Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UZ 64/11
POSTANOWIENIE
Dnia 22 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania D. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę rodzinną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 marca 2012 r.,
zażalenia organu rentowego na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 3 listopada 2011 r. Sąd Apelacyjny– III Wydział
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w punkcie I odrzucił apelację Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 8 czerwca 2010 r., którym zmieniono decyzję apelującego z
dnia 17 sierpnia 2009 r., przyznano wnioskodawcy D. M. prawo do renty rodzinnej
od 1 września 2009 r. do 31 sierpnia 2019 r. i oddalono odwołanie wnioskodawcy
od tej decyzji w pozostałej części, natomiast w punkcie II zasądził od organu
rentowego na rzecz wnioskodawcy kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego za drugą instancję.
2
W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał, że nie posiadanie przez
ustanowionego pełnomocnika przymiotu przynależności do wskazanego w art. 87
k.p.c. kręgu osób, które mogą być pełnomocnikami procesowymi, stanowi
przyczynę nieważności postępowania o charakterze bezwzględnym (art. 379 pkt 2
k.p.c.), bez żadnej możliwości konwalidacji. W rozpoznawanej sprawie wniosek o
sporządzenie uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego z dnia 8 czerwca 2010 r.
złożyła pracownica II Oddziału ZUS - główny specjalista K. B., zaś apelację od
tego wyroku zastępca dyrektora tego Oddziału. Wprawdzie pełnomocnikiem osoby
prawnej lub przedsiębiorcy, w tym nieposiadającego osobowości prawnej, może
być również pracownik tej jednostki lub jej organu nadrzędnego (art. 87 § 2 k.p.c.) -
i na tej właśnie podstawie organ rentowy dokonał czynności związanych z
zaskarżeniem wyroku przez swych pracowników, przy czym specjalista K. B. nie
legitymowała się żadnym pełnomocnictwem. W myśl art. 476 § 4 k.p.c. - przez
organy rentowe rozumie się m.in. jednostki organizacyjne Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych,
właściwe do wydawania decyzji. Jednak jednostki organizacyjne organu rentowego
w postaci oddziałów, które są właściwe do wydawania decyzji, choć mają zdolność
sądową i procesową jako organ rentowy na mocy art. 460 § 1 k.p.c., to - w
przeciwieństwie do ZUS - nie posiadają osobowości prawnej. Zatem, w ocenie
Sądu Apelacyjnego, „oddziały ZUS mogą więc jako strony postępowania
realizować swą zdolność postulacyjną przez ustanawianie pełnomocników
procesowych, ale tylko z spośród adwokatów i radców prawnych - art. 87 § 1 k.p.c.
Nie są jednak ustawowo upoważnione do działania w procesie przez
pełnomocników procesowych będących pracownikami, skoro oddział nie jest ani
osobą prawną ani przedsiębiorcą, dla których takie upoważnienie wynika z art. 87
§ 2 k.p.c. W konsekwencji ustanowienie przez oddział ZUS pracownika swym
pełnomocnikiem procesowym, oznacza upoważnienie osoby spoza ustawowego
kręgu, który dla tej strony jest zakreślony normą art. 87 § 1 k.p.c.”. Z kolei organem
oddziału ZUS jest jego dyrektor i to on może ustanowić zawodowego
pełnomocnika do reprezentowania oddziału, organem takim nie jest zastępca
dyrektora, który z racji swojego stanowiska może zastępować dyrektora, ale nie
jednostkę organizacyjną ZUS.
3
Sąd Apelacyjny powołał się przy tym uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 13 października 2011 r., II UZP 6/11, (OSNP 2012 nr 5-6, poz.
69) wpisaną do księgi zasad prawnych. Nadaje ona, w ocenie Sądu Apelacyjnego,
prawidłowy kierunek wykładni art. 87 § 2 k.p.c., negujący dotychczas powszechnie
stosowaną praktykę ustanawiania zatrudnianych przez ZUS pracowników, którzy
nie legitymowali się statusem radcy prawnego, pełnomocnikami procesowymi
organu rentowego. W konsekwencji Sąd Apelacyjny odrzucił apelację organu
rentowego jako niedopuszczalną na podstawie art. 373 k.p.c. w związku z art. 370
k.p.c.
W zażaleniu na to postanowienie organ rentowy, reprezentowany przez
radcę prawnego, domagał się jego uchylenia w całości, zarzucając mu naruszenie
art. 38 k.c. w związku z art. 331
§ 1 k.c., art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z
2009 r. Nr 205, poz.1585 ze zm., zwanej dalej ustawą systemową), § 2 ust. 2 pkt 1
statutu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stanowiącego załącznik do
Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 13 stycznia 2011 r. w
sprawie nadania statutu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 18, poz.
93, zwanego dalej statutem Zakładu) przez przyjęcie, że zastępca dyrektora
oddziału nie jest upoważniony do reprezentowania oddziału, w tym do
sporządzenia i wniesienia apelacji.
Wnoszący zażalenie podniósł, że oddział jako jednostka organizacyjna ZUS
nie może działać bezpośrednio, lecz przez swoje „organy”. Osoba prawna działa
przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie
(art. 38 k.c.), a do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi,
którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o
osobach prawnych (art. 331
§ 1 k.c.).
