Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KRS 6/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Jerzy Kwaśniewski
w sprawie z odwołania E. P.
od uchwały Krajowej Rady Sądownictwa z dnia 6 grudnia 2011 roku w przedmiocie
przedstawienia wniosku o powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego
Sądu Rejonowego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 kwietnia 2012 r.,
uchyla zaskarżoną uchwałę i sprawę przekazuje Krajowej
Radzie Sądownictwa do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Radca prawny E. P. wniosła odwołanie od uchwały Krajowej Rady
Sądownictwa z dnia 6 grudnia 2011 r., w której na podstawie art. 3 ust. 1 pkt 2 i art.
37 ust. 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz.U. Nr
2
126, poz. 714) postanowiono, że nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP
z wnioskiem o powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu
Rejonowego w /…/.
W uzasadnieniu zaskarżonej uchwały Rada stwierdziła, że na jedno wolne
stanowisko sędziowskie w Sądzie Rejonowym w /…/, obwieszczone w Monitorze
Polskim z 2010 r., Nr 55, poz. 756 zgłosiło się czworo kandydatów: radca prawna
E. P., referendarz E. W., asystent R. K. oraz referendarz M. K. Zespół członków
Krajowej Rady Sądownictwa po rozpatrzeniu w dniu 10 lutego 2011 r. wniosku
skarżącej zaproponował nie przedstawiać jej kandydatury Prezydentowi RP. W tym
samym dniu zespół zaproponował przedstawienie z wnioskiem Prezydentowi RP
kandydatury R. K. Uchwałą z dnia 10 lutego 2011 r. Rada postanowiła przedstawić
R. K. z wnioskiem o powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sadu
Rejonowego. R. K. w trakcie posiedzenia Rady uzyskał 14 głosów „za”, przy braku
głosów „przeciw” i „wstrzymujących się”. Natomiast uchwałą z dnia 10 lutego 2011
r. Rada postanowiła nie przedstawiać skarżącej z wnioskiem o powołanie do
pełnienia urzędu na tym stanowisku. Skarżąca na posiedzeniu Rady nie uzyskała
ani jednego głosu „za”, uzyskała 5 głosów „przeciw” i 9 głosów „wstrzymujących
się”.
Na skutek odwołania się skarżącej od tej uchwały została ona przez Sąd
Najwyższy uchylona wyrokiem z dnia 5 sierpnia 2011 r., III KRS 9/11 i sprawę
przekazano do ponownego rozpoznania Krajowej Radzie Sądownictwa. Sąd
Najwyższy stwierdził, że uzasadnienie uchwały powinno wyjaśnić sytuację
poszczególnych kandydatów w aspekcie zastosowanych kryteriów oceny. Sama
ocena doboru kryteriów pozostaje zaś w kompetencji Sądu Najwyższego jedynie w
takim zakresie w jakim mogłyby one naruszać podstawowe zasady prawne, a w
szczególności konstytucyjną zasadę jednakowego dostępu do stanowisk w sferze
publicznej oraz równego traktowania i zakazu dyskryminacji. W ocenie Sądu
Najwyższego, uzasadnienie uchwały nie wskazało motywów decyzji Rady o
przedstawieniu z wnioskiem kandydatury osoby młodszej, ze zdecydowanie
krótszym stażem oraz doświadczeniem zawodowym i życiowym oraz mniejszym
poparciem środowiska sędziowskiego. Dostrzeżone przez Radę uchybienia w
typowych powtarzalnych sprawach prowadzonych przez skarżącą nie zostały
3
skonkretyzowane i nie sposób wnioskować, o jakie uchybienia chodziło, co
świadczyło o niewskazaniu w uzasadnieniu przesłanek, jakimi kierowała się Rada.
Powyższe uniemożliwiło kontrolę zaskarżonej uchwały i zadecydowało o jej
uchyleniu i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania.
W trakcie ponownego rozpoznania sprawy zespół członków Rady w dniu 8
listopada 2011 r. odbył posiedzenie w przedmiocie przygotowania stanowiska
dotyczącego rozpatrzenia i oceny zgłoszenia skarżącej na przedmiotowe
stanowisko sędziowskie. W posiedzeniu udział wziął przedstawiciel Krajowej Izby
Radców Prawnych – Wiceprezes Krajowej Rady Radców Prawnych J. Ł.
