Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 22 MARCA 2012 R.
V KZ 7/12
Przepis art. 443 k.p.k. dotyczy jedynie postępowania prowadzonego w
trybie środków odwoławczych, tj. w związku z apelacją lub zażaleniem i
wprowadza on zakaz pogorszenia sytuacji prawnej, gdy w wyniku
rozpoznania środka odwoławczego, wniesionego na korzyść oskarżonego,
dojdzie do uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania. Sprzeciw od wyroku zaocznego nie jest jednak środkiem
odwoławczym, lecz innym środkiem zaskarżenia, nie mają więc do niego
zastosowania zasady dotyczące środków odwoławczych. Jego
uwzględnienie powoduje ponowne rozpoznanie sprawy od początku, które
następuje przy tym na zasadach ogólnych (art. 482 § 3 zd. 1 k.p.k.). Wyrok
zaoczny traci wówczas moc i tym samym nie wiąże sądu, który może orzec
odmiennie niż w tym wyroku, w tym także surowiej.
Przewodniczący: sędzia SN T. Grzegorczyk.
Sąd Najwyższy w sprawie Włodzimierza W., skazanego z art. 178a §
1 i art. 244 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 22
marca 2012 r., zażalenia skazanego na zarządzenie Przewodniczącego
Wydziału Sądu Okręgowego w P. z dnia 15 grudnia 2011 r., o odmowie
przyjęcia zażalenia skazanego na zarządzenie Przewodniczącego
Wydziału z dnia 1 grudnia 2011 r. o odmowie wyznaczenia mu kolejnego
obrońcy z urzędu celem złożenia kasacji od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 14 czerwca 2011 r.,
u t r z y m a ł w m o c y zaskarżone zarządzenie.
2
U Z A S A D N I E N I E
Zaskarżonym zarządzeniem odmówiono przyjęcia zażalenia
Włodzimierza W. na wydane wcześniej zarządzenie o odmowie
przydzielenia mu kolejnego adwokata dla rozważenia sporządzenia kasacji,
gdy pierwszy taki wyznaczony obrońca przedłożył opinię o braku podstaw
do wystąpienia z tą skargą, ze wskazaniem obecnie, że na odmowę
wyznaczenia obrońcy zażalenie nie przysługuje, a więc jest ono
niedopuszczalne z mocy ustawy z przywołaniem tu art. 528 § 1 pkt 2 k.p.k.
W zażaleniu na to zarządzenie skarżący podniósł, że uprzednio występował
o obrońcę z urzędu dla sporządzenia kasacji z uwagi na swoją
niezamożność i wyznaczono takowego w osobie adwokata, który bronił go
w toku prawomocnie zakończonego postępowania, ale ten nie zapoznając
się z aktami, w których była opinia innego adwokata, powołanego mu dla
rozważenia sporządzenia wniosku o wznowienie prawomocnie
zakończonego procesu, złożył oświadczenie o braku podstaw do kasacji, w
sytuacji gdy ten drugi adwokat, nie znajdując podstaw do wznowienia
procesu, wskazał jednak na istnienie powodów do wniesienia środka
zaskarżenia w postaci kasacji. Autor zażalenia podniósł w związku z tym,
że Sąd Okręgowy zlekceważył wskazywane przez niego błędy, jakich
dopuścił się jego obrońca i uniemożliwił skarżącemu odwołanie się od
wystawionej przez niego opinii o braku podstaw do kasacji. Wywodząc w
ten sposób, wniósł on o uchylenie zaskarżonego zarządzenia oraz
przywrócenie terminu do wniesienia kasacji w jego sprawie sporządzonej
przez innego, wyznaczonego mu prawnika.
