ustawy systemowej nie został wymieniony art. 306g Ordy-
nacji podatkowej, przeto nie mógł być on zastosowany do orzekania w rozpoznawa-
nej sprawie. Zdaniem apelującego, zaświadczenia o stanie rozliczeń na kontach
płatników mogą być wydawane wyłącznie na wniosek płatników składek i tylko w
trybie określonym w art. art. 50 ust. 4 w związku z art. 123 ustawy o systemie ubez-
pieczeń społecznych. Zgodnie z jej art. 31, do należności z tytułu składek stosuje się
odpowiednio wymienione w nim przepisy Ordynacji podatkowej, w tym art. 112, co
wszakże nie oznacza odesłania do art. 306g Ordynacji podatkowej. Dane zgroma-
dzone na kontach ubezpieczonych i płatników składek, w tym informacje o stanie ich
kont, organ ubezpieczeń społecznych udostępnia jedynie podmiotom wymienionym
w art. 50 ust. 3 i 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wśród których nie
ma nabywców przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.
Przy rozpoznaniu apelacji Sąd Apelacyjny uznał, że w sprawie występuje
istotne zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości ujawnione w treści
skierowanego do Sądu Najwyższego pytania prawnego o zakres odpowiedniego
stosowania norm prawa podatkowego do stosunków prawnych z zakresu
ubezpieczeń społecznych, w tym dopuszczalność odpowiedniego stosowania art.
306g Ordynacji podatkowej z odesłania do art. 112 Ordynacji podatkowej w związku
z art. 31 ustawy systemowej.
Z jednej strony, analiza treści wymienionych przepisów nie wyklucza przyjęcia,
że „przepis art. 306g Ordynacji podatkowej, poprzez odesłanie z art. 112 § 6 tej
ustawy, który to przepis został wymieniony w całości w art. 31 ustawy systemowej,
znajduje zastosowanie na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa, mógłby
zatem skutecznie wnosić, za zgodą zbywającego, na podstawie art. 306g § 1 pkt 2
Ordynacji, o wydanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaświadczenia okre-
ślającego wysokość zaległości składkowych zbywającego - płatnika składek, a w
konsekwencji uwolnić się od odpowiedzialności za ewentualne zaległości składkowe
5
zbywającego, niewykazane w zaświadczeniu, o którym mowa w art. 306g Ordynacji.
Wykładnia celowościowa powyższych przepisów również nie sprzeciwia się zastoso-
waniu art. 306g Ordynacji podatkowej, na gruncie ustawy systemowej, poprzez ode-
słanie z art. 112 Ordynacji. Brak jest racjonalnych przesłanek pozwalających na
przyjęcie, że ustawodawca - z dobrodziejstwa art. 112 § 6 umożliwiającego ograni-
czenie odpowiedzialności nabywcy za zaległości podatkowe zbywającego - chciał
wyłączyć odpowiedzialność nabywcy za zaległości składkowe zbywającego. Skoro
bowiem fiskalny interes państwa polegający na zabezpieczeniu zobowiązań
podatkowych na majątku podatnika przez niego zbywanym, ustąpił pierwszeństwa
pewności obrotu gospodarczego i w art. 112 przewidziano możliwość wyłączenia
odpowiedzialności nabywcy majątku, to brak racjonalnego uzasadnienia dla silniej-
szej ochrony zobowiązań z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne”. Dodatkowo
stanowisko takie znajduje potwierdzenie w wykładni historycznej art. 31 ustawy
systemowej, który w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r., wśród przepi-
sów Ordynacji podatkowej, znajdujących odpowiednie zastosowania na gruncie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wymieniał jedynie art. 112 § 1-4 Ordy-
nacji podatkowej, a obecnie wymienia cały art. 112 Ordynacji, a zatem także § 6 art.
112, który odsyła do art. 306g Ordynacji. Zmiana ta może być odczytana w ten
sposób, że z woli ustawodawcy odesłanie z art. 31 ustawy systemowej uległo
poszerzeniu i aktualnie dotyczy całej regulacji zawartej w art. 112 Ordynacji podat-
kowej, a zatem także jej art. 306g, do którego odsyła z kolei przytoczony wyżej § 6
art. 112. Taka wykładnia powołanych przepisów, która prowadzi do wniosku, że
organ ubezpieczeń społecznych jest zobowiązany do wydania nabywcy przedsię-
biorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa, zaświadczenia o zaległościach
składkowych zbywającego - płatnika składek w formie określonej w art. 306g
Ordynacji podatkowej, ze skutkami wynikającymi z art. 112 § 6 Ordynacji, została
zaprezentowana w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a także w motywach
licznych innych wyroków wydawanych w analogicznych sprawach przez polskie sądy
ubezpieczeń społecznych, które nakazywały organom ubezpieczeń społecznych wy-
dawanie stosownych zaświadczeń na podstawie art. 306g Ordynacji podatkowej.
Z drugiej jednak strony, należy mieć na uwadze, że odpowiednie stosowanie
przepisów Ordynacji podatkowej do należności z tytułu składek na ubezpieczenia
społeczne nie oznacza możliwości bezpośredniego lub mechanicznego przenoszenia
określonych rozwiązań czy instytucji prawa podatkowego do stosunków prawnych z
6
zakresu ubezpieczeń społecznych, bez uwzględnienia ewentualnych odmienności
pomiędzy tymi dziedzinami prawa. Z art. 31 ustawy systemowej wynika, że katalog
odesłań do instytucji uregulowanych w Ordynacji podatkowej jest zamknięty. Jak
przyjmuje się powszechnie odpowiednie stosowanie przepisów prawa oznacza
stosowanie zawartych w nich norm wprost, stosowanie z modyfikacjami albo nawet
ich niestosowanie. W tym kontekście z art. 31 ustawy systemowej wynika, że odes-
łania do instytucji uregulowanych w przepisach Ordynacji podatkowej „stanowią
zamknięty katalog”. Do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio tylko
przepisy Ordynacji podatkowej wymienione wyczerpująco w art. 31 ustawy systemo-
wej, tymczasem art. 306g Ordynacji nie został wymieniony w tym zupełnym katalogu.
Ponadto, adresatami art. 306g Ordynacji podatkowej są podatnicy i dlatego to organy
podatkowe mogą wydać zaświadczenie w kwestii zaległości podatkowych nie tylko
zbywającego, ale - za jego zgodą - także nabywcy. W przypadku zaświadczeń
wydawanych przez organy ubezpieczeń społecznych sytuacja jest odmienna, gdyż
katalog osób uprawnionych do otrzymania zaświadczeń dotyczących stanu kont
ubezpieczeniowych i płatników składek jest węższy i jest określony w art. 50 ust. 3 i 4
ustawy systemowej. Nabywcy przedsiębiorstwa nie są w tym przepisie wymienieni.
Można zatem prezentować pogląd, że „przepis art. 306g Ordynacji podatkowej nie
ma zastosowania na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z odesła-
nia zawartego w art. 112 Ordynacji, mimo, iż przepis ten został w całości wymieniony
w art. 31 ustawy systemowej”.
Kwestia stosowania art. 306g Ordynacji podatkowej na gruncie spraw uregulo-
wanych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, była przedmiotem rozważań
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który w wyroku z dnia 30
czerwca 2008 r., III SA/Wa 615/08 (LEX 477224) wyraził pogląd, że: 1. ustawa z
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych pozwala na odpowiednie stosowanie do
należności z tytułu składek przepisów ustawy z 1997 r. Ordynacja podatkowa, ale
zastosowanie mają tylko przepisy enumeratywnie wymienione w art. 31 tej pierwszej
ustawy. 2. Art. 112 Ordynacji podatkowej w całości znajduje zastosowanie w spra-
wach uregulowanych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. 3. Zastosowa-
nie na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (na podstawie odesłania
z art. 112 Ordynacji podatkowej) art. 306g Ordynacji podatkowej, który stanowi, że
organy podatkowe, za zgodą zbywającego, wydają na wniosek nabywcy, o którym
mowa w art. 112 § 1, zaświadczenie o wysokości zaległości podatkowych zbywają-
7
cego, nie może mieć miejsca. Podobny pogląd o niemożności stosowania art. 306g
na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych prezentują także „autorzy
komentarza do art. 31 ustawy systemowej - Komentarze Becka Ustawa o systemie
ubezpieczeń społecznych, Komentarz pod redakcją B. Gudowskiej i J. Strusińskiej-
Żukowskiej, Warszawa 2011, str. 500-501), wywodząc, że regulacja z art. 112 § 6
Ordynacji podatkowej, iż nabywca przedsiębiorstwa nie odpowiada za zaległości po-
datkowe, które nie zostały wymienione w zaświadczeniu wydanym na podstawie art.