Zauważając, że brak jest informacji co do istnienia wolnego stanowiska
sędziowskiego w Sądzie Rejonowym, wyraził wątpliwość odnośnie do możliwości
powołania skarżącej na wskazane stanowisko. Jednocześnie poparł kandydaturę,
jako zasługującą na uwzględnienie wnosząc o jej powołanie. Zespół postanowił
jednogłośnie rekomendować Radzie kandydaturę skarżącej (3 głosy „za”), pomimo
wcześniejszego powołania na to stanowisko w następstwie uchwały Rady z 10
lutego 2011 r. innego kandydata. Zespół podkreślił, że skarżąca występuje z
powodzeniem – na różnych etapach postępowania – jako pełnomocnik stron
zarówno w sądach powszechnych jak i w postępowaniach administracyjnych,
prezentując właściwy stosunek zarówno do swoich mocodawców jak i do sądu. Miał
przy tym na uwadze bardzo wysoki poziom wiedzy (zwłaszcza cywilistycznej)
skarżącej, jej osiągnięcia i długie doświadczenie zawodowe oraz odpowiednie
doświadczenie życiowe, a także kierował się wnioskami, jakie można wysnuć z
uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 2011 r.
Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa pismem z dnia 23 listopada
2011 r. poinformował Ministerstwo Sprawiedliwości o rozpatrywanej sprawie
zwracając się jednocześnie z prośbą o wypowiedzenie się, czy istnieje faktyczna
potrzeba zwiększenia w chwili obecnej liczby sędziów Sądu Rejonowego. Pismem
z dnia 6 grudnia 2011 r. Minister Sprawiedliwości wskazał, że obecnie w Sądzie
Rejonowym w /…/ brak jest wolnych stanowisk sędziowskich, a aktualny poziom
obciążenia sędziów tego Sądu nie daje podstaw do zwiększenia limitu etatów
sędziowskich. Nie wykluczył jednocześnie możliwości przydzielenia skarżącej do
pełnienia obowiązków sędziego w Sądzie Rejonowym w przypadku powołania jej
4
przez Prezydenta Rzeczypospolitej na to stanowisko na skutek wniosku Krajowej
Rady Sądownictwa. W przypadku takiego rozwiązania, przy pierwszym zwolnionym
stanowisku sędziowskim w tym Sądzie przyprowadzona zostanie analiza co do
zasadności jego pozostawienia w Sądzie Rejonowym w /…/ bądź przydzielenia do
innego sądu. Stwierdził także, że w jego ocenie brak jest regulacji prawnych, które
w przypadku zaistnienia takiej sytuacji miałyby wprost zastosowanie i pozwalały na
jednoznaczne rozstrzygnięcie przedmiotowej kwestii.
Krajowa Rada Sądownictwa podjęła zaskarżoną uchwałę mając na uwadze
przedstawioną przez zespół członków Krajowej Rady Sądownictwa rekomendację,
uwzględniającą przede wszystkim ocenę kwalifikacji skarżącej i kryteria wyrażone
w art. 35 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz w art. 61 § 1 i
2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr
98, poz. 1070 ze zm.). Rada podniosła, że procedura wyboru kandydata na urząd
sędziego ma charakter konkursowy. Rada ma za zadanie wybrać najlepszego z
pośród dobrych i bardzo dobrych kandydatów. Po wszechstronnym rozważeniu
całokształtu okoliczności Rada uznała, że w obecnej procedurze nominacyjnej,
przeprowadzonej ponownie w części dotyczącej skarżącej nie zostanie ona
przedstawiona Prezydentowi RP z wnioskiem o powołanie.
Zdaniem Rady skarżąca posiada bardzo wysokie kwalifikacje zawodowe
wynikające z długotrwałego okresu praktyki w zawodzie radcy prawnego.
