Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 5 CZERWCA 2012 R.
WZP 1/12
Jeżeli sąd właściwy do rozpoznania sprawy, działający jako sąd
odwoławczy, uchylił zarządzenie prokuratora o odmowie przyjęcia
zażalenia (art. 465 § 2 k.p.k. w zw. z art. 466 § 1 k.p.k.) na postanowienie o
umorzeniu śledztwa (art. 306 § 1 k.p.k.) w wyniku odmiennego niż
prokurator uznania, że zażalenie wniosła osoba uprawniona, to kwestia ta –
jako prawomocnie rozstrzygnięta – nie podlega już ponownemu badaniu
przez sąd, któremu następnie owo zażalenie przekazano do rozpoznania w
drodze delegacji (art. 37 k.p.k.).
Przewodniczący: sędzia SN W. Błuś (sprawozdawca).
Sędziowie: SN M. Buliński, WSO (del. do SN) K. Mastalerz.
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: płk J. Balcerak.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 5 czerwca
2012 r. w Izbie Wojskowej, przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k.
przez Wojskowy Sąd Okręgowy w P. postanowieniem z dnia 5 kwietnia
2012 r. zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni
ustawy:
„Czy przepis art. 306 § 1 zdanie 1 in fine k.p.k., przyznający
uprawnienie do złożenia zażalenia na postanowienie o umorzeniu śledztwa
wyłącznie stronom postępowania przygotowawczego wskazanym w art.
299 § 1 k.p.k. w osobach pokrzywdzonego i podejrzanego stanowi lex
specialis w stosunku do przepisu art. 459 § 3 k.p.k. w zw. z art. 465 § 1
k.p.k., zgodnie z którym zażalenie przysługuje, obok stron, także osobie,
2
której postanowienie bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi
inaczej, i w ten sposób wyłącza możliwość złożenia zażalenia na
postanowienie o umorzeniu śledztwa przez osobę podejrzaną na podstawie
art. 306 § 1 k.p.k. w sytuacji, gdy nie stała się podejrzanym w rozumieniu
art. 71 § 1 k.p.k., lecz w treści postanowienia o umorzeniu śledztwa w
określeniu czynu w rozumieniu art. 322 § 2 k.p.k. wskazano jej imię i
nazwisko oraz inne dane o jego osobie w sposób określony w art. 322 § 3
k.p.k.?”
postanowił o d m ó w i ć podjęcia uchwały.
U Z A S A D N I E N I E
Prokurator Wojskowej Prokuratury Okręgowej w P. postanowieniem z
dnia 3 grudnia 2009 r. umorzył śledztwo w sprawie „naruszenia
obowiązujących zasad postępowania z podwładnymi w stosunku do
sędziego mjr. X. i innych nieprawidłowości o charakterze nadużywania
uprawnień służbowych przez osoby funkcyjne z Wojskowego Sądu
Garnizonowego w W.”, tj. o popełnienie przestępstwa określonego w art.
352 § 1 k.k. i o popełnienie 41 innych czynów. W 14 przypadkach podstawą
umorzenia postępowania było stwierdzenie przesłanki wymienionej w art.17
§ 1 pkt 1 k.p.k., w 12 przypadkach – art.17 § 1 pkt 2 k.p.k., w 11
przypadkach – art.17 § 1 pkt 6 k.p.k., w 3 przypadkach – art.17 § 1 pkt 7
k.p.k. i w 2 przypadkach – art.17 § 1 pkt 10 k.p.k. Jednocześnie w stosunku
do kilku innych stanów faktycznych na podstawie art. 18 § 2 k.p.k.,
dopatrując się w nich przewinień dyscyplinarnych, prokurator postanowił
materiały ich dotyczące przekazać Dyrektorowi Departamentu Sądów
Wojskowych Ministerstwa Sprawiedliwości.