306g Ordynacji, nie ma zastosowania do zaległości składkowych, albowiem nabywca
nie może ubiegać się o zaświadczenie co do zaległości składkowych na podstawie
art. 306g. Przepis art. 31 ustawy systemowej, nie zawiera bezpośredniego odesłania
do przepisów Ordynacji podatkowej dotyczących wydania zaświadczeń”.
Możliwa jest zatem różna wykładnia powołanych wyżej przepisów, przy czym
za każdą z możliwych interpretacji przemawiają doniosłe argumenty, co wymaga in-
terwencji interpretacyjnej Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wobec ujawnionej w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego
tezy wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30
czerwca 2008 r., III SA/Wa 615/08 (LEX nr 477224), wedle której art. 306g Ordynacji
podatkowej nie może być stosowany („nie może mieć miejsca”) na gruncie przepisów
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (na podstawie odesłania z art. 112 Or-
dynacji podatkowej), wstępnie i dla porządku Sąd Najwyższy podkreśla, że to sądy
cywilne (sądy pracy i ubezpieczeń społecznych), a nie sądy administracyjne, są wła-
ściwe do rozpoznawania odwołań od decyzji organów ubezpieczeń społecznych wy-
dawanych w sprawach składek na ubezpieczenia, z wyjątkiem decyzji w sprawach o
umorzenie należności składkowych lub w innych sprawach enumeratywnie wymie-
nionych w art. 83 ust. 4 ustawy systemowej, w których odwołanie nie przysługuje do
sądu ubezpieczeń społecznych. Sąd Najwyższy wielokrotnie potwierdzał kognicję
sądu ubezpieczeń społecznych w sprawach z odwołań od decyzji Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych mających za przedmiot odmowy wydania zaświadczeń o niezale-
ganiu z opłacaniem składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne,
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (por. uchwały
Sądu Najwyższego: z dnia 5 grudnia 2007 r., II UZP 4/07, OSNP 2008 nr 5-6, poz. 74
8
i z dnia 19 lutego 2008 r., II UZP 8/07, OSNP 2008 nr 13-14, poz. 198, a także wyro-
ki: z dnia 4 lipca 2007 r., II UK 279/06, OSNP 2008 nr 17-18, poz. 259 i z dnia 8 paź-
dziernika 2009 r., II UK 52/09, LEX nr 559957 oraz postanowienie z dnia 18 kwietnia
2011 r., III UK 117/10, LEX nr 898257). W motywach tych judykatów Sąd Najwyższy
argumentował, że żądanie wydania zaświadczeń w sprawach składkowych istotne
jest nie tylko dla ustalenia obowiązków odnoszących się do należności lub zaległości
składkowych, ale także (następnie) dla decyzji wydawanych w zakresie wymierzenia
lub poboru składek od podmiotów odpowiedzialnych za ich powstanie lub zobowią-
zanych z mocy przepisów ustawowych do ich spłaty. Dlatego zaświadczenia o sta-
nach kont ubezpieczonych oraz płatników składek lub stanach zaległości składko-
wych, które wymagają uregulowania na rzecz wierzyciela Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, zostały objęte zakresem przedmiotowym stosunku prawnego ubezpie-
czenia społecznego, który na wypadek zbycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizo-
wanej przez płatnika pozostającego w zwłoce (zalegającego) z płatnościami skład-
kowymi przechodzi z mocy ustawy na nabywcę przedsiębiorstwa ze względu na po-
trzebę ochrony wierzyciela (Zakładu Ubezpieczeń Społecznych). Ten solidarny obo-
wiązek spłaty zaległości składkowych ma podstawę ustawową (art. 31 ustawy syste-
mowej w związku z art. 112 Ordynacji podatkowej), która - podobnie jak w prawie
cywilnym (art. 554
k.c.) - kreuje z mocy prawa solidarne przystąpienie nabywcy
przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części do obciążających zbywającego dłu-
gów składkowych, który jako ich płatnik zalega z płatnościami składkowymi. Ustawo-
we solidarne zobowiązanie nabywcy do udziału w uregulowaniu zaległości składko-
wych obarczających zbywającego należy zatem do materii zobowiązaniowego obo-
wiązku „składkowego” z zakresu ubezpieczeń społecznych. W szczególności pomię-
dzy organem ubezpieczeń społecznych a nabywcą przedsiębiorstwa lub jego zorga-
nizowanej części, który z mocy wymienionych przepisów prawa staje się podmiotem
solidarnie odpowiedzialnym za zaległości (długi) składkowe zbywającego (płatnika
składek na ubezpieczenia społeczne), nie ma relacji władczych, które byłyby oparte
na administracyjnoprawnym stosunku podporządkowania nabywcy przedsiębiorstwa
organowi ubezpieczeń społecznych. Przeciwnie, strony te, tj. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych i nabywca przedsiębiorstwa, obarczony solidarnym obowiązkiem spłaty
powstałych do dnia nabycia przedsiębiorstwa zaległości składkowych, któremu przy-
sługuje procesowy status strony (zainteresowanego w rozumieniu art. 47711
in fine
k.p.c.), zostają objęte stosunkiem „składkowym” z zakresu ubezpieczeń społecznych
9
o naturze zobowiązaniowej w przypadku nabycia od dłużnika „składkowego” przed-
siębiorstwa lub jego zorganizowanej części, z których prowadzeniem związane były
długi składkowe. Oznacza to, że żądanie nabywcy wydania, za zgodą zbywającego,
zaświadczenia o stanie jego zaległości składkowych jednoznacznie wynika ze
sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych w „składkowej” materii stosunków ubez-
pieczenia społecznego pomiędzy równorzędnymi podmiotami tego typu stosunków
prawnych, co uzasadnia kognicję sądu cywilnego (pracy i ubezpieczeń społecznych)
do rozstrzygania spraw spornych w tym zakresie.
W utrwalonej judykaturze przyjmuje się, że nie ma zamkniętego katalogu
spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych w rozumieniu art. 476 § 2 i 3 k.p.c., które
podlegają kognicji sądów ubezpieczeń społecznych (por. uchwałę składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2006 r., III CZP 121/05, OSNC 2006 nr
11, poz. 178), ani w ujęciu art. 83 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych, który niewyczerpująco („w szczególności”) wymienia decyzje wydawane przez
organy ubezpieczeń społecznych (rentowe) w sprawach indywidualnych, od których
przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w
przepisach Kodeksu postępowania cywilnego (art. 83 ust. 2 ustawy systemowej).
Oznacza to, co do zasady, że odwołania od decyzji organu ubezpieczeń społecznych
(organu rentowego) wydawanych w sprawach indywidualnych z zakresu ubezpieczeń
społecznych podlegają kognicji sądów pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 177
Konstytucji RP), natomiast sądy administracyjne są właściwe do rozpoznania spraw z
tego zakresu (ubezpieczeń społecznych) tylko i wyłącznie w razie wyraźnego usta-
wowego zastrzeżenia (ustanowienia) trybu sądowo-administracyjnego (art. 184 zda-
nie pierwsze Konstytucji). We wcześniej już powołanych orzeczeniach Sąd Najwyż-
szy konsekwentnie potwierdzał właściwość sądów powszechnych do osądzania od-
wołań od decyzji odmawiających wydania zaświadczeń w sprawach niezalegania z
płatnościami składkowymi. Takie odmowy wymagają wydania decyzji (art. 83a
ustawy systemowej w związku z art. 219 k.p.a.), w sprawach o istotnym znaczeniu
dla określenia praw i obowiązków podmiotów stosunków prawnych z zakresu ubez-
pieczeń społecznych. Decyzje wydawane w poddanych osądowi sprawach „składko-
wych” nie należą do sfery swobodnego uznania ani nie są decyzjami enumeratywnie
wymienionymi w art. 83 ust. 4 ustawy systemowej, od których nie przysługuje odwo-
łanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, (tj. nie są decyzjami przyznającymi
lub odmawiającymi przyznania świadczenia w drodze wyjątku, a także decyzjami w
10
sprawach o umorzenie należności lub zaległości składkowych), przeto kognicja są-
dów pracy i ubezpieczeń społecznych w sprawach składkowych ustawowo nieza-
strzeżonych dla administracyjnej kontroli sądowej, nie może być kontestowana tylko
z tej przyczyny, że sporne zaświadczenia „nie kończą postępowania” w sprawie za-
ległości składkowych, które przechodzą w ustawowo określonym zakresie (części) na
nabywcę przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części - w dacie ich nabycia od
zbywającego, który był i pozostaje dłużnikiem składkowym, w tym dłużnikiem solidar-
nym z nabywcą w zakresie wynikającym z dyspozycji art. 112 Ordynacji podatkowej
w związku z art. 31 ustawy systemowej.
