Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 14/12
POSTANOWIENIE
Dnia 30 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
w sprawie skargi D. B. o wznowienie postępowania
w sprawie z powództwa D. B.
przeciwko Bankowi Handlowemu S.A. z siedzibą w W.
o ustalenie i zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 marca 2012 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 sierpnia 2011 r.,
I. oddala zażalenie,
II. przyznaje adwokatowi G. J., prowadzącemu Kancelarię
Adwokacką w K., ustanowionemu z urzędu
wynagrodzenie w kwocie 3.600,- (trzy tysiące sześćset)
zł powiększone o należny podatek od towarów i usług
za reprezentowanie powoda D. B. w postępowaniu
zażaleniowym przed Sądem Najwyższym.
Uzasadnienie
2
Postępowanie w sprawie z powództwa D. R. przeciwko Bankowi
Handlowemu Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o ustalenie i zapłatę zakończone
zostało prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 4 listopada 2009 r. W
postępowaniu tym powód był reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu,
któremu wypowiedział pełnomocnictwo z dniem 4 listopada 2009 r.
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 12 stycznia 2010 r. ustanowił dla
powoda - w związku z postępowaniem kasacyjnym - kolejnego, imiennie
wskazanego przez niego, pełnomocnika z urzędu. Pełnomocnik nie stwierdził
podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej, o czym powiadomił powoda i Sąd. Powód
pismem z dnia 9 sierpnia 2010 r. poinformował Sąd, że rezygnuje z powyższego
pełnomocnika i wypowiada mu pełnomocnictwo.
Powód w dniu 8 lipca 2011 r. złożył skargę o wznowienie postępowania,
w której zawarł kolejny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie
pełnomocnika z urzędu.
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 10 sierpnia 2011 r. odrzucił skargę
powoda D. B. o wznowienie postępowania stwierdzając brak ustawowej podstawy
wznowienia (art. 410 § 1 k.p.c.). Sąd wskazał, że przedmiotem żądania w
prawomocnie zakończonej sprawie było ustalenie szeregu praw stron umowy o
kredyt, zapłata odszkodowania i zadośćuczynienia za prowadzenie postępowania
egzekucyjnego w oparciu o bankowy tytuł egzekucyjny, zaopatrzony przez Sąd w
klauzulę wykonalności. Przyczyną oddalenia powództwa było nie wykazanie
zasadności powództwa, w tym istnienia przesłanek odpowiedzialności
odszkodowawczej. Powód powołał jako podstawę wznowienia wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 15 marca 2011 r., P 7/09 (OTK-A 2011 nr 2 poz. 12),
stwierdzający niezgodność art. 95 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo
bankowe (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) w związku z art. 244
§ 1 i art. 252 k.p.c. w części, w jakiej nadaje on moc prawną dokumentu
urzędowego księgom rachunkowym i wyciągom z ksiąg rachunkowych banku w
odniesieniu do praw i obowiązków wynikających z czynności bankowych w
postępowaniu bankowym prowadzonym wobec konsumenta - z art. 2, art. 32 ust. 1
zd. 1 i art. 76 Konstytucji RP. Przepisy, których niekonstytucyjność stwierdzono, nie
3
stanowiły - zdaniem Sądu - podstawy prawnej rozstrzygnięcia w sprawie, której
dotyczy skarga o wznowienie postępowania.
Skarżący zaskarżył powyższe postanowienie zażaleniem zarzucając
nieważność postępowania przez pozbawienie go możności obrony praw wskutek
nie rozpoznania przez sąd wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu przed
wydaniem orzeczenia w przedmiocie skargi o wznowienie postępowania. Ponadto
podniósł naruszenie art. 410 § 1 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie
i odrzucenie skargi mimo oparcia jej na ustawowej przesłance, art. 4011
k.p.c.
przez niewłaściwe zastosowanie, art. 361 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. przez
brak odniesienia się w uzasadnieniu postanowienia do wszystkich zarzutów,
twierdzeń i wniosków podniesionych w skardze oraz art. 233 § 1 k.p.c. i art. 361
k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 przez brak wszechstronnego wyjaśnienia sprawy.
Powód wniósł o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył:
Skarżący powołał zarzut nieważności nie jako przyczynę wznowienia
postępowania, a jako podstawę zaskarżenia orzeczenia wskazując, że Sąd
Apelacyjny w postępowaniu toczącym się na skutek skargi o wznowienie
postępowania dopuścił do takiego błędu postępowania (errores in procedendo),
który pozbawił go możności obrony praw. Orzecznictwo sądowe zgodnie uznaje, że
pozbawienie możności obrony praw polega na tym że, na skutek wadliwości
procesowych sądu lub strony przeciwnej, strona nie mogła i nie brała udziału w jego
istotnej części, jeżeli skutki tych wadliwości nie mogły być usunięte przed wydaniem
orzeczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1974 r., II CR 155/74,
OSPiKA 1975 nr 3 poz. 66, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 marca
1998 r., III CKN 34/98). Dochodzi do niego także wówczas, gdy w postępowaniu
sądowym pozbawiono stronę, wbrew jej woli możności podejmowania albo
świadomego zaniechania czynności procesowych, zmierzających do ochrony jej
sfery prawnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 1974 r., II CR 331/74,
OSN 1975 nr 5 poz. 84, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2001 r., II CKN
1211/00, niepubl.). Przyjmuje się, że strona zostaje pozbawiona możności działania
tylko wtedy, gdy doszło do całkowitego pozbawienia jej możności obrony, w więc
4
gdy znalazła się w takiej sytuacji, która uniemożliwiła, a nie tylko utrudniła lub
ograniczyła popieranie przed sądem dochodzonych żądań (por. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1999 r., II UKN 174/00, OSNP 2001,
nr 4, poz. 133).
Ocena, czy doszło do pozbawienia strony możności obrony jej praw,
powinna być dokonywana przez odniesienie do indywidualnych okoliczności danej
sprawy, przy czym znaczenie ma nie tyle naruszenie przepisów procesowych, ile
ustalenie czy uchybienie to wpłynęło na możność działania strony oraz
stwierdzenie czy, pomimo zaistnienia tych okoliczności, strona mogła bronić swych
praw w procesie (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 marca
2008 r., V CSK 488/07, nie publ.).
W niniejszej sprawie powód upatruje przyczyny nieważności w nie
rozpoznaniu wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, zamieszczonego
w skardze o wznowienie postępowania, przed przystąpieniem do jej rozpoznania.
Zgodnie z art. 124 k.p.c. zgłoszenie wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy
prawnego z urzędu nie wstrzymuje biegu toczącego się postępowania, chyba że
chodzi o ustanowienie ich na skutek wniosku zgłoszonego w pozwie lub przed
wytoczeniem powództwa. Sąd może jednak wstrzymać rozpoznanie sprawy aż do
prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku. Dla oceny zarzutu nieważności istotne
jest zatem po pierwsze, że Sąd miał jedynie uprawnienie a nie obowiązek
wyprzedzającego rozpoznania wniosku, po drugie, że Sąd w ogóle nie przystąpił do
oceny zasadności podstawy wznowienia, tj. rozpoznawania skargi o wznowienie
tylko poprzestał na badaniu jej oparcia na ustawowej podstawie, rozumianej jako
przesłanka formalna zbliżona do przesłanki dopuszczalności, po trzecie, że Sąd
związany był podstawą wznowienia wskazaną w skardze, zatem mógł ograniczyć
czynności do badania jej treści, a prowadzenie ewentualnego postępowania
naprawczego było zbędne. Mając na względzie powyższe okoliczności stwierdzić
należy, że nierozpoznanie wniosku powoda o ustanowienie pełnomocnika z urzędu
w początkowym stadium postępowania ze skargi o wznowienie, zakończonego jej
odrzuceniem z przyczyny nie oparcia na ustawowej podstawie, nie wpłynęło na
możność działania skarżącego, to jest podejmowania przez niego czynności
procesowych. Konsekwentnie nie została wykazana przeszkoda procesowa
5
polegająca na pozbawieniu strony możności obrony praw, która mogłaby zostać
zakwalifikowana jako bezwzględna negatywna przesłanka procesowa, skutkująca
nieważnością postępowania.
