Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 575/11
POSTANOWIENIE
Dnia 5 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Marian Kocon
w sprawie z wniosku Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej
Filia Ł.
przy uczestnictwie B. M.
o leczenie psychiatryczne bez wymaganej zgody,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 5 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 12 kwietnia 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 25 stycznia 2011 r. Sąd Rejonowy w sprawie z
wniosku MOPS Ł. z udziałem B. M. o leczenie w szpitalu psychiatrycznym bez
wymaganej zgody nakazał przyjęcie B. M. do szpitala psychiatrycznego.
Postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację
uczestniczki postępowania B. M.
W sprawie dokonano następujących ustaleń.
Uczestniczka postępowania B. M. zarejestrowana jest w Poradni Zdrowia
Psychicznego „L.”. z rozpoznaniem wstępnym: obserwacja stanu psychicznego –
podejrzenie zespołu urojeniowego. Korzysta z pomocy finansowej w formie zasiłku
i dodatku mieszkaniowego. Nie pracuje, jest zarejestrowana w urzędzie pracy jako
bezrobotna bez prawa do zasiłku. Zamieszkuje samotnie w mieszkaniu, ma 23-
letnią córkę M. M., która zamieszkuje osobno i odwiedza uczestniczę co dwa dni. B.
M. jest osobą rozwiedzioną. Uczestniczka wykazuje czynne objawy psychotyczne
o znacznym stopniu nasilenia objawów choroby, działa po linii doznań
psychotycznych, pozostaje zupełnie bezkrytyczna wobec swojej choroby
psychicznej.
Do wniosku o leczenie psychiatryczne uczestniczki bez jej zgody zostało
dołączone świadectwo lekarza psychiatry szczegółowo uzasadniające potrzebę
leczenia w szpitalu psychiatrycznym, sąd ponadto dopuścił dowód z opinii biegłego
psychiatry. W ocenie Sądu uczestniczka ujawniła zwarty i utrwalony system urojeń
prześladowczych, urojeń oddziaływania, urojeń ksobnych, trucia i omamów
słuchowych. W czasie badań była nieufna, podejrzliwa, początkowo w niechętnym
zdawkowym kontakcie, a w zachowaniu dziwaczna i podejrzliwa. Uczestniczka
wykazała myślenie zaburzone, paralogiczne, z elementami symboliki. Jej
wypowiedzi uznano za niedorzeczne. Stwierdzono, że uczestniczka wykazuje
czynne objawy psychotyczne o znacznym stopniu nasilenia objawów choroby,
działa po linii doznań psychotycznych, pozostaje zupełnie bezkrytyczna wobec
swojej choroby psychicznej.
3
Sąd ustalił, że ze względu na fakt, że B. M. cierpi na chorobę psychiczną pod
postacią utrwalonego zespołu urojeniowego, wymagane jest jej pilne umieszczenie
w szpitalu psychiatrycznym i poddanie leczeniu. Nieprzyjęcie uczestniczki
postępowania do szpitala psychiatrycznego spowodować może pogorszenie stanu
jej zdrowia psychicznego. Zastosowanie właściwego leczenia prawdopodobnie
może w ocenie Sądu przynieść poprawę jej stanu zdrowia. Sąd Rejonowy doszedł
do przekonania, iż istnieją przesłanki określone w przepisie art. 29 ust. 1 ustawy o
ochronie zdrowia psychicznego, uzasadniające umieszczenie B. M. w szpitalu
psychiatrycznym bez jej zgody.
Sąd drugiej instancji oceniał, czy brak umieszczenia uczestniczki w szpitalu
psychiatrycznym spowoduje znaczne pogorszenie stanu zdrowia w rozumieniu
ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Zdaniem Sądu Okręgowego zarówno
załączona do wniosku opinia psychiatryczna, jak i opinie przeprowadzone w toku
postępowania sporządzone zostały z uwzględnieniem zasad profesjonalizmu; są
rzetelne i spójne. W świetle powyższego Sąd Okręgowy uznał, iż w niniejszej
sprawie przesłanki warunkujące przymusową hospitalizację uczestniczki zostały
spełnione. Sąd Okręgowy ocenił, że nieleczenie B. M. spowoduje dalsze znaczne
pogarszanie się jej stanu zdrowia psychicznego, zaś zastosowane leczenie w
warunkach szpitala psychiatrycznego może przynieść poprawę jej stanu zdrowia
psychicznego.
Wskazane wyżej postanowienie uczestniczka postępowania B. M.
zaskarżyła skargą kasacyjną w całości.
Jako podstawy skargi kasacyjnej wskazano naruszenie:
- art. 48 ust. 2 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, dalej jako „u.o.z.p.”,
w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c. przez nieustanowienie dla uczestniczki
pełnomocnika z urzędu, mimo że stan jej zdrowia psychicznego uzasadniał
potrzebę reprezentowania jej interesów przez profesjonalnego pełnomocnika;
- art. 5 k.p.c. przez niepouczenie uczestniczki o możliwości złożenia wniosku
o ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika z urzędu.
Zdaniem skarżącej wskazane naruszenia prawa procesowego mogły mieć
wpływ na wynik postępowania, gdyż gdyby uczestniczka była reprezentowana
4
przez profesjonalnego pełnomocnika miałaby rzeczywistą możliwość
kwestionowania niekorzystnej dla niej opinii biegłego lekarza psychiatry i składania
adekwatnych do przedmiotu sprawy wniosków dowodowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że w sprawie
o przymusowe leczenie psychiatryczne prowadzonej na podstawie art. 29 ust. 1
pkt 1 u.o.z.p. należy przestrzegać dyrektywy, aby wydane orzeczenie było
usprawiedliwione z punktu widzenia dobra i interesu osoby, której dotyczy
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2009 r., I CSK 402/08,
niepubl. i podane tam dalsze judykaty). Jednym z instrumentów pomocnych
w ustaleniu tego rzeczywistego interesu osoby chorej jest przewidziana w art. 48
u.o.z.p. możliwość ustanowienia dla takiej osoby przez sąd adwokata z urzędu,
nawet bez złożenia wniosku, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia
psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata
w sprawie za potrzebny. Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że przewidziana
w tym przepisie możliwość ustanowienia adwokata z urzędu bez wniosku
uczestnika przeradza się w obowiązek, jeżeli okaże się, że uczestnik
postępowania, ze względu na stan swojego zdrowia, nie jest w stanie sam bronić
swoich praw przed sądem (por. postanowienia z dnia 28 listopada 2002 r., II CKN
299/01, z dnia 22 kwietnia 2010, V CSK 384/09, z dnia 22 lipca 2010 r., I CSK
234/10 – niepubl., czy z dnia 14 kwietnia 2011 r., IV CSK 483/10, OSNC 2012,
nr 1, poz. 12).
Skarżący trafnie podnosi, że Sąd Odwoławczy nie rozważył w sposób
należyty wynikającej z tego przepisu potrzeby ustanowienia dla uczestnika
adwokata z urzędu. Uchybienie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a tym
samym stanowi skuteczną podstawę skargi kasacyjnej przewidzianą w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., co uzasadnia uwzględnienie skargi (art. 13 § 2 k.p.c. w zw.
z art. 39815
k.p.c.). Postanowienie o kosztach uzasadnia art. 108 § 2 k.p.c.