Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I BU 9/11
POSTANOWIENIE
Dnia 3 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z odwołania Aleksandra P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wcześniejszą emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 lutego 2012 r.,
skargi ubezpieczonego o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 września 2009 r.,
odrzuca skargę.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 30
września 2009 r. oddalił apelację wniesioną przez ubezpieczonego Aleksandra P.
od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24
czerwca 2009 r., oddalającego odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych odmawiającej przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury w
obniżonym wieku emerytalnym.
Ubezpieczony Aleksander P. wywiódł skargę o stwierdzenie niezgodności z
prawem wymienionego wyroku i zarzucając temu wyrokowi naruszenie przepisu
2
prawa materialnego, tj. art. 24 ust. 3 w związku z art. 22 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia
16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu na skutek jego
niezastosowania, czego skutkiem była niezgodność zaskarżonego wyroku z art. 24
ust. 3 w związku z art. 22 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o
zatrudnieniu i bezrobociu.
Skarżący podał, że przez wydanie przedmiotowego wyroku została mu
wyrządzona szkoda finansowa. Od dnia 3 września 2005 r. spełniał on bowiem
wymogi z art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, uprawniające go do przyznania
wcześniejszej emerytury i w dniu 31 grudnia 2008 r. złożył wniosek o przyznanie
tego świadczenia. W związku z powyższym szkodę skarżącego stanowi kwota
pieniężna będąca równowartością wcześniejszej emerytury za okres od dnia
3 września 2005 r. do dnia 2 września 2010 r. (za 5 lat), tj. do dnia
poprzedzającego przyznanie emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego
określonego w art. 27 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach. Gdyby sąd drugiej
instancji zastosował art. 24 ust. 3 w związku z art. 22 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 16
października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu, wydałby natomiast orzeczenie
przyznające od dnia 3 września 2005 r. emeryturę „uwarunkowaną” przez art. 29
ustawy o emeryturach i rentach. Nadto skarżący wskazał, że wniesienie w
niniejszej sprawie skargi kasacyjnej nie jest możliwe z uwagi na art. 3985
k.p.c.
określający termin do jej wniesienia, który wynosi 2 miesiące, a w przypadku
wniesienia skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego lub Rzecznika Praw
Obywatelskich – 6 miesięcy. Tymczasem wyrok Sądu Apelacyjnego został wydany
w dniu 30 września 2009 r., w związku z czym wymienione terminy do wniesienia
od niego skargi kasacyjnej upłynęły. Skarżący przyznał równocześnie, iż jest
faktem, że nie złożył w terminie skargi kasacyjnej, jednakże w jego ocenie, na
podstawie art. 4241
k.p.c., należy uznać, że w niniejszej sprawie skarga o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje,
ponieważ niezgodność z prawem wyroku Sądu Apelacyjnego wynika z naruszenia
konstytucyjnego prawa obywatela określonego w art. 67 pkt 1 Konstytucji RP.
Oprócz tego należy podkreślić, iż skarga o wznowienie postępowania złożona
przez skarżącego została odrzucona.
3
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku jest
nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia szczególnego rodzaju. Nie jest bowiem
środkiem prawnym służącym wzruszeniu prawomocnego orzeczenia, które
pozostaje w mocy choćby było wadliwe, lecz wyłącznie środkiem służącym kontroli
legalności zaskarżonego nią orzeczenia w kontekście możliwości ubiegania się o
przyznanie od Państwa (Skarbu Państwa) odszkodowania za szkodę wyrządzoną
wydaniem prawomocnego orzeczenia (art. 4171
§ 2 k.c.). Mimo to istnieją
zauważalne analogie między tą skargą a skargą kasacyjną. Obydwa te środki
(określane mianem nadzwyczajnych) stanowią dopełniający się system kontroli
legalności orzeczeń. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem jest jednym ze
środków nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego.
Zgodnie z art. 4241
§ 1 k.p.c., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku przysługuje od prawomocnego wyroku sądu drugiej
instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli przez jego wydanie stronie
została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego wyroku w drodze
przysługujących stronie środków prawnych nie były i nie są możliwe. Z kolei,
stosownie do art. 4241
§ 2 k.p.c. w wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z
prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub
konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, skarga przysługuje
także od prawomocnego wyroku wydanego przez Sąd pierwszej lub drugiej
instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli strona nie skorzystała z
przysługujących jej środków prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie
orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych.
