Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 474/11
POSTANOWIENIE
Dnia 25 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Prezydenta m.st. Warszawy
przy uczestnictwie M. G., J. F., R. G., Polskiej Akademii Nauk, Centrum
Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk i Centrum Badań
Kosmicznych w W.
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 25 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 12 kwietnia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną, oddala wniosek uczestników
o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Skarb Państwa Prezydent m.st. Warszawy wniósł o stwierdzanie, na
podstawie art. 609 § 1 k.p.c. w zw. z art. 172 k.c., nabycia przez Skarb Państwa
z dniem 1 stycznia 1975 r. własności nieruchomości położonych w W. przy ul.
B.[…], obejmujących działki o łącznej powierzchni 26132 m2
o numerach: 181/10 o
powierzchni 2896 m2
, 181/12 o powierzchni 6238 m2
z obrębu 1-07-01,
posiadających urządzoną księgę wieczystą nr Kw A, 181/4, 181/7 o powierzchni
4363 m2
z obrębu 1-07-01, posiadających urządzoną księgę wieczystą Kw nr B, nr
181/13 cz. w granicach dawnych działek nr 66,67,68,69, 181/6 cz, 181/3 w
granicach dawnych działek 59/2, 60/2 z obrębu 1-07-01, posiadających urządzoną
księgę wieczystą nr Kw C.
W uzasadnieniu wniosku podał, że działki wyodrębnione jako działki 181,
szczegółowo wymienione we wniosku, były objęte dekretem z dnia 26 października
1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr
50, poz. 279 ze zm.) i stały się, na jego podstawie, własnością, m. st. Warszawy.
Następnie, na podstawie ustawy z dnia z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych
organach jednolitej władzy państwowej (Dz. U. Nr 14, poz. 130 ze zm.), działki stały
się własnością Skarbu Państwa. Postanowieniem z dnia 30 października 1979 r.
Sąd Rejonowy stwierdził nabycie w drodze zasiedzenia z dniem 1 lipca 1961 r. na
rzecz poprzedników prawnych uczestników - w odniesieniu do działek nr
66,67,68,69 J. P., K. W., A. P., S. G., w odniesieniu do działki nr 63 na rzecz M. G.,
w odniesieniu do działki nr 61 na rzecz J. A., w odniesieniu do działek nr 59/2,60/2
na rzecz J. Ś. Działki nr 59/2,60/2, 61, 63, 66, 67, 68, 69 zostały w 1980 r scalone
w działkę nr 14 o pow. 58367 m2
, dla której urządzono Kw nr C. W postępowaniu
sądowym w sprawie XVI C 211/06 zostały wyodrębnione działki 181/10, 181/12
do KW nr A, a w postępowaniu w sprawie XVI C 86/04 działki 181/4 i 181/7 do Kw
B. W księgach tych jako właściciele zostali ujawnieni M. G., J. F. i R. G. Odnośnie
do pozostałych działek, ujawnionych w Kw nr C, wpisany jest jako właściciel Skarb
Państwa. Skarb Państwa twierdził, że władał powyższymi działkami jako posiadacz
samoistny, czego wyrazem było założenie zbioru dokumentów dla przedmiotowych
3
nieruchomości postanowieniem Sądu Powiatowego z 7 sierpnia 1964 r. W 1973 r.
Skarb Państwa przekazał działki Polskiej Akademii Nauk (PAN) pod budowę
Centrum Badań Kosmicznych i na nieruchomości tej zostały wzniesione dwa
budynki Centrum Badań Kosmicznych i Centrum Astronomicznego. Działki znajdują
się nieprzerwanie we władaniu tych podmiotów. Decyzją nr 712/94 z dnia 20
października 1994 r. Wojewoda M. stwierdził nabycie na rzecz PAN prawa
użytkowania wieczystego przedmiotowego gruntu. Jako początek biegu
zasiedzenia wnioskodawca wskazał dzień 17 lipca 1964, w którym złożył wniosek
o założenie zbioru dokumentów dla nieruchomości objętych wnioskiem.
Zarządzeniem z dnia 19 stycznia 2009 r. wyłączono do odrębnego
rozpoznania sprawę z wniosku Skarbu Państwa w zakresie działek nr: 181/10,
181/12, 181/14, 181/7, stanowiących przedmiot rozpoznania w niniejszej sprawie.