Potwierdza to szereg dokumentów zgromadzonych w sprawie, na co słusznie
zwrócił uwagę zespół członków Rady w uzasadnieniu stanowiska z dnia 8 listopada
2011 r. Rada przyłożyła jednak większą wagę do oceny skarżącej z egzaminów
zawodowych (dostateczne zarówno z egzaminu sędziowskiego jak i radcowskiego),
przy dobrej ocenie uzyskanej przez kontrkandydata, uznanego wcześniej za
najlepszego. Rada nie podzieliła także poglądu zespołu i sędzi, która sporządziła
ocenę kwalifikacyjną co do prognozy, że doświadczenie skarżącej nabyte w ramach
zajmowania się innymi kategoriami spraw przełoży się na umiejętności
rozstrzygania spraw w postępowaniu nieprocesowym, a także spraw z zakresu
prawa rodzinnego i spraw karnych. Z racji znaczącego udziału tych kategorii spraw
wśród spraw wpływających do Sądu Rejonowego, kandydatura skarżącej
5
przedstawia się mniej korzystnie – w ocenie Rady – niż kandydatura uprzednio
przedstawiona z wnioskiem (tzw. sąd ziemski).
Rada nie podzieliła także argumentacji zespołu w części, w jakiej odnosi się
ona – w sposób generalny – do osób przedstawionych z wnioskiem o powołanie na
stanowiska sędziego sądu rejonowego będących asystentami sędziów lub
referendarzami sądowymi. W przeciwieństwie bowiem do kandydatów zajmujących
tego rodzaju stanowiska, wykonujących swoje obowiązki w jednym wydziale, często
o wąskiej specjalizacji, kontrkandydat przedstawiony z wnioskiem stykał się w swej
pracy z większością spraw należących do właściwości rzeczowej sądu rejonowego
(wykonywał obowiązki asystenta sędziego we wszystkich wydziałach Sądu
Rejonowego w Sokółce poza wydziałem ksiąg wieczystych). Okoliczność ta oraz
wyższa ocena uzyskana z egzaminu sędziowskiego świadczą, zdaniem Rady, o
spełnieniu wymogów ustawowych w stopniu najbardziej zadowalającym przez R. K.
Jednocześnie Rada przychyliła się do stanowiska zespołu w części, w której
zauważono, że skarżąca nie może być oceniona jako nieposiadająca
wystarczających kwalifikacji do zajmowania stanowiska sędziego sądu rejonowego.
Okoliczność ta nie świadczy jednak o wyższości jej kandydatury nad kandydaturą
R. K. Z racji faktycznego obsadzenia spornego stanowiska w Sądzie Rejonowym,
przy jednoczesnym braku stosownych przepisów umożliwiających rozstrzygnięcie
kwestii dopuszczalności powołania skarżącej, uchwała o ewentualnym
przedstawieniu jej kandydatury Prezydentowi mogłaby zapaść jedynie zupełnie
wyjątkowo i to przy założeniu, że w przepisach poprzedniej ustawy o Krajowej
Radzie Sądownictwa istniała luka prawna nieprzewidująca sytuacji, jak postąpić z
kandydatem, co do którego Sąd Najwyższy w następstwie wniesionego odwołania
uchybił negatywną dla niego uchwałę, a jednocześnie stanowisko sędziowskie, o
które się ubiega, zajął już wcześniej wybrany inny kandydat.
Te okoliczności spowodowały, że w trakcie posiedzenia Rady w dniu 6
grudnia 2011 r. na skarżącą oddano 6 głosów „za”, 5 głosów „przeciw” i 5 głosów
„wstrzymujących się”. W rezultacie przedmiotowa kandydatura nie uzyskała
wymaganej bezwzględnej większości głosów.
6
W odwołaniu skarżąca zarzuciła naruszenie art. 13 ust. 2 ustawy o Krajowej
Radzie Sądownictwa z 2011 r. w związku z art. 32 ust. 1 i art. 60 Konstytucji
poprzez:
1. niezachowanie wymagań przewidzianych w art. 33 ust. 1 ustawy o KRS,
poprzez:
- sprzeczną z prawem, dowolną oraz sprzeczną ze zgromadzonym
materiałem ocenę kandydatury skarżącej na stanowisko sędziego
- dokonanie oceny z pominięciem rzetelnej oceny kwalifikacji
kandydatki
- oparcie uchwały na ustaleniach sprzecznych z istniejącymi
materiałami lub też nie znajdujących oparcia w materiałach w sprawie
zgromadzonych;
- pominięcie korzystnych opinii i rekomendacji zawartych w analizach
sporządzonych przez sędziów Sądu Okręgowego SSO J. S. oraz
SSO B. J., a także pozytywnej opinii Ministra Sprawiedliwości, bez
podania i wyjaśnienia motywów takiej decyzji
- pominięcie korzystnych opinii kolegium właściwego sądu oraz oceny
właściwego zgromadzenia ogólnego sędziów, bez podania i
wyjaśnienia motywów takiej decyzji
- podjęcie decyzji pomimo niewykorzystania wszelkich przewidzianych
prawem możliwości służących wyjaśnieniu istniejących w sprawie
wątpliwości
2. naruszenie art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o KRS poprzez:
- dokonanie oceny kandydatury skarżącej bez dochowania obowiązku
wszechstronnego rozważenia wszelkich okoliczności sprawy na
podstawie udostępnionej dokumentacji,
- dokonanie oceny kandydatury skarżącej bez określenia, wskazania
oraz rozpatrzenia zgłoszonej kandydatury w oparciu o jasne i
jednakowe dla wszystkich osób uczestniczących kryteria oceny
kandydatów na wolne stanowiska sędziowskie
- podjęcie uchwały z naruszeniem własnej kognicji, w oparciu o
pozaustawowe kryteria doboru kandydatów
7
i w konsekwencji niedochowanie określonej w art. 60 Konstytucji zasady, iż
wszyscy obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo
dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach oraz określonej w art. 32
ust. 1 zd. drugie Konstytucji zasady, iż wszyscy mają prawo do równego
traktowania przez władze publiczne.
Krajowa Rada Sądownictwa wniosła o oddalenie odwołania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Odwołanie jest uzasadnione. Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy
Krajowa Rada Sądownictwa nie wskazała – wbrew stanowisku Sądu Najwyższego
wyrażonemu w wyroku z dnia 5 sierpnia 2011 r., III KRS 9/11, uchylającym
poprzednią uchwałę – jakie były motywy pominięcia opinii środowiska
sędziowskiego. W tym wyroku Sąd Najwyższy uznał za konieczne uzasadnienie
przez Radę wyboru osoby, która uzyskała mniejsze poparcie środowiska
sędziowskiego. W rozpoznawanej sprawie różnica w tym poparciu jest jaskrawo
widoczna, gdyż kandydat wybrany przez Radę uzyskał w Kolegium Sądu
Okręgowego 0 głosów „za” i 7 głosów „przeciw”, a na Zgromadzeniu Sędziów 8
głosów „za” i 18 głosów „przeciw”, zaś skarżąca otrzymała – odpowiednio 7 głosów
„za” i 0 głosów „przeciw” oraz 24 głosy „za” i 15 głosów „przeciw”. Jako jeden z
dwóch argumentów przemawiających na korzyść wybranego przez Radę
kandydata, Rada wskazała na jego doświadczenie w sprawach karnych, rodzinnych
oraz w sprawach rozstrzyganych w postępowaniu nieprocesowym, a Sąd Rejonowy
w /…/ jest tzw. sądem ziemskim. Jest to argument wątpliwy, gdyż organy sądowe,
które zaopiniowały te obie kandydatury w tak przeciwny sposób, znały Sąd
Rejonowy nie gorzej niż Rada, a mimo to opowiedziały się jednoznacznie za
kandydaturą skarżącej.
Drugie kryterium oceny obojga kandydatów użyte przez Radę polegało na
porównaniu ich ocen z egzaminów. Kandydat wybrany przez Radę uzyskał na
egzaminie sędziowskim ocenę dobrą, zaś skarżąca otrzymała oceny dostateczne
na egzaminach sędziowskim i radcowskim. Porównanie tych ocen jest obiektywnym
kryterium oceny kandydatów, oddają one jednak poziom wiedzy prawniczej z
8
okresu, w którym były przeprowadzone egzaminy. Kryterium to ma więc pełny
walor, gdy egzaminy odbyły się w nieodległym czasie. Tymczasem Rada powinna
opierać się na aktualnej wiedzy kandydatów. Oznacza to, że w odniesieniu do
skarżącej oceny z egzaminów odbytych ponad 20 lat temu mają mniejszy walor, a
wzrasta znaczenie aktualnych opinii sędziów Sądu Okręgowego oraz innych ocen i
rekomendacji, co wziął pod uwagę zespół członków Rady jednomyślnie
rekomendując Radzie kandydaturę skarżącej do powołania na stanowisko sędziego
Sądu Rejonowego.
Trafny jest także zarzut skarżącej, że Rada podjęła uchwałę w oparciu o
pozaustawowe kryteria. Wiąże się to ze stwierdzeniem Rady, że ponieważ sporne
stanowisko sędziowskie zostało już obsadzone, to uchwała o przedstawieniu
kandydatury skarżącej, mogłaby zapaść jedynie zupełnie wyjątkowo. Sprawa jest
złożona, ponieważ pierwsza uchwała Rady zapadła pod rządem poprzedniej
ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa (z dnia 27 lipca 2001 r., jednolity tekst:
Dz.U. z 2010 r., Nr 11, poz. 67), a zaskarżoną uchwałę podjęto na podstawie
ustawy obecnie obowiązującej. Poprzednia ustawa przewidywała, że każdy
wniosek kandydata na sędziego jest rozpatrywany przez Radę oddzielnie, choć
według dobrej praktyki Rady wszystkie wnioski dotyczące jednego wolnego
stanowiska sędziowskiego wskazanego w obwieszczeniu w Monitorze Polskim były
rozpoznawane na jednym posiedzeniu. W odniesieniu do każdego wniosku
zapadały jednak oddzielne uchwały. Skutkiem tego było obsadzanie stanowiska
sędziego w przypadku uchwały Rady pozytywnej dla kandydata, co nastąpiło w
niniejszej sprawie. Natomiast kandydat, którego wniosek został rozstrzygnięty
negatywnie, mógł się odwołać do Sądu Najwyższego (art. 13 ust. 2 ustawy o KRS z
2001 r.). Sąd Najwyższy mógł taką uchwałę uchylić i sprawę przekazać Radzie do
ponownego rozpoznania albo oddalić odwołanie. Jest oczywiste, że ponownie
rozpoznając sprawę Rada mogła po raz wtóry podjąć uchwałę negatywną dla
kandydata, ale mogła też podjąć uchwałę dla niego pozytywną. Swoboda Rady w
zakresie rozstrzygnięcia była – i jest obecnie – ograniczona przez związanie jej
wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy (art. 39820
k.p.c. w
związku z art. 13 ust. 6 ustawy o KRS z 2001 r., a obecnie w związku z art. 44 ust.
3 ustawy z 2011 r.).
9
W nowej ustawie o KRS przyjęto inną konstrukcję postępowania. Przepis
art. 37 ustawy z 2011 r. przewiduje podjęcie jednej uchwały odnoszącej się do
wszystkich wniosków dotyczących wolnego stanowiska sędziowskiego, a staje się
ona prawomocna, jeżeli nie przysługuje od niej odwołanie (art. 43 ust. 1 tej ustawy).
Nie może więc nastąpić obsadzenie wolnego stanowiska sędziowskiego do czasu
zakończenia postępowania wszczętego odwołaniem od uchwały. Regulacja ta
wydłuża postępowanie, ale zapobiega powstaniu takiej sytuacji, jak w
rozpoznawanej sprawie. W tym zakresie należy więc stosować ustawę o KRS z
2001 r.
Sąd Najwyższy nie podziela poglądu Rady, że skoro sporne stanowisko
sędziowskie zostało już obsadzone, to jedynie zupełnie wyjątkowo można podjąć
uchwałę pozytywną dla innego kandydata do tego stanowiska. Ustawa z 2001 r. nie
przewiduje, aby w przypadku ponownego rozpatrywania sprawy Rada mogła
stosować inne kryteria, niż mające zastosowanie do rozpoznawania sprawy po raz
pierwszy. Ustawa ta nie zawiera żadnych regulacji dotyczących skutków uchwały
Rady pozytywnej dla kandydata, wydanej przy ponownym rozpoznaniu sprawy, a
odnoszącej się do stanowiska, które zostało już obsadzone. Wynika to stąd, że w
pierwotnym brzmieniu ustawa z 2001 r. nie przewidywała możliwości odwołania się
kandydata do Sądu Najwyższego od uchwały dla niego negatywnej.
Dopuszczalność odwołania się kandydata od takiej uchwały została wprowadzona
dopiero w następstwie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 maja 2008 r.,
SK 57/06 (OTK-A 2008 nr 4, poz. 63). Zasady równego dostępu do służby
publicznej (art. 60 Konstytucji) oraz równości wobec prawa (art. 32 ust. 1
Konstytucji) sprzeciwiają się zaostrzeniu wymagań wobec kandydata, którego
sprawa jest rozpoznawana ponownie.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji.