Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 2/12
POSTANOWIENIE
Dnia 16 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi J. S.
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem
Sądu Okręgowego
z dnia 9 maja 2011 r.,
w sprawie z urzędu
na skutek zawiadomienia Dyrektora Szpitala Neuropsychiatrycznego
Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w L.
z udziałem J. S.
o zezwolenie na przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez wymaganej zgody,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 lutego 2012 r.,
zażalenia uczestniczki postępowania
na postanowienie Sądu Okręgowego
z dnia 22 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy na skutek zawiadomienia Szpitala Neuropsychiatrycznego w
L., wszczął z urzędu postępowanie o umieszczenie uczestniczki J. S. w szpitalu
psychiatrycznym bez jej zgody. Postanowieniem z dnia 8 lutego 2011 r. Sąd uznał,
że przyjęcie uczestniczki do Szpitala Neuropsychiatrycznego Samodzielnego
Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w L. w dniu 24 stycznia 2011 r. bez jej
zgody było zasadne w świetle postanowienia art. 23 ust. 1 ustawy z dnia
19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535
ze zm.). Apelacja uczestniczki od tego postanowienia została oddalona przez Sąd
Okręgowy postanowieniem z dnia 9 maja 2011 r.
W dniu 12 sierpnia 2011 r. uczestniczka złożyła skargę o wznowienie
postępowania w powyższej sprawie. Jako podstawę wskazała art. 401 pkt 2 k.p.c.,
wyjaśniając, że nie była należycie reprezentowana i nie miała możliwości podjęcia
obrony przed sądem z uwagi na przymusową hospitalizację i leczenie lekami
uniemożliwiającymi jej racjonalne działania i myślenie. Złożyła także odpis opinii
sądowo-psychiatrycznej z dnia 1 kwietnia 2009 r. jako dowód, że jest osobą zdrową
psychicznie i zaznaczyła, że skarga oparta jest również na podstawie z art. 403 § 2
k.p.c. Ponadto wskazała, że dotrzymała terminu z art. 407 k.p.c., ponieważ skargę
złożyła niezwłocznie po wyjściu ze szpitala, co miało miejsce 25 lipca 2011 r.
Skarga uczestniczki została odrzucona przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 22 listopada 2011 r. Sąd uznał, że odrzucenie tej skargi
uzasadnia art. 410 § 1 k.p.c., ponieważ przytoczone przez skarżącą podstawy
skargi w rzeczywistości nie istnieją. Wskazał, że art. 401 pkt 2 k.p.c. nie dotyczy
nienależytej reprezentacji spowodowanej brakiem świadomości i nieracjonalnym
działaniem po podaniu leków psychotropowych, lecz odnosi się do sytuacji,
w których w sprawie nie działał powołany do reprezentacji organ osoby prawnej
albo jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej
albo występujący w sprawie reprezentant strony nie miał wymaganych przymiotów.
Zdaniem Sądu, skarżąca nie została także pozbawiona możności działania ani
prawa do obrony w warunkach przewidzianych w art. 401 pkt 2 k.p.c., ponieważ
wymaga on, aby pozbawienie możności działania było skutkiem naruszenia
3
przepisów prawa w wyniku wadliwego działania sądu albo drugiej strony,
a skarżąca nie wskazała, na czym miałoby polegać naruszenie przepisów prawa
przez szpital. Sąd zakwestionował też istnienie podstawy z art. 403 § 2 k.p.c., uznał
bowiem, że przedstawiona przez skarżącą opinia wydana została w celu ustalenia
innych okoliczności niż przesłanki przyjęcia do szpitala psychiatrycznego
(sporządzono ją na potrzeby postępowania dyscyplinarnego), a ponadto nie jest
już aktualna, z uwagi na upływ dwóch lat od dnia jej przygotowania. Zauważył też,
że skarżąca wiedziała o istnieniu tej opinii w toku poprzedniego postępowania
i mogła ją powołać jako dowód.