Rozpoznając to zażalenie Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
3
Prawdą jest, że w tej sprawie, po wydaniu wyroku przez Sąd
pierwszej instancji, co miało miejsce w dniu 22 grudnia 2010 r., oskarżony,
w lutym 2011 r., wystąpił do Sądu Okręgowego w P. o powołanie mu
nowego obrońcy z urzędu, zarzucając dotychczasowemu obrońcy brak
zainteresowania sprawą, poprzez brak bezpośrednich kontaktów i
konsultacji linii obrony, wskazując imiennie na innego adwokata, którego
chciałby mieć za obrońcę. Postanowieniem z dnia 25 lutego 2011 r., Sąd
Okręgowy w P. wniosku tego nie uwzględnił wskazując, że w tej sprawie nie
wystąpiły okoliczności, które pozwalałyby wątpić w rzetelność, wiedzę lub
kwalifikacje obrońcy reprezentującego dotąd oskarżonego. Na rozprawie
odwoławczej oskarżony przyłączył się już w pełni do apelacji wywiedzionej
od wyroku Sądu Rejonowego przez jego dotychczasowego obrońcę z
urzędu, a po wydaniu wyroku przez Sąd odwoławczy, którym utrzymano w
mocy wyrok Sądu meriti, skazujący oskarżonego za dwa przestępstwa z
art. 244 k.k., w tym jedno w zw. z art. 178a § 1 k.k., wystąpił on odrębnie z
wnioskiem o wznowienie prawomocnie zakończonego postępowania i
wyznaczenie mu obrońcy dla sporządzenia tego wniosku oraz o przyznanie
mu obrońcy z urzędu dla wywiedzenia kasacji od prawomocnego wyroku
Sądu odwoławczego wydanego w tej sprawie.
Zarządzeniami Przewodniczącego Wydziału Sądu Apelacyjnego w P.
oraz Sądu Okręgowego w P., wyznaczono odrębnie obrońców do
rozważenia podstaw do wznowienia procesu oraz do wniesienia kasacji, w
tym ostatnim wypadku w osobie adwokata, który reprezentował go w
prawomocnie zakończonym procesie. Każdy z tych obrońców złożył
odrębnie oświadczenia o braku podstaw zarówno do wniesienia kasacji, jak
i do wznowienia postępowania. Powiadomienia o treści tych oświadczeń
przekazano skazanemu wraz ze stosownymi pouczeniami. Wówczas to
Włodzimierz W. wystąpił z wnioskiem o wyznaczenie mu kolejnego obrońcy
z urzędu dla sporządzenia kasacji wskazując na osobę tego z adwokatów,
4
który wypowiadał się w przedmiocie wznowienia postępowania i
podnosząc, że wskazał on w swej opinii na istnienie podstawy do
wniesienia kasacji, podczas gdy adwokat wypowiadający się w przedmiocie
wniesienia tej właśnie skargi, nie zauważył istnienia powodów do jej
sporządzenia i wniesienia. Już we wrześniu 2011 r., zarządzeniem
Przewodniczącego Wydziału Sądu Okręgowego w P., odmówiono
ustanowienia skazanemu kolejnego obrońcy z urzędu, podnosząc że
niezadowolenie skazanego z faktu stwierdzenia przez poprzednio
ustanowionego obrońcę braku podstaw do kasacji, nie daje powodów do
wyznaczania mu kolejnego adwokata dla rozważenia jej wniesienia.
Następnie, po zawiadomieniu Włodzimierza W. o wydaniu
zarządzenia stwierdzającego, że z uwagi na upływ terminów do wniesienia
kasacji, biegnącego od poprzedniego powiadomienia go o negatywnej
opinii obrońcy w kwestii tej skargi i zakończeniu w ten sposób
postępowania okołokasacyjnego, skazany wystąpił z ponownym wnioskiem
o przyznanie mu adwokata z urzędu dla sporządzenia kasacji, podnosząc
zastrzeżenia do poprzedniego obrońcy z urzędu oraz przywołując
podawany przez tego z adwokatów, który wypowiadał się w przedmiocie
wniosku o wznowienie, fakt, że pierwszym wydanym w tej sprawie
wyrokiem o charakterze zaocznym skazany został on za przypisane mu
czyny na kary łagodniejsze niż następnie w postępowaniu prowadzonym po
złożeniu przez niego sprzeciwu od tego wyroku, co – zdaniem skazanego –
stanowiło obrazę art. 443 k.p.k., dając podstawę do wniesienia kasacji
przewidzianą w art. 523 § 1 k.p.k. Wniosku tego nie uwzględniono i
zarządzeniem z dnia 1 grudnia 2011 r., odmówiono wyznaczenia
skazanemu kolejnego obrońcy z takim samym uzasadnieniem, jak w
poprzedniej decyzji w tej materii z września 2011 r. Na zarządzenie to
Włodzimierz W. złożył zażalenie, w którym przywołał poprzednią
argumentację odwołującą się do obrazy art. 443 k.p.k. oraz art. 440 k.p.k. i
5
do naruszenia art. 466 § 1 k.p.k. przez wysłanie mu tego zarządzenia bez
należytych pouczeń co do możliwości żalenia się. Zarządzeniem z dnia 15
grudnia 2011 r. odmówiono przyjęcia tego zażalenia jako
niedopuszczalnego z mocy ustawy, z pouczeniem o możliwości
zaskarżenia odmowy do Sądu Najwyższego, co też skazany zrealizował,
występując z niniejszym zażaleniem przy zachowaniu terminu jego
wniesienia.
Mając na względzie sytuację procesową, w jakiej doszło do
wystąpienia z powyższym zażaleniem należy stwierdzić, że miały miejsce w
tej sprawie pewne uchybienia, a dotyczy to sposobu uzasadniania
zarządzeń odmawiających skarżącemu ustanowienia mu kolejnego obrońcy
dla wniesienia kasacji, gdyż należało w nich zamiast ogólnikowego
odwoływania się do niezadowolenia skarżącego wykazać, w oparciu o
materiał sprawy, że rzeczywiście nie ma powodów do powołania mu
następnego obrońcy. Rzecz bowiem w tym, że ponowny wniosek o
ustanowienie obrońcy z urzędu może być skuteczny tylko wtedy, gdy
zostanie wykazane, że poprzedni obrońca nie wykonał w sposób należyty
swoich obowiązków procesowych. Wyznaczanie oskarżonemu przez sąd
obrońcy z urzędu opiera się przy tym na zaufaniu do samej instytucji
adwokata, a nie na zaufaniu do konkretnej osoby wykonującej ten zawód.
Tym samym podnoszenie przez skarżącego, że nie ma on zaufania do
obrońcy powołanego mu dla sporządzenia kasacji, nie jest przyczyną, która
stwarzałaby możliwość ustanowienia mu innego adwokata dla realizacji
tego celu.
Skarżącemu należy zaś wyjaśnić, że zupełnym nieporozumieniem jest
przywoływanie przez niego, w ślad za adwokatem, który sporządzał opinię
odnośnie podstaw do wznowienia procesu, iż w sprawie tej dopuszczono
się obrazy art. 443 k.p.k. na skutek surowszego ukarania go za przypisane
mu przestępstwa, niż miało to miejsce wcześniej w wyroku zaocznym, od
6
którego wniósł on sprzeciw, co może być podstawą kasacji. Przepis art. 443
k.p.k. dotyczy bowiem jedynie postępowania prowadzonego w trybie
środków odwoławczych, tj. w związku z apelacją lub zażaleniem i
wprowadza on zakaz pogorszenia sytuacji prawnej, gdy w wyniku
rozpoznania środka odwoławczego, wniesionego na korzyść oskarżonego,
dojdzie do uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania. Sprzeciw od wyroku zaocznego nie jest jednak środkiem
odwoławczym, lecz innym środkiem zaskarżenia, nie mają więc do niego
zastosowania zasady dotyczące środków odwoławczych. Jego
uwzględnienie, a to miało miejsce w tej sprawie, powoduje ponowne
rozpoznanie sprawy od początku, które następuje przy tym na zasadach
ogólnych (art. 482 § 3 zd. 1 k.p.k.). Wyrok zaoczny traci bowiem wówczas
moc i tym samym nie wiąże sądu, który może orzec odmiennie niż w tym
wyroku, w tym także surowiej. Takie zatem postąpienie Sądu nie jest w
żadnej mierze rażącą obrazą prawa, która mogłaby stanowić podstawę do
wniesienia kasacji. Nie można w związku z tym również doszukiwać się w
powyższym skazaniu obrazy art. 440 k.p.k., czyli tzw. rażącej
niesprawiedliwości wyroku, jaką można byłoby podnieść w kasacji. Sądy
nie były bowiem w żadnej mierze związane karami wymierzonymi w wyroku
zaocznym, który na skutek sprzeciwu utracił swoją moc.
Czynienie zatem przez skarżącego zarzutu adwokatowi, który
wypowiadał się w przedmiocie podstaw do kasacji, że nie dostrzegł tych
kwestii w swojej opinii, a tym samym nie zapoznał się też z opinią obrońcy
przedstawiającego stanowisko co do istnienia podstaw do wznowienia
procesu, który je dostrzegł, czyli że nie zapoznawał się też w ogóle z
aktami, a przez to nie wywiązał się należycie ze swoich obowiązków z
urzędu, nie jest ani zasadne, ani uprawnione. To właśnie bowiem pierwszy
z tych obrońców słusznie kwestii tej nie podnosił, skoro nie oznaczała ona
naruszenia prawa o charakterze kasacyjnym, nota bene nie mógł on też
7
znać opinii drugiego z adwokatów, skoro obie te opinie sporządzane były w
tym samym dniu, a wpłynęły do Sądów w zupełnie różnych datach, i to
jedna do Sądu Apelacyjnego, a druga do Sądu Okręgowego.
Całkowicie niezasadne jest też zarzucanie przez skarżącego
rzekomej obrazy przez Sąd Okręgowy art. 466 § 1 k.p.k., przy
przekazywaniu mu zarządzeń tego Sądu odmawiających ustanowienia
nowego obrońcy z urzędu, jako że przepis ten ogólnie jedynie stwierdza, że
do zażaleń na zarządzenia stosuje się odpowiednio przepisy o zaskarżaniu
postanowień, a te ostatnie zakładają, że poza przypadkami, gdy decyzja
procesowa zamyka drogę do wydania wyroku lub dotyczy środka
zabezpieczającego, zażalenie służy jedynie, gdy ustawa wyraźnie je
przewiduje w danej sytuacji (art. 459 § 2 in fine k.p.k.). W odniesieniu zaś
do odmowy ustanowienia obrońcy w postępowaniu związanym z
wnoszeniem kasacji, w art. 528 § 1 pkt 2 k.p.k., wyraźnie wskazano, że
zażalenie nie przysługuje na odmowę wyznaczenia adwokata w celu
sporządzenia tego środka zaskarżenia; zażalenia takiego nie przewiduje się
zresztą również przy odmowie ustanowienia obrońcy w toku samego
procesu, gdyż normujący tę kwestię art. 78 k.p.k. nie zakłada możliwości
zaskarżenia takich decyzji. Tym samym, skoro ten środek odwoławczy nie
przysługiwał, nie było też podstaw pouczania skazanego o możliwości
żalenia się na zarządzenia o odmowie ustanowienia adwokata z urzędu.
Pouczenie takie znalazło się w ostatnim z zarządzeń, ale to dlatego, że była
to odmowa przyjęcia zażalenia na uprzednie zarządzenie o odmowie
ustanowienia adwokata. Zarządzenie odmawiające przyjęcia zażalenia jest
zaś zarządzeniem zamykającym drogę do wydania wyroku, a tym samym,
stosownie do art. 459 § 1 k.p.k., jest ono zaskarżalne.
Powyższe wskazuje, że żadne z uchybień podnoszonych przez
skarżącego nie miało miejsca w tej sprawie w zakresie odmowy
ustanowienia mu kolejnego obrońcy z urzędu dla wniesienia kasacji, a
8
zarządzenie odmawiające przyjęcia zażalenia na ostatnią odmowę
powołania oskarżonemu takiego obrońcy, jest zgodne z prawem. Dlatego
też utrzymano to zarządzenie w mocy, uznając samo zażalenie za
niezasadne.
Mając to wszystko na względzie orzeczono jak na wstępie.