Sąd Najwyższy podkreśla, że zaświadczenia o stanie zaległości składkowych
nie są „zwykłymi” dokumentami o stanie wiedzy organów ubezpieczeń społecznych
dotyczącej długów składkowych zbywającego przedsiębiorstwo lub jego zorganizo-
waną część, ale wymagają wydania decyzji w sprawach indywidualnych, które kreują
(kształtują) granice solidarnej odpowiedzialności nabywcy przedsiębiorstwa lub jego
zorganizowanej części za zaległości składkowe zbywającego przedsiębiorstwo dłuż-
nika składkowego, ponieważ na podstawie art. 31 ustawy systemowej w związku z
art. 112 § 6 Ordynacji podatkowej nabywca przedsiębiorstwa nie odpowiada za zale-
głości składkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą przez zbywają-
cego, które nie zostały wykazane w zaświadczeniu, o którym mowa w art. 306g Or-
dynacji podatkowej. Warto podkreślić, że art. 112 Ordynacji podatkowej, (do którego
pełnej zawartości normatywnej odsyła art. 31 ustawy systemowej), w § 1 stanowi, iż
nabywca przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części odpowiada całym swoim
majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości składko-
we związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu
należytej staranności nie mógł wiedzieć o tych zaległościach. W sprawie z zakresu
ubezpieczeń społecznych, dotyczącej ustawowego i solidarnego przystąpienia na-
bywcy przedsiębiorstwa do długów składkowych zbywającego, zachowanie należytej
staranności w zakresie dorozumianej wiedzy nabywcy o zaległościach składkowych
wymaga zatem oczywistego współdziałania organu ubezpieczeń społecznych, będą-
cego wierzycielem należności z tytułu zaległych składek, z nabywcą przedsiębiorstwa
lub jego zorganizowanej części, właśnie ze względu na zachowanie staranności
„roztropnego” nabywcy, który może korzystać z ograniczenia obarczającej go soli-
darnej odpowiedzialności za zaległości składkowe zbywającego, niewykazanych w
zaświadczeniu, o którym mowa w art. 306g Ordynacji podatkowej. Wydanie przez
11
organ ubezpieczeń społecznych tego dokumentu na wniosek nabywcy, za zgodą
zbywającego, jest zatem okolicznością istotną w zakresie solidarnego obowiązku
spłaty zaległości składkowych zbywającego przez nabywcę przedsiębiorstwa lub jego
zorganizowanej części. Należy tu wyraźnie podkreślić, że solidarna odpowiedzial-
ność nabywcy przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części za powstałe do dnia
nabycia zaległości składkowe zbywającego jest ustanowiona w celu zabezpieczenia
interesów majątkowych wierzyciela długów składkowych (Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych) na wypadek prób „wyzbycia się” majątku gwarantującego uregulowanie
zaległości składkowych przez dłużnika składkowego, który może nie ujawnić nabyw-
cy tego rodzaju długów. Z tych względów wierzyciel każdego długu, w tym wierzyciel
zaległości składkowych, nie powinien uchylać się od współdziałania z „warunkowym”
(ze względu na wymaganie sfinalizowania transakcji nabycia przedsiębiorstwa) dłuż-
nikiem solidarnym, który w ramach aktu wymaganej staranności zmierza do uzyska-
nia od wierzyciela istotnej wiadomości o stanie zaległości składkowych zbywającego
(dłużnika składkowego). Wprawdzie z art. 112 § 1 Ordynacji podatkowej wynika
domniemanie wzruszalne, że nabywca przedsiębiorstwa wiedział o zobowiązaniach
związanych z jego prowadzeniem, to przecież właśnie odmowa ujawnienia przez
wierzyciela (organ ubezpieczeń społecznych) informacji o stanie zaległości składko-
wych zbywającego była w rozpoznawanej sprawie postrzegana przez nabywcę jako
„wzruszalna” okoliczność ekskulpująca go od odpowiedzialności za zaległości skład-
kowe, które wierzyciel zataił przed nim, bezpodstawnie odmawiając udzielenia mu
informacji o zaległościach składkowych zbywającego. Po odmowie wydania zaświad-
czenia o stanie tych zaległości nabywca wystąpił bowiem do organu ubezpieczeń
społecznych o wydanie zaświadczenia tym razem o niezaleganiu przez zbywającego
z płatnościami składkowymi w celu skorzystania z „dobrodziejstwa” ustawowego
ograniczenia solidarnej odpowiedzialności nabywcy do stanu zadłużenia niewykaza-
nego przez organ ubezpieczeń społecznych wskutek poprzedniej odmowy wydania
zaświadczenia o długach składkowych zbywającego płatnika składek (a contrario do
art. 112 § 6 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy systemowej). W takiej
sytuacji tylko sądowe zobowiązanie wierzyciela do wydania zaświadczenia, kształtu-
jącego granice solidarnej odpowiedzialności nabywcy za długi składkowe zbywają-
cego, chroni nieroztropnego wierzyciela, który odmawia nabywcy dostępu do infor-
macji o stanie zaległości składkowych, przed zarzutem niewykazania („pozytyw-
nego”) w żądanym zaświadczeniu długów składkowych, za które ma solidarnie ze
12
zbywającym odpowiadać nabywca przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części
na podstawie art. 112 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy systemowej,
pod rygorem wynikającym z art. 112 § 6 Ordynacji.
To, że art. 50 ust. 3, 4 i 8 ustawy systemowej nie wymienia nabywcy przedsię-
biorstwa jako podmiotu uprawnionego do dostępu do informacji o stanie konta zby-
wającego, oznacza tylko tyle, iż dla uzyskania zaświadczenia o zaległościach skład-
kowych zbywającego potrzebne było wskazanie innej podstawy prawnej uzasadnia-
jącej takie żądanie nabywcy przedsiębiorstwa, za zgodą zbywającego, którą stanowi
właśnie odesłanie z art. 31 ustawy systemowej do art. 112 Ordynacji podatkowej i
następnie dalsze odesłanie („subodesłanie”), zawarte w § 6 art. 112 tej Ordynacji, do
wyraźnego stosowania jej art. 306g. Takie „piętrowe” odesłanie bywa stosowane w
technice legislacyjnej i oznacza, że wymienione przepisy, tj. art. 31 ustawy systemo-
wej w związku z art. 112 oraz w związku z art. 306g Ordynacji podatkowej, pozostają
ze sobą w normatywnym związku wynikania (odesłania), co wymaga ich łącznego
(wynikowego) stosowania przede wszystkim ze względu na ustawowe ograniczenie
odpowiedzialności solidarnej nabywcy przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej
części tylko do tych zaległości składkowych zbywającego, które zostały wykazane w
zaświadczeniu, o którym mowa w art. 306g Ordynacji podatkowej.
Stanowisko organów ubezpieczeń społecznych, że żądane przez nabywcę
zaświadczenie o stanie zaległości składkowych zbywającego przedsiębiorstwo, któ-
rego uzyskanie wymaga jego zgody, może uzyskać sam dłużnik składkowy, nie jest
trafne, ponieważ oba te podmioty uzyskują inne dane lub informacje o stanie konta i
stanie zaległości składkowych. Zbywający jako płatnik składek na ubezpieczenia
społeczne może wnioskować o wydanie informacji o stanie jego konta w zakresie
wszelkich czynności i rozliczeń składek wpłaconych lub niewpłaconych, a ponadto
np. o wypłacanych przez płatnika zasiłkach podlegających zaliczeniu na poczet skła-
dek, itp. (por. art. 45 ustawy systemowej w związku z art. 50 ust. 3 i 4 tej ustawy).