3
Zażalenie na to postanowienie złożył, między innymi, płk Y. Wojskowy
Prokurator Okręgowy w P. zarządzeniem z dnia 29 grudnia 2009 r. odmówił
przyjęcia tego zażalenia, bowiem uznał, że skarżący jest osobą
nieuprawnioną do złożenia wymienionego wyżej środka odwoławczego. Z
tą decyzją nie zgodził się płk Y. i zaskarżył ją zażaleniem, które zostało
przesłane do właściwego do rozpoznania tej skargi Wojskowego Sądu
Okręgowego w W.
Postanowieniem z dnia 18 maja 2010 r. Sąd ten uchylił zaskarżone
zarządzenie z uwagi na zaistnienie tzw. bezwzględnej przyczyny
odwoławczej, o której mowa w art.439 § 1 pkt 1 k.p.k.
Zarządzeniem z dnia 10 czerwca 2010 r. Zastępca Wojskowego
Prokuratora Okręgowego w P. ponownie odmówił przyjęcia zażalenia płk Y.
na wyżej opisane postanowienie o umorzeniu śledztwa. Zażalenie na to
zarządzenie złożył płk Y. Wojskowy Sąd Okręgowy w W., po rozpoznaniu
zażalenia, postanowieniem z dnia 22 września 2010 r., uchylił zarządzenie
prokuratora w zakresie odmowy przyjęcia tego zażalenia na pkt. 1, 2, 8, 13,
14, 15, 28, 29, 31, 32, 33, 34, 37 i 38 postanowienia prokuratora o
umorzeniu śledztwa. W związku z takim rozstrzygnięciem Wojskowego
Sądu Okręgowego w W., Wojskowy Prokurator Okręgowy w P. w dniu 17
listopada 2010 r. przesłał temu Sądowi zażalenie płk Y. do rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu wniosku Wojskowego Sądu
Okręgowego w W. z dnia 10 stycznia 2012 r. o przekazanie sprawy innemu
sądowi równorzędnemu, postanowieniem z dnia 29 lutego 2012 r.,
przekazał sprawę z właściwości Wojskowego Sądu Okręgowego w W. do
rozpoznania Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w P.
Po przekazaniu zażalenia do Wojskowego Sądu Okręgowego
w P., Sąd ten postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2012 r., na podstawie art.
441 § 1 k.p.k. odroczył rozpoznanie sprawy i przekazał do rozstrzygnięcia
4
Sądowi Najwyższemu – Izba Wojskowa zagadnienie prawne, wymagające
zasadniczej wykładni ustawy, sformułowane następująco:
„Czy przepis art. 306 § 1 zdanie 1 in fine k.p.k., przyznający
uprawnienie do złożenia zażalenia na postanowienie o umorzeniu śledztwa
wyłącznie stronom postępowania przygotowawczego wskazanym w art.
299 § 1 k.p.k. w osobach pokrzywdzonego i podejrzanego stanowi lex
specialis w stosunku do przepisu art. 459 § 3 k.p.k. w zw. z art. 465 § 1
k.p.k., zgodnie z którym zażalenie przysługuje, obok stron, także osobie,
której postanowienie bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi
inaczej, i w ten sposób wyłącza możliwość złożenia zażalenia na
postanowienie o umorzeniu śledztwa przez osobę podejrzaną na podstawie
art. 306 § 1 k.p.k. w sytuacji, gdy nie stała się podejrzanym w rozumieniu
art. 71 § 1 k.p.k., lecz w treści postanowienia o umorzeniu śledztwa w
określeniu czynu w rozumieniu art. 322 § 2 k.p.k. wskazano jej imię i
nazwisko oraz inne dane o jego osobie w sposób określony w art. 322 § 3
k.p.k.?”
W uzasadnieniu postanowienia Wojskowy Sąd Okręgowy w P.
wskazał na treść wykładni gramatycznej i systemowej przepisów art. 306 §
1 in fine k.p.k. oraz art. 459 § 3 k.p.k. w zb. z art. 465 § 1 k.p.k. zawartej w
stanowisku Prokuratury w P., zgodnie z którą przepis art. 306 § 1 zd. 1 in
fine k.p.k. jest przepisem szczególnym w odniesieniu do przepisu art. 459 §
3 k.p.k., zatem przepis ten (tj. art. 306 § 1 zd. 1) wyklucza możliwość
zaskarżenia postanowienia o umorzeniu śledztwa przez jakąkolwiek inną
osobę poza stronami (podejrzanym i pokrzywdzonym), w szczególności zaś
przez osobę, której postępowanie bezpośrednio dotyczy. Ponadto, w
uzasadnieniu Sąd zwrócił uwagę na istnienie orzeczeń Izby Wojskowej
Sądu Najwyższego i Wojskowego Sądu Okręgowego w W. dotyczących
kwestii prawa do obrony w postępowaniu przygotowawczym,
podejmowanych przez osoby, które formalnie nie stały się podejrzanymi w
5
rozumieniu art. 71 § 1 k.p.k. Orzeczenia te dotyczą praktycznie wyłącznie
sędziów, choć według zawartych tam deklaracji mogą dotyczyć także
innych osób objętych immunitetami formalnymi.
I tak w postanowieniu Izby Wojskowej Sądu Najwyższego z dnia
12 maja 2009 r., WZP 1/09, R-OSNKW 2009, poz. 1106 oraz w
postanowieniu Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 24 czerwca
2009 r. Sądy te uznały, że w przypadku wystąpienia prokuratora z
wnioskiem o pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, sędzia
powinien mieć uprawnienia przysługujące podejrzanemu, w tym prawo do
złożenia na podstawie art. 306 § 1 k.p.k. zażalenia na postanowienie
prokuratora o umorzeniu śledztwa.
Ponadto w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2009 r.,
WSP 1/09, OSNKW 2009, z. 9, poz. 79, podniesiono, że sędziemu, wobec
którego prokurator wystąpił do sądu dyscyplinarnego z wnioskiem o
wydanie zezwolenia na ściganie za popełnienie określonego przestępstwa,
a następnie nie uzyskawszy takiego zezwolenia umorzył postępowanie na
podstawie art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k., przysługuje co najmniej uprawnienie
należne podejrzanemu z mocy art. 306 § 1 k.p.k. i tym samym prawo do
wniesienia skargi przewidzianej w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r. o
skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez
prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.
W uzasadnieniu pytania prawnego Wojskowy Sąd Okręgowy w P.
przytoczył również postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia
2010 r., III KO 1/10, R-OSNKW 2010, CD, poz. 173, zgodnie z którym „w
sytuacji, gdy zaskarżonym postanowieniem odmówiono wszczęcia śledztwa
w sprawie, a nie przeciwko osobie, nikt nie stał się podejrzany i nie
występuje w sprawie w tym charakterze. Taki status nie przypada sędziemu
dlatego, że prokurator bezpodstawnie w zarzutach, co do których
6
odmówiono wszczęcia postępowania przygotowawczego, powiązał
określonych sędziów z czynnościami czasownikowymi wymienionymi w art.
231 § 1 k.k.”. W tej sytuacji Wojskowy Sąd Okręgowy w P. uznał za
konieczne wystąpienie do Izby Wojskowej Sądu Najwyższego o
jednoznaczne i stanowcze rozstrzygnięcie wskazanego zagadnienia
prawnego.
Naczelny Prokurator Wojskowy odnosząc się do pytania prawnego,
wniósł o odmowę podjęcia uchwały, ponieważ – choć Wojskowy Sąd
Okręgowy w P. starannie i rzetelnie przedstawił stanowiska
zainteresowanych podmiotów oraz dokonał analizy przepisów
proceduralnych dotyczących zażaleń, poszukując też rozstrzygnięcia
problemu w komentarzach, orzecznictwie i piśmiennictwie – to jednak nie
dokonał własnej wykładni kwestionowanych przepisów, mimo że powinien
był to uczynić przed podjęciem decyzji o wystąpieniu z pytaniem prawnym.
Tym samym, zdaniem Naczelnego Prokuratora Wojskowego, Sąd nie
spełnił warunków określonych w art. 441 § 1 k.p.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zgodzić się należy z wnioskiem zawartym w pisemnym stanowisku
Zastępcy Prokuratora Generalnego Naczelnego Prokuratora Wojskowego,
podtrzymanym w toku posiedzenia przed Sądem Najwyższym, o odmowę
podjęcia uchwały. Powody takiego rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego są
jednak inne od zawartych w uzasadnieniu pisemnego stanowiska
Naczelnego Prokuratora Wojskowego.
Jak zgodnie przyjmuje się w orzecznictwie i doktrynie, skuteczne
wystąpienie z pytaniem prawnym w trybie art.441 k.p.k. uwarunkowane jest
łącznym spełnieniem trzech przesłanek:
a) w toku postępowania odwoławczego wyłoniło się „zagadnienie
prawne” stanowiące istotny problem prawny, a więc taki, który
dotyczy przepisu rozbieżnie interpretowanego w praktyce sądowej lub
7
przepisu o oczywiście wadliwej redakcji albo niejasno
sformułowanego, dającego możliwość różnych, przeciwstawnych
interpretacji;
b) zagadnienie to musi wymagać „zasadniczej wykładni ustawy”, czyli
podjęcia takich działań, które uniemożliwią, poprzez dokonaną
wykładnię, rozbieżną, a co za tym idzie niekorzystną dla
funkcjonowania prawa w praktyce, interpretację przepisu w
orzecznictwie;
c) pojawiło się ono „przy rozpoznawaniu środka odwoławczego”, czyli
powiązane jest z konkretną sprawą w taki sposób, że od
rozstrzygnięcia danego zagadnienia zależy rozstrzygnięcie tej
sprawy, Sąd Najwyższy dokonuje wykładni określonego przepisu
tylko w związku z konkretną sprawą, w której usunięcie wątpliwości co
do kwestii prawnych pozwoli na prawidłowe jej rozstrzygnięcie (por.
np. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2012 r., I KZP
20/11, OSNKW 2012, z. 1, poz. 4, T. Grzegorczyk: Kodeks
postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym, Komentarz,
Warszawa 2008, s. 953-955; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek:
Kodeks postępowania karnego, Komentarz, Warszawa 2007, t. I, s.
714-718; R. A. Stefański: Instytucja pytań prawnych do Sądu
Najwyższego w sprawach karnych, Kraków 2001, s. 264-299).
Lektura postanowienia Wojskowego Sądu Okręgowego w P.
zawierającego zagadnienie prawne jak i przytoczone w jego uzasadnieniu
argumenty mające potwierdzać konieczność postąpienia tego Sądu w myśl
art.441 § 1 k.p.k., mogłaby, na pierwszy rzut oka, wskazywać na spełnienie
przez Sąd przedstawiający zagadnienie prawne wymienionych wyżej
przesłanek. Oto bowiem, przed Wojskowym Sądem Okręgowym w P. toczy
się postępowanie odwoławcze wywołane zażaleniem płk Y. na
postanowienie prokuratora o umorzeniu śledztwa. W trakcie tego
8
postępowania wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające, zdaniem tego
Sądu, zasadniczej wykładni ustawy, a to art.306 § 1 k.p.k., w powiązaniu z
treścią innych, wskazanych w pytaniu, przepisów postępowania, a
rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego pozwoli na jasne określenie czy w
opisanej sytuacji faktycznej płk Y. jest uprawniony do złożenia zażalenia.
Jednak analiza akt sprawy wskazuje, że nie zostały spełnione niezbędne, w
myśl art. 441 § 1 k.p.k., warunki do odroczenia przez sąd odwoławczy
rozpoznania sprawy i przekazania zagadnienia prawnego do rozpoznania
Sądowi Najwyższemu. Wojskowy Sąd Okręgowy w P. dostrzegł, że „WSO
w W. postanowieniem z dnia 22.09.2010 r.(…) uchylił zarządzenie Zastępcy
WPO w P. (…) w zakresie odmowy przyjęcia zażalenia płk Y. na (…)
postanowienie prokuratora WPO w P. (…) o umorzeniu śledztwa” i dalej, iż
„Powyższa decyzja WSO w W. oznacza, że zostało przyjęte zażalenie płk
Y. (…) na postanowienie prokuratora WPO w P.” (s. 3 postanowienia WSO
w P. z dnia 5 kwietnia 2012 r.). I to właśnie te, zaistniałe wcześniej
zdarzenia procesowe spowodowały, że kwestie podnoszone w pytaniu
prawnym były poza zakresem orzekania sądu pytającego. Zarządzenie
prokuratora o odmowie przyjęcia środka odwoławczego jest zaskarżalne.
Złożenie zatem na nie zażalenia uruchamia kontrolę sądu dotyczącą
poprawności tej decyzji procesowej prokuratora. Skutkiem tej kontroli jest
postanowienie sądu, który może utrzymać w mocy zarządzenie prokuratora
o odmowie przyjęcia środka odwoławczego, może je zmienić bądź uchylić.
Uchylenie przez sąd takiego zarządzenia oznacza, że zażalenie należy
przyjąć i rozpoznać. Na takie postanowienie sądu zażalenie już nie
przysługuje (art. 426 § 1 k.p.k.). Jest ono niezaskarżalne. Dlatego po
wydaniu przez sąd postanowienia przesądzającego dopuszczalność
wniesienia zażalenia, kwestia ta, jako już rozpoznana, nie może być
ponownie przedmiotem procedowania przez sąd rozpoznający prawidłowo
wniesiony środek odwoławczy. Gdyby to w toku postępowania
9
odwoławczego przed sądem rozpoznającym zażalenie na zarządzenie
prokuratora o odmowie przyjęcia środka odwoławczego wyłoniło się
zagadnienie prawne o treści wyartykułowanej w postanowieniu
Wojskowego Sądu Okręgowego w P., to można by rozważać kwestie
podniesione w tym orzeczeniu. Wojskowy Sąd Okręgowy w W., orzekając
w dniu 22 września 2010 r., nie miał, jak wynika z treści uzasadnienia
postanowienia tego sądu, najmniejszych wątpliwości co do dopuszczalności
zażalenia złożonego przez płk Y. na postanowienie prokuratora o
umorzeniu śledztwa, a Sąd Najwyższy nie ma żadnego tytułu, aby w toku
postępowania wywołanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. prowadzić
rozważania dotyczące prawomocnej, niezaskarżonej decyzji sądu.
Kontestowanie niezaskarżalnego orzeczenia sądu przez ten sam sąd, ale w
innym składzie, czy też sąd tego samego rzędu, któremu już po
wcześniejszym i definitywnym rozstrzygnięciu kwestii związanych z
dopuszczalnością wniesienia środka odwoławczego, przekazano sprawę do
rozpoznania w trybie art.37 k.p.k., nie znajduje żadnego oparcia w
obowiązujących przepisach postępowania karnego. Inaczej
przedstawiałaby się sytuacja, gdyby zażalenie płk Y. na postanowienie
prokuratora o umorzeniu śledztwa zostało przyjęte przez uprawniony
podmiot i skierowane na posiedzenie sądu. Wówczas dla tego sądu otwarta
byłaby kwestia dopuszczalności tego środka odwoławczego, a to na
podstawie art. 430 § 1 k.p.k. Tak jednak, jak już wyżej przedstawiono, w
rozpoznawanej sprawie nie było.
W tej sytuacji faktycznej należy stwierdzić, że brak jest związku
przedstawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przez Wojskowy
Sąd Okręgowy w P. zagadnienia prawnego, z rozpoznawanym przez ten
Sąd środkiem odwoławczym. Skoro tak, to wymienione na wstępie
uzasadnienia, zawarte w art.441 § 1 k.p.k., wszystkie warunki niezbędne do
skuteczności wystąpienia do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie
10
zagadnienia prawnego, które wyłoni się przy rozpoznawaniu środka
odwoławczego i wymaga zasadniczej wykładni ustawy, nie zostały
spełnione.
Z tych wszystkich powodów należało odmówić podjęcia uchwały.