Uczestnicy postępowania M. G., R. G. i J. F. wnieśli o oddalenie wniosku i
zarzucili, że wystąpienie z wnioskiem z dnia 2 sierpnia 1977 r. o zasiedzenie w
sprawie I Ns 2223/79 przerwało bieg zasiedzenia Skarbu Państwa, którego termin
po przerwie biegł od nowa i w następstwie wszczęcia przez nich kolejnych
postępowań w sprawach XVI C 86/04 i XVI C 211/06 o uzgodnienie treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, nastąpiło ponowne przerwania jego
biegu. Uczestnicy postępowania Polska Akademia Nauk w W., Centrum Badań
Kosmicznych w W., Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika w W. poparli
wniosek.
Postanowieniem z dnia 26 października 2010 r. Sąd Rejonowy oddalił
wniosek w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.
Działki o dawnych nr 61, 63, 60/2, 59/2, 66, 67, 68 i 69 z ewidencji gruntów
założonej w 1973 r. z obrębu 1-07-01 w Dzielnicy M., położone przy ul. B. w W.
objęte były działaniem dekretu z dnia 26 października 1945 r. Działki były we
władaniu pierwotnych oraz obecnych uczestników postępowania, a wcześniej,
jeszcze przed II Wojna Światową, ich poprzedników prawnych. Działki te, objęte
księgą wieczystą Dobra Ziemskie C. były następnie przedmiotem postępowania o
nabycie własności przez zasiedzenie. W dniu 10 i 11 kwietnia 1949 r miasto st.
Warszawa dokonało ogłoszeń w „Życiu Warszawy” i Dzienniku Urzędowym Rady
4
Narodowej i Zarządu Miejskiego m. st. Warszawy o zakresie terytorialnym
działania dekretu z 1945 r. wskazując na grunty ograniczone wschodnim brzegiem
Wisły, południową, wschodnią i północną granicą m.st Warszawy, dotychczas
nieobjęte w posiadanie gminy. Na przełomie lat 60 - tych i 70 – tych XX wieku,
także po odnowieniu rejestru gruntów i sporządzeniu nowych protokołów
odzwierciedlających stan nieruchomości w 1973 r., jako władający działką nr 61
ujawnieni byli G. A., J. A., J. A., zaś działką nr 63 spadkobiercy S. G.
Postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 30 października 1979 r., prawomocnym
od dnia 23 lipca 1980 r., stwierdzone zostało nabycie przez zasiedzenie przez J. P.,
A. P., S. G., K. W. własności działek nr 66, 67, 68, 69, przez M. G. własności
działki 63, przez J. Ś. i S. Ś. własności działki nr 59 i 60, oraz przez J. A. własności
działki nr 61, przez wszystkich z dniem 1 lipca 1961 r. W latach 80 – tych XX wieku
przy odnowieniu ewidencji działki te zostały oznaczone jako działka nr 14, a na
skutek kolejnych prac w ewidencji działki nr 66, 67, 68 i 69 oznaczone zostały jako
działka 181/13, działka nr 59/2 jako część działki 181/6, działka 60/2 jako część
działki 181/6 i 181/3. Najpóźniej do jesieni 1973 r. poprzednicy prawni
wymienionych wyżej osób oraz one same wykorzystywały działki rolniczo, czuli się
ich właścicielami i tak byli postrzegani przez okolicznych mieszkańców. Mimo
rozpoczęcia inwestycji na rzecz Ośrodka Postępu Technicznego i Centrum
Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN przy ul. B. w W., Urząd Dzielnicy
oraz PAN nadal tratowali dotychczasowych właścicieli gruntu – osoby fizyczne za
uprawnionych do władania gruntem. W dniu 17 czerwca 1981 Urząd ten wydał
decyzję o przyznaniu odszkodowania J. A. za nieruchomość przy ul. B. o pow.
10465 m2
. Dnia 16 lutego 1973 r. Prezydium Rady Narodowej m. st. Warszawy
Wydział Urbanistyki i Architektury wydało decyzję o lokalizacji Centrum
Astronomicznego PAN na działce przy B. o pow. 5,7 ha., a w dniu 17 września
1973 r. decyzję o przekazaniu PAN w użytkowanie tego terenu. Centrum zostało
oddane do użytku w 1978 r. Postanowieniem z dnia 7 sierpnia 1964 r. w sprawie III
583/64 Sąd Powiatowy zarządził założenie zbioru dokumentów dla nieruchomości
położonej przy ul. B. nr […] w W. Decyzją z dnia 20 października 1994 r. Wojewoda
W. stwierdził nieodpłatne nabycie z mocy prawa z dniem 5 grudnia 1990 r. przez
PAN prawa użytkowania wieczystego gruntu stanowiącego własność Skarbu
5
Państwa w W. przy B.[…], oznaczonego jako działka nr 14 z obrębu 1-07 -01 o
pow. 58367 m2
do dnia 5 grudnia 2089 r. i prawa własności budynków budowli
i innych urządzeń znajdujących się na tym gruncie. W dniu 18 lipca 1988 r. wydana
została przez Prezydenta m. st. Warszawy decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji
budowlanej w postaci zespołu laboratoryjno- warsztatowego Centrum Badań
Kosmicznych PAN na terenie przy ul. B. W dniu 14 lutego 1996 r. zmarła J. A. i
spadek po niej nabyli R. G. i J. F. po ½ cz. Działki nr: 181/13, 181/11,181/9, 181/6,
181/3 przy ul. B. […] posiadają urządzoną w Sądzie Rejonowym księgę wieczysta
nr Kw C, w której jako właściciel wpisany jest Skarb Państwa, zaś na rzecz PAN w
W. ustanowione zostało prawo użytkowania wieczystego i odrębna własność
budynków posadowionych na tych działkach. Protokoły dotyczące działek w
dawnym oznaczeniu nr 61 i nr 63 wskazują na władających J. A. i M. G. Pozwem z
20 grudnia 1999 r. M. G. wystąpiła przeciwko Skarbowi Państwa w sprawie III C
2615/99 z roszczeniem o zapłatę z tytułu bezumownego korzystania z działki nr 63.
W dniu 23 lica 2001 r. M. G. wniosła o stwierdzenie nieważności decyzji Wojewody
W. o nabyciu przez PAN prawa użytkowania wieczystego części działki nr 14
(dawnej działki nr 63). Minister Infrastruktury decyzjami z dnia 31 maja 2004 r i 9
listopada 2004 r. odmówił stwierdzenia nieważności zaskarżonych decyzji.
Wyrokiem z dnia 5 grudnia 2005 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny uchylił decyzje
Ministra Infrastruktury, który w ponownym rozpoznaniu sprawy zawiesił
postępowanie do czasu rozpoznania niniejszej sprawy przez sąd. W uwzględnieniu
powództwa wniesionego w dniu 25 maja 2003 r. przez R. G. i J. F. przeciwko
Skarbowi Państwa i PAN o uzgodnienie treści księgi wieczystej Kw nr C w zakresie
gruntu objętego postępowaniem sądowym o zasiedzenie w sprawie Sądu
Rejonowego prowadzonego pod sygn. I NS 2223/79, wyrokiem z dnia 22 sierpnia
2005 r., sygn. akt XVI C 86/04, prawomocnym od dnia 19 kwietnia 2006 r. Sąd
ustalił treść księgi wieczystej dla działek nr 181/1 i 181/2 w ten sposób że: w dziale
I-0 w miejsce działki nr 181/1 wpisał działki nr 181/3, 181/4 i nr 181/5 , w miejsce
dotychczasowej działki nr 181/2 wpisał działki nr 181/6, 181/7, 181/8 oraz w dziale
II nowo urządzonej księgi wieczystej dla działek 181/4 i 181/7, po ich odłączeniu
z dotychczasowej księgi wieczystej i wykreśleniu dotychczasowego właściciela –
Skarbu Państwa i użytkownika wieczystego – PAN, wpisał właścicieli J. G. i J. F. po
6
½ cz. Wyrokiem z dnia 3 kwietnia 2007 r., prawomocnym od dnia 25 maja 2007 r.,
uwzględniającym powództwo M. G. przeciwko Skarbowi Państwa, wytoczone w
dniu 8 czerwca 2006 r., ustalona została treść księgi wieczystej nr Kw C (w
zakresie gruntu objętego postępowaniem o zasiedzenie sygn. akt I Ns 2223/79) dla
działki nr 181/5 w ten sposób, że po sprostowaniu działu I-O w miejsce
dotychczasowej działki 181/5 wpisana została działka nr 181/9 i nr 181/10, dla
działki nr 181/8 w ten sposób, że w miejsce dotychczasowej działki 181/8 wpisano
działki nr 181/11 i nr 181/13 oraz w dziale II nowo urządzonej księgi wieczystej dla
działek nr 181/10 i 181/12, po ich odłączeniu z dotychczasowej księgi wieczystej i
wykreśleniu z działu II dotychczasowego właściciela – Skarbu Państwa, wpisano
M. G. Dla działek nr 181/10 i 181/12 prowadzona jest obecnie w Sądzie
Rejonowym księga wieczysta nr Kw A, a dla działek nr 181/4 i 181/7 księga
wieczysta nr Kw B. W dniu 18 września 2007 r. R. G. wystąpił przeciwko Skarbowi
Państwa i PAN, w sprawie sygn. akt. I C 997/07, z powództwem o zobowiązanie
pozwanych do nabycia działek nr 181/4 i 181/7, o zasądzenie wynagrodzenia za
bezumowne korzystanie z działek i odszkodowanie, a w dniu 17 września 2007 r. w
sprawie sygn. akt I C 197/08 z powództwem o zobowiązanie tych pozwanych do
złożenia oświadczenia woli o wykupie działek, o zapłatę wynagrodzenia z tytułu
bezumownego korzystania z działek, ewentualne o ich wydanie. W pozwie
wniesionym w dniu 30 listopada 2006 r. przeciwko Skarbowi Państwa i PAN
w sprawie sygn. akt I C 197/08 J. F. domagała się zasądzenia odszkodowania lub
wykupu działek nr 181/4 i 181/7 na podstawie art. 231 § 2 k.c. lub wydania
nieruchomości. M. G. wniosła w dniu 26 września 2008 r. pozew w sprawie III C
899/08 przeciwko Skarbowi Państwa i PAN o wydanie działek nr 181/10 i 181/12,
o uiszczenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działek lub zobowiązanie
pozwanych do złożenia oświadczenia o ich wykupie.
W dokonanej, na podstawie przytoczonych ustaleń faktycznych, ocenie
zasadności wniosku Sąd Rejonowy przyjął, że Skarb Państwa nie wykazał,
iż z dniem 1 stycznia 1975 r. lub w dacie późniejszej nabył przez zasiedzenie
własność działek nr 181/4, nr 181/7, nr 181/10, nr 181/12. Z ustaleń tych wynika
bowiem, że objęte wnioskiem nieruchomości o dawnych nr 63 i 61 należące do M.
G. i J. A. co najmniej do 1 lipca 1961 r., a także później, były w samoistnym
7
posiadaniu tych osób, wcześniej zaś od początku XX wieku we władaniu ich
poprzedników prawnych. Wejście w życie dekretu z 26 października 1945 r
spowodowało utratę przez te osoby własności przedmiotowych działek, lecz nie
pozbawiło je przymiotu ich samoistnego posiadacza. M. G. i J. A. nabyły ponownie
własność tych nieruchomości na podstawie postanowienia Sądu wydanego w
sprawie I Ns 2223/79 (poprzednio I Ns 1796/76) z dniem 1 lipca 1961 r. Z dniem
tym wymienione działki, które następnie weszły skład działki nr 14, przestały być
własnością Skarbu Państwa i nie mogły być przedmiotem ustanowienia prawa
użytkowania wieczystego; nie doszło więc do nabycia tego prawa przez PAN. Z
uwagi na deklaratoryjny charakter decyzji z dnia 17 września 1973 r. o przekazaniu
na rzecz PAN w użytkowanie terenu przy ul. B., przekazanie to nie miało skutku
prawno – rzeczowego i wynikało jedynie z wykonywania przez Skarb Państwa
zadań publicznych, nie było więc wprowadzeniem nieruchomości do obrotu
cywilnego. Sąd Rejonowy wskazał, że, jak wynika z ustaleń faktycznych, Skarb
Państwa nie spełniał ustawowych kryteriów posiadania do końca 1973 r, kiedy
rozpoczęła się na przedmiotowej nieruchomości inwestycja i sama budowa.
Wówczas dopiero Skarb Państwa wszedł na teren realizacji inwestycji, niszcząc
uprawy J. A. i M. G., które do tego czasu władały nieruchomością jako jej
samoistne posiadaczki. Wtedy też, wraz z wyrażeniem przez Skarb Państwa woli
objęcia działek w posiadanie i ich rzeczywistym zajęciem, rozpoczął się bieg
terminu zasiedzenia na jego rzecz. Przed 1973 r. Skarb Państwa nie miał
możliwości korzystania z nieruchomości, ani nawet potencjalnej możliwości
władania nią, a mimo to nie realizował ochrony swoich praw jako właściciel na
drodze powództwa posesoryjnego, ani windykacyjnego. Za nieuzasadnione, z
przyczyn faktycznych, uznał Sąd Rejonowy twierdzenie wnioskodawcy, że
manifestował przysługujące mu prawo własności do przedmiotowych działek już w
latach 60 - tych XX wieku przez wystąpienie do Sądu Powiatowego o założenie
zbioru dokumentów, a to wobec niewykazania, że zbiór ten dotyczy nieruchomości
o nr 61 i 63. Jako mającą władczy charakter i wydaną w celu realizacji zadań
publicznych Państwa, a przez to nie świadczącą o posiadaniu przedmiotowej
nieruchomości przez Skarb Państwa, ocenił decyzje o lokalizacji na niej inwestycji.
Sąd Rejonowy uznał, że Skarb Państwa był posiadaczem samoistnym w dobrej
8
wierze do czasu uprawomocnienia się orzeczenia Sądu Rejonowego z dnia
30 października 1979 r. o zasiedzeniu. Od tej daty, tj. od dnia do 23 lipca 1980 r.,
Skarb Państwa, który został wezwany do udziału w sprawie o zasiedzenie
postanowieniem z dnia 2 sierpnia 1977 r., posiadał formalnie wiedzę, że prawo
własności nieruchomości oznaczonych nr 61 i 63 przysługuje J. A. i M. G., co
jednak nie wpłynęło na zmianę kwalifikacji jego posiadania, o której decyduje
istnienie dobrej lub złej wiary w momencie uzyskania posiadania. Wskazał
jednocześnie, że skutkiem zawiśnięcia postępowania o zasiedzenie było, zgodnie z
art. 123 § 1 k.c. w zw. z w zw. z art. 175 k.c., przerwanie biegu zasiedzenia na
rzecz Skarbu Państwa, które na podstawie art. 124 k.c. w zw. z art. 175 k.c.
zaczęło biec ponownie od momentu zakończenia tego postępowania, jednak
wówczas Skarb Państwa, mając jako jego uczestnik pełną świadomość stanu
własności przedmiotowych nieruchomości, był już posiadaczem w złej wierze.
W tych warunkach, po zmianie Kodeksu cywilnego ustawą z dnia 28 lipca 1990 r.
(Dz. U. Nr 55, poz. 321), która wydłużyła termin zasiedzenia dla posiadacza w złej
wierze do 30 lat, Skarb Państwa mógłby nabyć ich własność przez zasiedzenie
z dniem 23 lipca 2010 r. Jednak do zasiedzenia nie doszło, gdyż dalsze
czynności uczestników postępowania M. G., R. G. i J. F. polegające na wytoczeniu
w dniu 25 maja 2003 r i 8 czerwca 2006 r. powództwa o uzgodnienie treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym spowodowały przerwę jego biegu.
Kolejną przerwę zasiedzenia biegnącego, po zakończeniu postępowania w tych
sprawach, spowodowało wystąpienie przez uczestników postępowania z żądaniem
wydania nieruchomości.
Zaskarżonym obecnie postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił apelację
Skarbu Państwa od postanowienia Sądu Rejonowego uznając oddalenie wniosku z
przyczyn przez ten Sąd wskazanych za uzasadnione.
Ustosunkowując się do podniesionych w niej zarzutów stwierdził,
że w sytuacji, gdy skarżący nie podważa ustaleń faktycznych Sądu pierwszej
instancji, w tym także ustalenia o samoistnym posiadaniu nieruchomości przez
Skarb Państwa dopiero od 1973 r., nie doszło do zarzucanego naruszenia przez
ten Sąd art. 172 i art. 336 k.c. przez ich niezastosowanie „pomimo spełnienia
przesłanek prowadzących do zasiedzenia nieruchomości przez Skarb Państwa na
9
dzień 1 stycznia 1975 r.”. Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego
odnośnie do braku w materiale sprawy jakichkolwiek dowodów mogących
wskazywać, że Skarb Państwa był do 1973 r. posiadaczem nieruchomości, w tym
także dowodów wykazujących – zgodnie z twierdzeniami skarżącego - iż decyzje
lokalizacyjne z lat 1966 do 1967 związane z budową Ośrodka Postępu
Technicznego obejmowały teren, którego dotyczył wniosek w niniejszej sprawie.
Oddalił, na podstawie art. 381 k.p.c., zgłoszony dopiero w postępowaniu
apelacyjnym i uznany za spóźniony, wniosek skarżącego o dopuszczenie dowodu
z opinii biegłego geodety na okoliczność zakresu obszarowego wskazań
dotyczących budowy Ośrodka Postępu Technicznego z lat 1965-67. Zaakceptował
stanowisko Sądu Rejonowego, który oddalił wniosek dowodowy Skarbu Państwa
zgłoszony na podobną okoliczność tj. dla ustalenia obszaru objętego decyzjami
lokalizacyjnymi, i nie ponowiony w postępowaniu apelacyjnym, jako pozostający
w okolicznościach sprawy bez znaczenia dla jej ostatecznego rozstrzygnięcia.
W skardze kasacyjnej wniesionej od postanowienia Sądu Okręgowego
przez Skarb Państwa Prezydenta m.st. Warszawa reprezentowany przez
Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa w oparciu o obie ustawowe podstawy
kasacyjne skarżący zarzucił:
1/ naruszenie art. 172 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w zw. z art.
175 k.c. przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że złożenie wniosku
o stwierdzenie zasiedzenia w dniu 18 sierpnia 1976 r. przerwało termin zasiedzenia
nieruchomości przez Skarb Państwa, a także poprzez niewłaściwe zastosowanie
przez nieuwzględnienie wykładni w/w przepisów obowiązującej na dzień złożenia
wniosku,
2/ naruszenie art. 172 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 336 k.c. przez ich
niezastosowanie, mimo spełnienia przez Skarb Państwa przesłanek prowadzących
do zasiedzenia nieruchomości objętej wnioskiem,
3/ naruszenie przepisów postępowania tj. art. 380 k.p.c. , art. 381 k.p.c., art.
278 k.p.c. i 279 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez
uznanie za prawidłowe oddalenia wniosku dowodowego o dopuszczenie
10
dowodu z opinii biegłego przez Sąd Rejonowy i oddalenie tego wniosku przez Sąd
Okręgowy.
Wskazując na powyższe wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i jego zmianę przez uwzględnienie wniosku o zasiedzenie odnośnie do działek
181/10. 181/12 181/4 181/7 z dniem 1 stycznia 1975 r. lub z dniem 1 stycznia
1984 r. lub uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od uczestników postępowania na
rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego
w postępowaniu kasacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Naruszenie przepisów postępowania, jako podstawa skargi kasacyjnej, musi
mieć charakter kwalifikowany przez jego możliwy wpływ na wynik sprawy,
który w odniesieniu do zarzucanych przez skarżącego uchybień procesowych nie
zachodzi.
Istotnym elementem stanu faktycznego, który stanowi podstawę zasiedzenia,
jest samoistne posiadanie, polegające na faktycznym władaniu rzeczą jak właściciel
(art. 172 k.c. w zw. z art. 336 k.c.). Stan ten realizuje się przez wykonywanie przez
posiadacza czynności faktycznych wskazujących na samodzielny, rzeczywisty,
niezależny od woli innej osoby stan władztwa.
W stanowiących podstawę zaskarżonego postanowienia ustaleniach
faktycznych przyjęto, że wnioskodawca do 1973 r. nie wykonywał takich czynności
faktycznych, a tym samym nie wykonywał swych uprawnień wynikających z tytułu
prawa własności do faktycznego władania nieruchomością w stosunku
do samoistnych posiadaczy nieruchomości. Ustalenia te skarżący kwestionuje, jako
niekompletne, zarzucając pominięcie przez Sądy orzekające przy ich dokonywaniu
dowodu z opinii biegłego geodety, który miałby określić zakres dysponowania przez
Skarb Państwa nieruchomościami przy ul. B., manifestującego się uzyskaniem w
latach 1966-1967 decyzji o lokalizacji na nich inwestycji dotyczących - według
twierdzeń wnioskodawcy - terenu objętego wnioskiem w niniejszej sprawie.
Podnosząc ten zarzut skarżący nie kwestionuje jednak przy tym, w ramach
przytoczonych w skardze kasacyjnej podstaw, dokonanej przez Sądy orzekające i
11
przesądzającej ostatecznie o bezzasadności tego zarzutu, oceny charakteru decyzji
lokalizacyjnych wydanych w odniesienia do przedmiotowej nieruchomości, jako
mających władczy charakter i wydanych w celu realizacji zadań publicznych
Państwa, a przez to nie świadczących o posiadaniu przedmiotowej nieruchomości
przez Skarb Państwa. W tej sytuacji fakt będący przedmiotem pominiętych
dowodów nie ma istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c.), a
zaniechanie ich przeprowadzenia, przy uwzględnieniu określonego podstawami
skargi zakresu kontroli kasacyjnej, nie mogło być uznane za mające wpływ na jej
ostateczny wynik.
W niepodważonym zarzutami procesowymi stanie faktycznym sprawy,
bezpodstawne jest podnoszone w uzasadnieniu zarzutu naruszenia art. 172 § 1 i 2
k.c. w zw. z art. 336 k.c. twierdzenie o jego zgodności z hipotezami norm prawnych
zawartych w tych przepisach, które - jak podnosi skarżący - nie zostały
zastosowane z powodu jego błędnej oceny, dokonanej z pominięciem utrwalonego
w orzecznictwie poglądu, iż posiadacz może w stosunku do rzeczy przejściowo
nie wykonywać władztwa i na skutek tego nie traci jej posiadania (post. SN z dnia:
7 kwietnia 1994 r., III CRN 18/94 (Lex nr 137701 i z dnia 5 listopada 2009 r., I CSK
82/09, Lex nr 578034).
Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w powołanych postanowieniach Sądu
Najwyższego, dla oceny czy w grę wchodzi faktyczne władztwo charakteryzujące
posiadanie samoistne istotne jest nie to, czy posiadacz wykonuje względem rzeczy
konkretne czynności lecz to, czy ma możliwość ich wykonywania bez potrzeby
wytaczania np. powództwa o przywrócenie posiadania, a ta możliwość jest
wystarczająca dla przesądzenia o istnieniu posiadania. Podzielając ten pogląd Sąd
Rejonowy uznał jednakże, w oparciu o ustalone w sprawie fakty, a Sąd Okręgowy
stanowisko to zaakceptował, że Skarb Państwa nie miał takiej możliwości, czego
skarżący w skardze kasacyjnej nie podważa.
Przepisy kodeksu cywilnego o zasiedzeniu nie zawierają normy regulującej
wprost przerwę biegu zasiedzenia. Na podstawie art. 175 k.c. do przerwania biegu
zasiedzenia stosuje się odpowiednio art. 123 § 1 pkt 1 k.c., dotyczący przerwy
biegu przedawnienia. Przepis ten nie wymienia szczegółowo czynności
12
przerywających bieg terminu przedawnienia lecz stanowi, że przerwę powoduje
każda czynność przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia
albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.
Przepis art. 123 § 1 pkt 1 różni się od poprzedzającego go art. 111 pkt 2
popc, według którego przedawnienie ulegało przerwaniu przez każdą czynność
przedsięwziętą w celu dochodzenia roszczenia. Na gruncie art. 111 pkt 2 popc
w judykaturze i piśmiennictwie wykształciła się wykładnia zawężająca katalog
czynności powodujących przerwanie zasiedzenia do akcji zaczepnych ze strony
właściciela zmierzających do odzyskania nieruchomości. W konsekwencji tego
przyjmowano, że nie przerywa biegu terminu zasiedzenia np. powództwo
o ustalenie własności. Tendencja zawężająca katalog czynności, które pociągają za
sobą przerwanie zasiedzenia utrzymała się mimo dodania, po wejściu w życie
Kodeksu cywilnego, do treści art. 123 § 1 pkt 1 k.c. nowych przypadków przerwy
przedawnienia, co związane było z zamiarem ustawodawcy ograniczenia
przedawnienia roszczeń w sytuacjach gdy wierzyciel dokonał czynności prawnej,
której bezpośrednim celem było ustalenie, zaspokojenie albo zabezpieczenie
roszczenia. W odniesieniu do instytucji przerwy zasiedzenia w orzecznictwie
przyjmowało się, że może ją wywołać tylko taka akcja zaczepna przeciwko
posiadaczowi, na rzecz którego biegnie zasiedzenie , która zmierza bezpośrednio
do pozbawienia go posiadania i odzyskania władztwa nad rzeczą przez
uprawnionego (m. in. uchwały SN z dnia 18 czerwca 1968 r., III CZP 46/68, OSNC
1969, nr 4, poz. 62, i z dnia 28 lipca 1992 r., III CZP 87/ 92, OSNC 1993, nr 3, poz.
31, post. SN z dnia 22 stycznia 2002 r., CKN 587/00, Lex nr 54334). W uchwale
z dnia 18 czerwca 1968 r., III CZP 46/68 Sąd Najwyższy, z odwołaniem się do
argumentów wykładni celowościowej, wskazał, że wykładnia użytego w art 175 k.c.
pojęcia „odpowiedniego stosowania” przepisów o biegu przedawnienia roszczeń
uwzględniać powinna swoistość oraz cel instytucji zasiedzenia w Polsce Ludowej,
a w szczególności fakt, że w jej ustawodawstwie daje się zauważyć wyraźna
tendencja do złagodzenia przesłanek nabycia własności nieruchomości w drodze
zasiedzenia, a z drugiej strony utrudnienia wymagań przerwy biegu zasiedzenia.
Ten stan rzeczy, dający przy wykładni prawa priorytet interesom posiadacza
nieruchomości, ze względów pozostających poza prawem cywilnym
13
(zob. uzasadnienie z dnia 28 lipca 1992 r., III CZP 87/92) uległ zmianie po wejściu
w życie ustawy nowelizującej Kodeks cywilny z dnia 28 lipca 1990 r. Wyrazem
dążenia ustawodawcy do umacniania prawa własności i jego ochrony była między
innymi dokonana tą ustawą zmiana art. 172 k.c. polegająca na wydłużeniu
terminów zasiedzenia. W ślad za tym poszła wykładnia niezmienionego,
lecz funkcjonującego w nowym otoczeniu prawnym art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w zw.
z art. 175 k.c., rozszerzająca dotychczasowe rozumienie pojęcia czynności
zmierzających do przerwania biegu zasiedzenia, jako obejmującego między innymi
także czynności przedsięwzięte w celu ustalenia prawa własności (uzasadnienie
uchwały SN z dnia 28 lipca 1992 r., III CZP 87/92 i z dnia 27 maja 1992 r., III CZP
60/92, post. SN z dnia 22 czerwca 1998 r., I CKN 143/98, OSP 2000, nr 2, poz. 22
i z dnia 23 listopada 2004 r., I CK 276/04, Lex nr 277857). Trafnie podniesiono
w związku z tym w piśmiennictwie, że użyta w art. 175 k.c. formuła „odpowiedniego”
stosowanie art. 123 § 1 pkt 1 k.c. nakazuje rozumieć obecnie przez „ustalenie
roszczenia” ustalenie prawa własności.
Ustalenie treści i znaczenia norm prawnych zawartych w stosowanych
przepisach należy do istoty orzekania i stanowi uprawnienie sądu orzekającego.
W przypadku zmiany wykładni przepisu, w szczególności gdy nie wynika ona
bezpośrednio ze zmiany jego treści, sąd orzekający poszukując rozstrzygnięcia
odpowiadającego zasadom sprawiedliwości, jest uprawniony do określenia skutków
oddziaływania w czasie wykładni danego przepisu (tak również SN w wyrokach
z dnia 8 lutego 2008 r., I CSK 394/08, Lex nr 457849 i z dnia 9 stycznia 2009 r.,
I CSK 284/08, Lex nr 490494). Uzasadnioną przyczyną dla dokonanego przez sąd
wyboru między dotychczasową a nową wykładnią przepisu może być,
w okolicznościach określonej sprawy, rozważenie jego skutków dla ochrony
podstawowych wartości i praw chronionych konstytucyjnie w dacie orzekania.
Z tego punktu widzenia wybór dokonany przez Sądy orzekające w niniejszej
sprawie, przyznający priorytet zasadzie nienaruszalności prawa własności, ocenić
należy jak właściwy. Pozostaje on w zgodzie z dyrektywą interpretacyjną przepisów
o zasiedzeniu w aspekcie ochrony praw właściciela sformułowaną w wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 października 2003 r., P3/03, (OTK-A
2003/8/82), zgodnie z którą wszelkie wątpliwości dotyczące przepisów
14
o zasiedzeniu powinny być tłumaczone na korzyść ochrony własności, bez względu
na to, czy chodzi w własność osób fizycznych, jednostek samorządu terytorialnego,
Skarbu Państwa, czy innych podmiotów. Zasadą konstytucyjnie chronioną, od
której tylko wyjątkowo wprowadza się odstępstwa, jest nienaruszalność prawa
własności, zaś zasiedzenie jest bardzo daleko idącym odstępstwem od zasady
jej nienaruszalności.
W myśl reguły wykładni obiektywnej przepisy powinny być interpretowane
zgodnie z wolą aktualnego ustawodawcy. Jak wskazał Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 maja 1998 r., I CKN 664/97, (OSNC 1999 nr 1,
poz. 7) w sporze o wybór między wykładnią obiektywną i wykładnią subiektywną,
nakazującą interpretować przepisy z uwzględnieniem woli historycznego
ustawodawcy przyjąć należy praktyczną regułę, że wykładnia subiektywna odgrywa
szczególnie istotną rolę w odniesieniu do przepisów prawnych stosunkowo
niedawno wprowadzonych; jej znaczenie natomiast maleje, a nawet ulega
marginalizacji, w odniesieniu do starszych aktów normatywnych, zwłaszcza gdy
uchwalone one zostały w innych warunkach społecznych, ekonomicznych
i politycznych.
Z tych względów, podniesiony przez skarżącego zarzut błędnej wykładni
przepisów art. 172 w zw. z art. 123 § 1 pkt 1 i w zw. z art. 175 k.c. jest
nieuzasadniony.
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c.,
oddalił wniesioną skargę kasacyjną oraz oddalił wniosek uczestników postępowania
o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego, z uwagi na brak przesłanek do
odstąpienia od zasady określonej w art. 520 § 1 k.p.c.
15