W zażaleniu na powyższe postanowienie uczestniczka zarzuciła naruszenie
art. 401 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 48 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego przez
uznanie, że nie zostały spełnione przesłanki art. 401 pkt 2 k.p.c. mimo, że podczas
rozprawy przebywała w szpitalu psychiatrycznym w stanie uniemożliwiającym
jej podjęcie jakichkolwiek czynności w sprawie, a Sąd pierwszej instancji nie
ustanowił dla niej pełnomocnika z urzędu, przez co pozbawił ją możności działania
w sprawie.
We wnioskach skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego
postanowienia i przekazania spray Sądowi Okręgowemu celem rozpoznania skargi
o wznowienie postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z uzasadnienia zaskarżonego rozstrzygnięcia wnioskować można, że Sąd
Okręgowy nie podważał argumentacji skarżącej, iż przymusowy pobyt w szpitalu
uniemożliwił jej obronę swoich praw, uznał jednak, że nie jest to ustawowa
podstawa wznowienia, ponieważ art. 401 pkt 2 k.p.c. wymaga ponadto,
aby pozbawienie możności obrony było skutkiem naruszenia przepisów.
Takiego naruszenia skarżąca, zdaniem Sądu, nie wykazała. Uczestniczka ma
jednak rację, wskazując na pominięcie przez Sąd Okręgowy przy rozważaniu, czy
wystąpiła podstawa wznowienia z art. 401 pkt 2 k.p.c., prawidłowości postępowania
Sądu w zakresie zadbania o zapewnienie uczestniczce pomocy prawnej. Artykuł 48
ustawy o ochronie zdrowia psychicznego umożliwia sądowi ustanowienie dla
osoby, której bezpośrednio dotyczy postępowanie, adwokata z urzędu nawet bez
4
złożenia wniosku, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest
zdolna do złożenia takiego wniosku, a sąd uzna udział adwokata w sprawie
za potrzebny. Wprawdzie ustanowienie adwokata nie jest obowiązkowe,
lecz pozostawione zostało ocenie sądu orzekającego, ale w orzecznictwie
wykształcił się trafny pogląd, że ocena sądu nie jest całkowicie swobodna.
Jeżeli sąd stwierdzi, że uczestnik postępowania nie może sam bronić swych praw,
ma obowiązek ustanowienia dla niego adwokata z urzędu (por. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2002 r., II CKN 399/01, Lex 196607, czy
z dnia 22 kwietnia 2010 r., V CSK 384/09, Lex nr 688057). W sprawie, której
dotyczy wniosek o wznowienie postępowania, uczestniczka nie uzyskała pomocy
prawnej z urzędu, chociaż z ustaleń Sądu Rejonowego, dokonywanych na
podstawie wysłuchania uczestniczki w szpitalu przed wydaniem zarządzenia
tymczasowego, wynikało, że nie jest ona w stanie podejmować racjonalnych
decyzji. Tak ustalony stan psychiczny uprawniał sąd do ustanowienia dla
uczestniczki pomocy prawnej bez jej wniosku, a jednocześnie, w połączeniu
z faktem, że z uwagi na umieszczenie w szpitalu uczestniczka nie mogła nawet
przybyć na rozprawy, uzasadniał pogląd, że należyta ochrona praw uczestniczki
wymagała zapewnienia jej przez sąd takiej pomocy. Nie było więc słuszne
stanowisko Sądu Okręgowego, że nie zachodziła podstawa wznowienia z art. 401
pkt 2 k.p.c. w postaci pozbawienia strony możności obrony jej praw wskutek
naruszenia przepisów prawa, skoro uczestniczka nie była zdolna podjąć obrony,
a sąd nie zastosował należycie art. 48 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.
W konsekwencji należało uchylić zaskarżone postanowienie na podstawie
art. 3941
§ 3 k.p.c. w zw. z art. 39816
i art. 13 § 2 k.p.c.