Natomiast nabywca przedsiębiorstwa, za zgodą zbywającego, jest uprawniony do
uzyskania zaświadczenia w zakresie ograniczonym do stanu zaległości (długów)
składkowych zbywającego, które - po nabyciu przedsiębiorstwa - zostają objęte za-
kresem solidarnej odpowiedzialności nabywcy za zaległości składkowe zbywającego
powstałe do dnia nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. W tym
rozróżnieniu Istotne jest zatem to, że zakres odpowiedzialności solidarnej nabywcy
nie obejmuje składek niepobranych oraz pobranych, a niewpłaconych przez zbywa-
13
jącego (płatnika składek, art. 112 § 4 pkt 1 w związku z art. 107 § 2 pkt 2 Ordynacji
podatkowej, co w szczególności oznacza, że nabywca nie odpowiada za zaległości
składkowe zbywającego w części finansowanej przez zatrudnionych pracowników,
której nie przekazał organowi ubezpieczeń społecznych, por. uchwałę Sądu Najwyż-
szego z dnia 5 sierpnia 2008 r., I UZP 3/08, OSNP 2009 nr 3-4, poz. 48). Odpowie-
dzialność nabywcy nie obejmuje również na przykład odsetek za zwłokę od zaległo-
ści składkowych (art. 112 § 4 pkt 2 Ordynacji podatkowej). Przede wszystkim jednak
z mocy art. 112 § 6 Ordynacji podatkowej nabywca nie odpowiada za zaległości
składkowe, które nie zostały wykazane w zaświadczeniu, o którym mowa w jej art.
306g, co wymaga „pozytywnego” i prawidłowego ujawnienia stanu zaległości skład-
kowych w żądanym zaświadczeniu, a nie ich „zatajenia” wynikającego z odmowy
wydania takiej informacji. Podniesione okoliczności dyskwalifikują legalność oraz ja-
kiekolwiek prawne, prawnicze lub racjonalne uzasadnienie odmowy wydania za-
świadczenia, o którym mowa w art. 306g Ordynacji podatkowej. W tym kontekście
nie wytrzymuje krytyki odosobniony pogląd wyrażony w uzasadnieniu wcześniej po-
wołanego wyroku WSA w Warszawie z dnia 30 czerwca 2008 r., III SA/Wa 615/08,
jakoby przepisy prawa nie dawały stronie (nabywcy) podstaw do żądania, za zgodą
zbywającego, wydania zaświadczenia, o którym mowa w art. 306g Ordynacji podat-
kowej oraz że strona „nie osiągnie ‘korzyści’ polegającej na ograniczeniu jej odpo-
wiedzialności wobec ZUS”, ponieważ żadna wykładnia sądowa nie może prowadzić
do uchylenia normatywnego „dobrodziejstwa” ograniczenia solidarnej odpowiedzial-
ności nabywcy do zaległości składkowych, które powinny być wskazane w zaświad-
czeniu, o którym mowa w art. 306g Ordynacji podatkowej (art. 31 ustawy systemowej
w związku z art. 112 § 6 Ordynacji podatkowej).
Powyższe rozważania prowadziły do wyrażenia konkluzji, że na wniosek na-
bywcy przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, za zgodą zbywającego, Za-
kład Ubezpieczeń Społecznych ma obowiązek wydania zaświadczenia o stanie po-
wstałych do dnia nabycia zaległości składkowych zbywającego, związanych z pro-
wadzoną przez niego działalnością gospodarczą (art. 31 ustawy systemowej w
związku z art. 112 i w związku z art. 306g Ordynacji podatkowej), ze względu na
ograniczenie odpowiedzialności solidarnej za długi składkowe zbywającego, które nie
zostały wykazane w zaświadczeniu, o którym mowa w art. 306g Ordynacji podatko-
wej. Dlatego Sąd Najwyższy rozstrzygnął zagadnienie prawnego jak w sentencji
podjętej uchwały.
14
========================================