Wniesiona przez ubezpieczonego skarga o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego wyroku została wprawdzie skierowana przeciwko
orzeczeniu sądu drugiej instancji, jednakże wzruszenie tego orzeczenia było
możliwe w drodze przysługujących stronie środków prawnych. Przedmiotem
postępowania w sprawie zakończonej zaskarżonym obecnie wyrokiem było bowiem
prawo do emerytury, a zatem w myśl art. 3982
§ 1 zd. 2 k.p.c. w sprawie tej
4
przysługiwało skarżącemu prawo do wniesienia skargi kasacyjnej. W takiej sytuacji
przedmiotowa skarga mogła zostać wniesiona jedynie na podstawie cytowanego
wyżej art. 4241
§ 2 k.p.c. Oznaczało to z kolei, iż skarga, z mocy art. 4245
§ 1 pkt 5
k.p.c. powinna zawierać dodatkowy element, a mianowicie nie tylko wykazanie, że
nie jest możliwa zmiana lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia w drodze innych
przysługujących stronie środków prawnych, ale również, że występuje wyjątkowy
wypadek uzasadniający wniesienie skargi. Obowiązkiem skarżącego było zatem
wykazanie w skardze, że zachodziły takie obiektywne okoliczności, które
uniemożliwiały mu zaskarżenie orzeczenia z zastosowaniem dostępnych środków
prawnych. Wykazanie wystąpienia wyjątkowego wypadku uzasadniającego
wniesienie skargi stanowi bowiem samoistny element skargi i należy do jej
wymogów konstrukcyjnych, którego brak nie może być przez stronę naprawiony
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 LUTEGO 2008 r., II BP 56/07,
LEX nr 452485). Za wyjątkowy wypadek, o którym w art. 4241
§ 2 k.p.c., można
przy tym uznać np. nieskorzystanie przez stronę z przysługującego jej środka
zaskarżenia z powodu ciężkiej choroby, katastrofy, klęski żywiołowej lub błędnej
informacji udzielonej przez pracownika Sądu (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z 2 lutego 2006 r., I CNP 4/06, OSNC 2006 nr 6 poz. 113), natomiast
za taki wyjątkowy wypadek z całą pewnością nie może być uznana sytuacja, w
której strona nie skorzystała ze środka odwoławczego, choć nie istniały w tym
zakresie żadne obiektywne przeszkody. W szczególności obowiązku skorzystania z
przysługującego stronie środka prawnego, np. skargi kasacyjnej, nie wyłącza jej
subiektywne przekonanie, iż środek ten nie odniósłby zamierzonego skutku (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2007 r., I CNP 5/07,
niepublikowane). Ten sposób interpretacji powołanego przepisu wynika z faktu, iż
ustawodawca, inaczej niż w art. 4241
§ 1 k.p.c., przyjął w nim możliwość wniesienia
skargi, mimo niewykorzystania przez stronę przysługujących jej środków prawnych
służących zmianie lub uchyleniu kwestionowanego przez nią orzeczenia. Przepis
art. 4241
§ 2 k.p.c. stanowi więc odstępstwo od sformułowanej w jego § 1 ogólnej
reguły, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
dotyczyć może wyłącznie orzeczeń sądu drugiej instancji i to tylko takich, których
zmiana lub uchylenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie była
5
i nie jest możliwa. O wyjątkowym charakterze tego przepisu świadczy ponadto jego
redakcja, szczególnie w zestawieniu z treścią art. 4245
§ 1 pkt 5 k.p.c., w ramach
której o dopuszczalności skargi decyduje kumulatywne spełnienie dwóch
przesłanek, tj. istnienia wyjątkowego wypadku oraz występowania niezgodności z
prawem mającej kwalifikowany charakter, gdyż wynikającej z naruszenia
podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw
człowieka i obywatela. Możliwość skorzystania przez stronę ze skargi w omawianej
sytuacji zależy więc zarówno od przyczyn niezgodności z prawem orzeczenia
ocenianych w kontekście naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub
konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, jak i od przesłanek, z
powodu których strona postępowania sądowego nie skorzystała z przysługujących
jej środków prawnych do zaskarżenia orzeczenia.
Przenosząc przedstawioną wyżej wykładnię wymienionych przepisów na
grunt rozpoznawanej sprawy, Sąd Najwyższy stwierdził, że ubezpieczony, w
ramach realizacji obowiązku nałożonego na niego treścią art. 4245
§ 1 pkt 5 k.p.c.,
w ogóle nie wskazał (a tym bardziej nie wykazał) przyczyny występowania
wyjątkowego wypadku uzasadniającego, jego zdaniem, wniesienie skargi na
podstawie art. 4241
§ 2 k.p.c., poprzestając w tym zakresie na stwierdzeniu, iż nie
złożył w terminie skargi kasacyjnej. Wprawdzie podał równocześnie, że w jego
ocenie skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Apelacyjnego w
niniejszej sprawie przysługuje z uwagi na naruszenie konstytucyjnego prawa
obywatela określonego w art. 67 pkt 1 Konstytucji RP, jednakże z przyczyn
wcześniej podniesionych wskazana okoliczność wskazywała jedynie na
kwalifikowany charakter niezgodności z prawem, natomiast w żadnym razie nie
mogła potwierdzać występowania wyjątkowego wypadku uniemożliwiającego
zaskarżenie przez ubezpieczonego orzeczenia z zastosowaniem dostępnych
środków prawnych (skargi kasacyjnej). Nie doszło więc do „wykazania” przez niego,
że w sprawie występuje wyjątkowy wypadek uzasadniający wniesienie skargi na
podstawie art. 4241
§ 2 k.p.c. Okoliczność ta, zgodnie z art. 4248
§ 2 k.p.c.,
powodowała zaś, że skarga ubezpieczonego musiała podlegać odrzuceniu.
Mając na względzie wszystkie podniesione wyżej motywy i opierając się na
treści art. 4248
§ 2 k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.