W ocenie wnoszącego zażalenie, prawo do reprezentacji oddziału przez
innego pracownika niczym nie różni się od prawa reprezentacji go przez dyrektora
oddziału i może być udzielone przez Prezesa ZUS bezpośrednio lub za
pośrednictwem dyrektora oddziału. Prezes ZUS bowiem, jako organ ZUS
reprezentujący Zakład na zewnątrz (art. 72 i art. 73 ustawy systemowej), może na
podstawie § 2 ust 2 pkt 1 statutu Zakładu upoważnić - w określonym przez siebie
4
zakresie - pracowników Zakładu i inne osoby do reprezentowania Zakładu.
Reprezentowanie Zakładu obejmuje także jego jednostki organizacyjne, którymi w
świetle art. 67 ust 1 ustawy systemowej są centrala i terenowe jednostki
organizacyjne, zaś jednostki terenowe to oddziały, podlegające im inspektoraty i
biura terenowe (§ 8 statutu Zakładu). „Upoważnienie do reprezentowania Zakładu
może zostać udzielone bezpośrednio każdemu pracownikowi przez Prezesa ZUS,
bądź jest udzielane pracownikowi, dyrektorowi oddziału, ten ma prawo udzielenia
upoważnienia dalszym pracownikom, w tym zastępcy dyrektora czy innym
pracownikom”. Wnoszący zażalenie podkreślił, że do wykazania prawa do
reprezentacji oddziału wystarczające jest złożenie pełnomocnictwa dyrektora
oddziału. W orzecznictwie Sądu Najwyższego (uchwała z dnia 3 listopada 2010 r.,
I UZP 2/10, wyrok z dnia 8 stycznia 2008 r., I UK 172/07, postanowienie z dnia 5
sierpnia 2005 r., II UZ 48/05, OSNP 2006 nr 11-12, poz. 196) przyjmuje się, że nie
zachodzi nieważność postępowania w sytuacji, gdy do akt sprawy zostało złożone
pełnomocnictwo udzielone (podpisane) przez dyrektora oddziału ZUS bez
dołączenia dokumentu potwierdzającego, że dyrektor oddziału został do tego
upoważniony przez Prezesa ZUS. Pogląd ten został podtrzymany w wyroku z dnia
16 czerwca 2009 r., I UK 24/09 (niepublikowany).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest uzasadnione, ponieważ Sąd Apelacyjny nazbyt pospiesznie
odwołał się do nieadekwatnej w rozpoznawanej sprawie tezy uchwały składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2011 r., II UZP 6/11
(OSNP 2012 nr 5-6, poz. 69), której „zapatrywania podzielił”, tyle że Sąd ten
uprzednio nie zapoznał się z uzasadnieniem tej uchwały wpisanej do księgi zasad
prawnych. Wyrażone w wymienionej uchwale stanowisko, że pracownik Zakładu
Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji
niebędący radcą prawnym nie może być pełnomocnikiem procesowym Dyrektora
tego Zakładu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 87 § 1 i 2
k.p.c.), jest adekwatne tylko do niebędących radcami prawnymi pracowników
wojskowych organów rentowych, które nie będąc osobami prawnymi ani nie
5
korzystając z takiego statusu (przymiotu) prawnego, nie mogą udzielać
pełnomocnictw procesowych pracownikom niebędącym profesjonalnymi
pełnomocnikami procesowymi.
Natomiast Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest państwową jednostką
organizacyjną posiadającą osobowość prawną (art. 66 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), w której skład wchodzą centrala oraz jednostki
terenowe (art. 67 tej ustawy), które jako organizacyjne (składowe) części osoby
prawnej wydają decyzje w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych,
korzystając z udzielonych im kompetencji przez Prezesa Zakładu. W takim istotnie
dość złożonym organizacyjno-prawnym postrzeganiu sprawy to nie oddziały
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych są odrębnymi organami rentowymi, ale
korzystający z przymiotu osoby prawnej Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W
konsekwencji także pracownicy jego oddziałów, nawet niebędący radcami
prawnymi (profesjonalnymi pełnomocnikami procesowymi), mogą być na podstawie
art. 87 § 2 zdanie drugie k.p.c. pełnomocnikami procesowymi w sprawach odwołań
od decyzji wydawanych przez jednostki organizacyjne Zakładu (oddziały).
Podzielając takie stanowisko, które zajął Sąd Najwyższy w dwóch
równobrzmiących uchwałach z: dnia 24 stycznia 2012 r., III UZP 3/11 oraz z dnia 9
lutego 2012 r., I UZP 10/11 (obie dotychczas niepublikowane), skład orzekający
postanowił reformatoryjnie jak w sentencji (art. 3941
§ 3 w związku z art. 39815
§ 1
zdanie pierwsze k.p.c.), podkreślając, że w rozpoznawanej sprawie Sąd pierwszej
instancji uznał, iż niebędąca radcą prawnym pracownica organu rentowego (główny
specjalista) K. B. korzystała z pełnomocnictwa „w aktach sprawy IV U …/10”,
natomiast zastępca dyrektora S. F. przedłożyła na żądanie Sądu Apelacyjnego
brakujące pełnomocnictwo w postępowaniu apelacyjnym.