Podkreślenia wymaga ponadto, że wcześniejsze oświadczenia powoda
w przedmiocie wypowiedzenia pełnomocnictwa adwokatom ustanowionym
z urzędu były procesowo skuteczne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
3 czerwca 1976 r. III CRN 64/76, OSN 1977 nr 1 poz. 14, postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1999 r. I CKN 1423/98 nie publ.). Konieczność
rozpoznania kolejnego wniosku, zawartego w skardze o wznowienie postępowania,
powstała na dalszym etapie postępowania skargowego, w związku z wydaniem
postanowienia o jej odrzuceniu, i czynności Sądu w tym zakresie zostały podjęte
bezzwłocznie.
Brak podstaw do podzielenia dalszych zarzutów zażalenia. Powód powołał
w skardze podstawę wznowienia określoną w art. 4011
k.p.c. wskazując, iż
Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 15 marca 2011 r., P 7/09, orzekł
o niezgodności art. 95 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe
z Konstytucją. W zaskarżonym postanowieniu Sąd Apelacyjny przyjął, że w oparciu
o wskazaną podstawę można żądać wznowienia postępowania wówczas, gdy
niezgodność aktu normatywnego z Konstytucją dotyczy przepisu, na podstawie
którego wydane zostało orzeczenie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
20 czerwca 2007 r., V CNP 45/07, nie pub., z dnia 6 listopada 2009 r., I CO 17/09,
nie publ., z dnia 3 grudnia 2010 r., I CSK 487/10, nie publ.). Stwierdzając, że
sytuacja taka nie zachodzi uznał, że skarga nie jest oparta na ustawowej podstawie
w rozumieniu art. 410 § 1 k.p.c.. Stanowisko to zgodne jest z wykładnią
powołanego przepisu, w myśl której skarga o wznowienie nie opiera się na
ustawowej podstawie nie tylko wtedy, gdy powołana w skardze podstawa nie
odpowiada żadnej z przewidzianych w ustawie, lecz także wtedy, gdy podstawa ta
w rzeczywistości nie wystąpiła, to jest z uzasadnienia skargi wynika, że wskazane
w niej okoliczności nie wyczerpują ustawowej przesłanki wznowienia
postępowania. W takim wypadku skarga podlega odrzuceniu wprost
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r., IV CO 6/05, Biul. SN
6
2005, nr 9, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2007 r., IV CZ
48/07, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2008 r., III UZ 13/07).
Uszło uwagi skarżącego, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia
15 marca 2011 r., P 7/09 dotyczył art. 95 ust. 1 Prawa bankowego i konsekwencji
przyznania wyciągom z ksiąg rachunkowych banku szczególnej mocy dowodowej,
nie obejmował oceny konstytucyjności uprawnienia banków do wystawiania
bankowych tytułów egzekucyjnych. Co do tej kwestii Trybunał Konstytucyjny we
wcześniejszym wyroku z dnia 26 stycznia 2005 r., P 10/04 (OTK-A 2005, nr 1, poz.
7) orzekł, że art. 96 ust. 1 w związku z art. 97 ust. 1 Prawa bankowego jest zgodny
z art. 45 ust. 1 w związku z art. 76 Konstytucji i nie jest niezgodny z art. 2
Konstytucji.
Bezzasadny jest zarzut dotyczący nie wyznaczenia rozprawy. Postanowienie
w przedmiocie odrzucenia skargi o wznowienie postępowania może zapaść także
na posiedzeniu niejawnym (art. 410 § 1 zd. 2 k.p.c.). Dopiero ocena
przewodniczącego, że skarga o wznowienie postępowania nie zawiera braków i nie
podlega odrzuceniu z innych przyczyn wskazanych w art. 410 § 1, uzasadnia
skierowanie sprawy na rozprawę i przystąpienie do jej rozpoznania.
Nie zachodzi także naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 361 k.p.c.
w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak odniesienia w uzasadnieniu postanowienia
do wszystkich twierdzeń i wniosków skargi oraz nie wyczerpującego powołania
podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia. Motywy postanowienia odnoszą się
bowiem do treści rozstrzygnięcia, ich poszerzanie co do dalszych kwestii
poruszanych w skardze o wznowienie, w szczególności zajęcie stanowiska co do
zasadności twierdzeń i wadliwości orzeczenia, było zbędne i niecelowe.
Z tych względów Sąd Najwyższy na mocy art. 398 w związku z art. 3941
§ 3
k.p.c. oddalił zażalenie jako pozbawione uzasadnionych podstaw.
db

III CZ 14/12

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia