Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 12/12
POSTANOWIENIE
Dnia 24 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
w sprawie z powództwa A. M.
przeciwko Skarbowi Państwa – Zakładowi Karnemu w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 maja 2012 r.,
zażalenia powoda
na postanowienie Sądu Okręgowego
z dnia 16 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania zażaleniowego.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 16 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy
odrzucił skargę kasacyjną powoda wobec nie uiszczenia opłaty sądowej.
Sąd wskazał, że powód reprezentowany przez adwokata z urzędu, wniósł
skargę kasacyjną nie uiszczając należnej opłaty sądowej, wobec czego jego
pełnomocnik został wezwany do opłacenia skargi w terminie tygodniowym pod
rygorem jej odrzucenia. W zakreślonym terminie pełnomocnik złożył wniosek
o zwolnienie powoda od kosztów sądowych, nie załączając oświadczenia o stanie
majątkowym powoda, lecz powołując się na takie oświadczenie złożone przed
Sądem pierwszej instancji i wskazując, że sytuacja powoda, odbywającego
długoletnią karę pozbawienia wolności, nie uległa zmianie. Powyższy wniosek
został zwrócony zarządzeniem z dnia 20 października 2011r. na podstawie art. 102
ust.4 u.k.s.c., a pełnomocnik powoda został wezwany do uiszczenia należnej
opłaty od skargi kasacyjnej w terminie tygodniowym, pod rygorem odrzucenia
skargi. W terminie tym pełnomocnik powoda ponownie złożył wniosek o zwolnienie
od kosztów sądowych, dołączając oświadczenie o stanie majątkowym powoda.
Sąd Okręgowy uznał, że złożenie kolejnego wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych nie wstrzymało biegu terminu do uiszczenia opłaty sądowej
z uwagi na wcześniejszy zwrot wniosku o zwolnienie od kosztów, a ponieważ
należna opłata, mimo wezwania, nie została uiszczona, odrzucił skargę kasacyjną
na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c.
W zażaleniu na powyższe postanowienie pełnomocnik powoda zarzucił
naruszenie art. 3986
§ 2 i art. 130 § 2 k.p.c. oraz art. 102 u.k.s.c. przez przyjęcie, że
zwrócony wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych wywołuje takie skutki jak
odmowa zwolnienia od kosztów i odrzucenie skargi kasacyjnej bez uprzedniego
rozpoznania wniosku o zwolnienie powoda od kosztów sądowych złożonego
w czasie biegu terminu do uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej.
Wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
3
Pozwany Skarb Państwa w odpowiedzi na zażalenie wnosił o jego oddalenie
i zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z uwagi na to, że rozpoznawana sprawa została wszczęta w dniu 21 lipca
2010 r., a więc po wejściu w życie (z dniem 1 lipca 2009 r.) ustawy z dnia 5 grudnia
2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1571), która między innymi uchyliła art. 1302
§ 3 k.p.c.,
do kwestii związanych z obowiązkiem uiszczania opłat sądowych oraz skutków nie
uiszczenia tych opłat, stosuje się przepisy w znowelizowanym brzmieniu, zgodnie
z art. 8 powyższej ustawy nowelizacyjnej.
Jak wskazał Sąd Najwyższy między innymi w uchwale składu siedmiu
sędziów z dnia 15 czerwca 2010 r. II UZP 4/10 (OSNP 2011/3-4/38), po wejściu
w życie wskazanej wyżej ustawy nowelizacyjnej uchylającej art. 1302
§ 3 k.p.c.,
brak przepisu, który pozwalałby na odrzucenie wprost nieopłaconego środka
odwoławczego wniesionego przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika
patentowego, nie zawierającego wniosku o zwolnienie od opłat. W takiej sytuacji
konieczne jest uprzednie zarządzenie wezwania do opłacenia skargi na podstawie
art. 3986
§ 2 w zw. z art. 130 § 1 k.p.c.) i dopiero w razie jego niewykonania przez
stronę, odrzucenie nieopłaconej skargi kasacyjnej.
Dlatego, wbrew odmiennemu stanowisku strony pozwanej, prawidłowo Sąd
Okręgowy wezwał pełnomocnika powoda do uiszczenia w terminie tygodniowym
stosownej opłaty od skargi kasacyjnej, wniesionej przez zawodowego
pełnomocnika i nie zawierającej wniosku o zwolnienie od kosztów.
Prawidłowo również Sąd Okręgowy zwrócił na podstawie art. 102 ust. 4
u.k.s.c. złożony przez tego pełnomocnika, w terminie otwartym do uiszczenia
opłaty, wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, nie zawierający oświadczenia
o stanie majątkowym powoda. Nie można bowiem uznać za spełnienie
przewidzianego w art. 102 ust. 3 u.k.s.c. wymagania dołączenia do wniosku
o zwolnienie od kosztów aktualnego dokumentu w postaci oświadczenia
majątkowego – powołania się na złożone niemal rok wcześniej takie oświadczenie
ze stwierdzeniem, że sytuacja powoda nie zmieniła się (porównaj między innymi
4
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2007 r. I CZ 104/07,
niepubl.). Powoływana przez skarżącego okoliczność, że cały czas przebywa
w zakładzie karnym odbywając karę pozbawienia wolności, nie wyłącza bowiem
możliwości zmiany jego sytuacji majątkowej w wyniku różnych zdarzeń, a zatem
złożenie wymaganego oświadczenia majątkowego – niekoniecznie na „urzędowym
druku” (porównaj między innymi postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 marca
2007 r. V CZ 11/07, niepubl.) – jest niezbędnym warunkiem merytorycznego
rozpoznania wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.
Słusznie także Sąd Okręgowy, doręczając pełnomocnikowi powoda
zarządzenie o zwrocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, wezwał go do
uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej w terminie tygodniowym pod rygorem
odrzucenia skargi. Nie jest bowiem trafne stanowisko strony pozwanej, że Sąd
powinien w takiej sytuacji zastosować w drodze analogii przepis art. 112 ust. 3
u.k.s.c. i doręczyć pełnomocnikowi powoda tylko odpis zarządzenia o zwrocie
wniosku o zwolnienie od kosztów, a pełnomocnik ma obowiązek samodzielnego
obliczenia należnej opłaty i uiszczenia jej, bez wezwania sądu, w terminie
tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie wniosku o zwolnienie od
kosztów, pod rygorem odrzucenia skargi kasacyjnej. Jak słusznie przyjmuje się
w literaturze, przepis art. 112 ust. 3 u.k.s.c. nie dotyczy sytuacji odrzucenia ani
zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, a jedynie oddalenia takiego
wniosku, a zatem w razie zwrotu wniosku sąd obowiązany jest wezwać
zawodowego pełnomocnika do uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej w terminie
tygodniowym pod rygorem odrzucenia skargi. Podzielając to stanowisko trzeba
podkreślić, że niedopuszczalne jest stosowanie w drodze analogii przepisu
procesowego przewidującego niekorzystne dla strony skutki w postaci odrzucenia
środka odwoławczego, w ściśle określonej w tym przepisie sytuacji, do sytuacji
zbliżonych ale innych. Inna jest bowiem sytuacja gdy wniosek o zwolnienie od
kosztów sądowych został merytorycznie rozstrzygnięty i oddalony a inna gdy
wniosek, bez merytorycznego rozpoznania, został zwrócony. Zgodnie z art. 130 § 2
zd. 2 k.p.c. zwrócony wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych nie wywołuje
żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z jego wniesieniem, nie można więc,
5
w drodze analogii, wiązać z nim niekorzystnych dla strony skutków, jakie ustawa
przewiduje dla oddalonego wniosku.
Rację ma natomiast skarżący zarzucając bezpodstawne odrzucenie skargi
kasacyjnej przed rozpoznaniem przez Sąd Okręgowy złożonego w czasie biegu
terminu do uiszczenia opłaty od skargi, kolejnego wniosku powoda o zwolnienie od
kosztów sądowych, do którego złączone zostało wymagane oświadczenie o stanie
majątkowym powoda.
W razie złożenia kolejnego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych
w czasie biegu terminu do uiszczenia należnej opłaty, sąd ma bowiem obowiązek
ustosunkowania się do tego wniosku w sposób formalny albo merytoryczny przez
wydanie odpowiedniego orzeczenia. Zgodnie z art. 112 ust. 4 u.k.s.c., jedynie
wniosek, oparty na tych samych okolicznościach, nie ma wpływu na bieg terminu
do opłacenia pisma, jednak, czy taka sytuacja występuje w rozpoznawanej sprawie
musi ocenić sąd i dać temu wyraz w stosownym orzeczeniu. Nie jest bowiem
możliwa ocena, czy skarga kasacyjna podlega odrzuceniu z powodu nie uiszczenia
należnej opłaty, przed rozstrzygnięciem, czy kolejny wniosek o zwolnienie od
kosztów miał wpływ na bieg terminu do jej opłacenia. Należy przy tym zwrócić
uwagę, że art. 107 u.k.s.c., stwierdzający niedopuszczalność ponownego
domagania się przez stronę zwolnienia od kosztów z powołaniem się na te same
okoliczności i przewidujący odrzucenie takiego ponownego wniosku, dotyczy
jedynie sytuacji, gdy poprzedni wniosek został oddalony. W rozpoznawanej sprawie
poprzedni wniosek powoda o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej został
zwrócony, a więc, jak wskazano wyżej, nie wywołał żadnych skutków, jakie ustawa
wiązała z jego wniesieniem.
Ponieważ Sąd Okręgowy w żaden sposób nie rozstrzygnął kolejnego
wniosku powoda o zwolnienie od kosztów sądowych, wniesionego w czasie biegu
terminu do uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej, przedwczesne było odrzucenie
skargi z powodu nie uiszczenia tej opłaty. Prowadziło to do uchylenia zaskarżonego
postanowienia na podstawie art. 39815
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c.