Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 125/11
POSTANOWIENIE
Dnia 16 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku W. P.
przy uczestnictwie A. P., L. P. i T. D.
o stwierdzenie nabycia spadku po N. R.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 lutego 2012 r.,
zażalenia uczestnika postępowania A. P.
na postanowienie Sądu Okręgowego
z dnia 10 listopada 2010 r.,
1) odrzuca zażalenie w części dotyczącej punktu 1
(pierwszego);
2) oddala zażalenie w pozostałej części.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 10 listopada 2010 r. Sąd Okręgowy – któremu Sąd
Rejonowy przekazał do rozpoznania akta sprawy z apelacją uczestnika
postępowania A. P. – zmienił postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 1 lutego
2009 r. w ten sposób, że oddalił wniosek o przywrócenie terminu do uzupełnienia
braków apelacji polegających na uzupełnieniu opłaty od apelacji, odrzucił wniosek
w pozostałym zakresie (pkt 1a i b) postanowienia) oraz odrzucił apelację
uczestnika A. P. z dnia 29 sierpnia 2009 r. (pkt 2 postanowienia) od postanowienia
Sądu Rejonowego z dnia 27 marca 2008 r., sygn. akt 602/05.
Badając warunki formalne apelacji, Sąd Okręgowy przyjął, że postępowanie
w przedmiocie przywrócenia terminu do wniesienia apelacji wykraczało poza
granice żądania wniosku uczestnika postępowania A. P., gdyż Sąd pierwszej
instancji, postanowieniem z dnia 1 lutego 2009 r., przywrócił uczestnikowi termin do
wniesienia apelacji od postanowienia wydanego w sprawie 602/05, gdy z osnowy
wniosku uczestnika wyraźnie wynikało, iż wnosi on o przywrócenie terminu do
uiszczenia opłaty sądowej od wywiedzionej przez jego pełnomocnika apelacji, która
została wniesiona w terminie, ale nie została właściwie opłacona. Wraz z
wnioskiem o przywrócenie terminu uczestnik postępowania uiścił brakującą część
opłaty od apelacji. Wniosek o przywrócenie terminu spełniał wymagania formalne i
został złożony w terminie. Uczestnik postępowania nie wykazał, aby jego
pełnomocnik nie ponosił winy za uchybienie terminowi do uzupełnienia braków
formalnych apelacji w zakresie należnej opłaty od apelacji. Nie stanowi podstawy
do przywrócenia terminu podniesiona przez uczestnika postępowania okoliczność,
że w czasie biegu terminu do wniesienia apelacji jego pełnomocnik był chory
(po zabiegu operacyjnym), skoro w tym czasie był władny wnieść i opłacić apelację
w części.
Postanowienie Sądu Okręgowego zostało zaskarżone w całości przez
uczestnika postępowania A. P., który wniósł o jego zmianę i utrzymanie w mocy
postanowienia Sądu Rejonowego w przedmiocie przywrócenia uczestnikowi
3
postępowania A. P. terminu do wniesienia apelacji od postanowienia z dnia 27
marca 2006 r., wydanego w sprawie 602/05 lub o uchylenie w całości
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia
Sądowi Okręgowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Postanowienie zostało zaskarżone zażaleniem w całości. Punkt pierwszy
postanowienia zawiera rozstrzygnięcia oddalające wniosek o przywrócenie terminu
do uzupełnienia braków apelacji – polegających na uzupełnieniu opłaty od apelacji
– oraz odrzucające wniosek o przywrócenie terminu w pozostałym zakresie. Tego
rodzaju rozstrzygnięcia nie są postanowieniami kończącymi postępowanie
w sprawie, a wobec tego, zgodnie z art. 394 § 1 k.p.c., nie podlegają zaskarżeniu
zażaleniem (por. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 11 sierpnia 1999 r., I CKN
367/99, OSNC 2000, nr 6, poz. 93 oraz z dnia 4 stycznia 2008 r., III CZP 119/07,
OSN-ZD 2008, nr 4, poz. 98). Wobec tego postanowień tych nie można także
uznać za postanowienia sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie,
wymienionych w art. 3941
§ 2 k.p.c. (w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w postępowaniu
nieprocesowym), od których przysługuje zażalenie do Sądu Najwyższego, jeżeli
zostały wydane w sprawie, w której przysługuje skarga kasacyjna. Zażaleniu
podlega jedynie postanowienie sądu będące konsekwencją oddalenia bądź
odrzucenia wniosku o przywrócenie terminu do dokonania spóźnionej czynności
procesowej, np., tak jak to miało miejsce w rozpoznawanej sprawie, o odrzuceniu
apelacji. Z tej przyczyny zażalenie w części dotyczącej rozstrzygnięć zawartych
w punkcie pierwszym zaskarżonego postanowienia podlegało odrzuceniu jako
niedopuszczalne na podstawie art. 373 k.p.c. w zw. z art. 39821
, art. 3941
§ 3 i art.
13 § 2 k.p.c.
Odrzucenie zażalenia w części dotyczącej postanowienia o oddaleniu oraz
odrzuceniu wniosku o przywrócenie terminu nie oznacza, że zasadność tych
rozstrzygnięć sądu pozostaje poza kontrolą. Prawidłowość tych rozstrzygnięć może
bowiem być przedmiotem kontroli na wniosek strony w ramach zażalenia
wniesionego na postanowienie kończące postępowanie w sprawie – wydanego
w następstwie oddalenia lub odrzucenia wniosku o przywrócenie terminu – na
4
podstawie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, sąd
drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia sądu
pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały
wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Przepis ten ma odpowiednie zastosowanie
w postępowaniu zażaleniowym, w tym także toczącym się przed Sądem
Najwyższym (art. 380 k.p.c. w zw. z art. 39821
i art. 3943
§ 3 k.p.c.). Zarówno zakres
zaskarżenia zażalenia, jego uzasadnienie oraz wnioski jednoznacznie wskazują na
to, że uczestnik postępowania wniósł o objęcie kontrolą nie tylko orzeczenia
dotyczącego odrzucenia apelacji, ale również – stanowiącego jego przesłankę –
rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego odnośnie do jego wniosku o przywrócenie
terminu.
Sąd Okręgowy, mimo że tego nie podniesiono w zażaleniu, błędnie przyjął, iż
uczestnik postępowania złożył jedynie wniosek o przywrócenie terminu do
uzupełnienia braków apelacji polegających na uzupełnieniu opłaty od apelacji, a nie
– jak przyjął to Sąd Rejonowy – wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia
spóźnionej apelacji. W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje stanowisko, że
w przypadku prawidłowo złożonego wniosku o przywrócenie terminu strona
dokonuje dwóch czynności procesowych: składa wniosek o przywrócenie terminu
i dokonuje spóźnionej czynności procesowej. Wniosek o przywrócenie terminu
powinien więc obejmować całą spóźnioną czynność procesową, a nie jedynie jeden
z jej elementów (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2008 r., V CZ
44/08, OSNC-ZD 2009, B, poz. 55). Wniosek ograniczony wyłącznie do żądania
przywrócenia terminu do uiszczenia opłaty od apelacji podlegałaby odrzuceniu,
a w konsekwencji również podlegałaby odrzuceniu apelacja złożona wraz z tym
wnioskiem. Z tych względów prawidłowe było stanowisko Sądu pierwszej instancji,
który rozstrzygnął, zgodnie z wnioskiem uczestnika postępowania, o wniosku
dotyczącym przywrócenia terminu do wniesienia apelacji, a nie jedynie o wniosku
o przywrócenie terminu do uzupełnienia braków apelacji polegających na
uzupełnieniu opłaty od apelacji.
Mimo tego uchybienia procesowego Sądu Okręgowego zażalenie w części
kwestionującej odrzucenie apelacji nie mogło zostać uwzględnione. Sąd Okręgowy
odniósł się bowiem merytorycznie do braku istnienia przesłanek określonych w art.
5
168 § 1 k.p.c. uzasadniających przywrócenie uczestnikowi postępowania terminu
do dokonania spóźnionej czynności procesowej w postaci wniesienia apelacji.
Apelacja uczestnika postępowania, podlegająca opłacie stałej, została sporządzona
i wniesiona przez jego pełnomocnika procesowego adw. M. K. z uchybieniem
obowiązku jej należytego opłacenia, co było przyczyną jej prawomocnego
odrzucenia. O powyższym przesądził Sąd Okręgowy, który postanowieniem z dnia
15 kwietnia 2009 r., w sprawie 477/09 oddalił zażalenie uczestnika postępowania A.
P. na postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 8 maja 2008 r. odrzucające apelację
tego uczestnika postępowania na podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c.
Przesłanką przywrócenia terminu do dokonania spóźnionej czynności
procesowej jest stwierdzenie braku zawinienia strony w uchybieniu terminu (art.
168 k.p.c.). Podlegało więc ocenie, czy wadliwe opłacenie odrzuconej następnie
apelacji nastąpiło z przyczyn niezawinionych przez stronę. Nie ulega wątpliwości,
o czym zresztą przesądził Sąd Okręgowy w postanowieniu z dnia 15 kwietnia
2009 r., że apelacja uczestnika postępowania A. P. została sporządzona
i wniesiona przez jego pełnomocnika. Przesądza o tym treść apelacji sporządzonej
i podpisanej w imieniu uczestnika postępowania przez jego pełnomocnika. Nawet
na kopercie, w której nadesłano apelację znajduje się pieczątka kancelarii
pełnomocnika uczestnika postępowania. Nie zmienia tej kwalifikacji to, że
pełnomocnik uczestnika postępowania – chociażby z przyczyn obiektywnie
usprawiedliwionych – posłużył się uczestnikiem postępowania, który miał wysłać do
sądu sporządzoną przez pełnomocnika apelację, naklejając na nią właściwą opłatę
sądową. Błąd uczestnika postępowania, który uiścił niewłaściwą opłatę od apelacji
przed jej wysłaniem do sądu, nie stanowi usprawiedliwionej przyczyny
niezachowania terminu dokonania tej czynności procesowej dokonanej przez jego
pełnomocnika procesowego.
Bez znaczenia dla oceny zasadności zaskarżonego rozstrzygnięcia
pozostają okoliczności wskazane w uzasadnieniu zażalenia, w szczególności fakt
wypowiedzenia przez uczestnika postępowania pełnomocnictwa procesowego adw.
M. K. i podjęcia dalszych czynności w sprawie już samodzielnie przez uczestnika
postępowania. Ocena zasadności wniosku o przywrócenie terminu do dokonania
spóźnionej czynności procesowej jest bowiem dokonywana w odniesieniu do
6
przyczyn, które spowodowały dokonanie z opóźnieniem określonej czynności
procesowej, a nie w odniesieniu do późniejszych czynności procesowych.
Okoliczności dotyczące ponownie dokonanej czynności procesowej mają znaczenie
jedynie dla oceny zachowania przez stronę terminu, o którym mowa w art. 169 § 1
k.p.c., co nie zostało przez Sąd Okręgowy zakwestionowane. Wniosku o
przywrócenie terminu nie może także uzasadniać bliżej nawet niesprecyzowany w
zażaleniu konflikt interesów między uczestnikiem postępowania a jego
pełnomocnikiem. W ramach postępowania o przywrócenie terminu do dokonania
spóźnionej czynności procesowej nie może podlegać ponownej kontroli zasadność
prawomocnych rozstrzygnięć sądów dotyczących odrzucenia spóźnionej czynności
procesowej (odrzucenia apelacji wniesionej przez pełnomocnika uczestnika
postępowania). Wcześniejsze prawomocne odrzucenie apelacji z powodu
uchybienia terminu do jej wniesienia nie ma żadnego wpływu na ocenę zasadności
wniosku o przywrócenie terminu do dokonania spóźnionej czynności procesowej.
Przesłanką odrzucenia apelacji wniesionej przez pełnomocnika uczestnika
postępowania było bowiem stwierdzenie, że czynność została dokonana po
terminie. Ponowne odrzucenie apelacji, wniesionej osobiście przez uczestnika
postępowania wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu, opiera się również na
stwierdzeniu, że została ona wniesiona po terminie, ale z przyczyn zawinionych
przez stronę dokonującej ponownie spóźnionej czynności procesowej, a więc z
powodu braku przesłanki określonej w art. 168 § 1 k.p.c. uzasadniającej
przywrócenie terminu. Dla oceny zasadności wniosku o przywrócenie terminu do
dokonania spóźnionej czynności procesowej bez znaczenia jest okoliczność
uchylenia art. 1302
§ 3 i 4 (w zażaleniu błędnie podaje się art. 130 § 3 i 4 k.p.c.)
mocą ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 234, poz. 1571). Nie
można również uznać za uzasadnionego zarzutu ograniczenia prawa do obrony
uczestnika postępowania przez zaniechanie zwrotu akt do Sądu pierwszej instancji
celem rozpoznania wniosku o przywrócenie terminu dla uzupełnienia
niezawinionego braku części opłaty od apelacji. Sąd drugiej instancji był władny
ocenić, w ramach kontroli dokonywanej na podstawie art. 373 w zw. z art. 13 § 2
k.p.c., zasadność przywrócenia terminu do wniesienia apelacji.
7
Z tych względów zażalenie podlegało oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 i art. 13 § 2 k.p.c.