Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SPP 21/12
POSTANOWIENIE
Dnia 12 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
w sprawie ze skargi J. J.
na przewlekłość postępowania Sądu Apelacyjnego /…/
w sprawie I ACz …,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 czerwca 2012 r.,
1) odrzuca skargę;
2) przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego radcy
prawnemu M. D. kwotę 480 (czterysta osiemdziesiąt) złotych
powiększoną o obowiązującą stawkę podatku od towarów i
usług tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej w
postępowaniu przed Sądem Najwyższym.
UZASADNIENIE
Powód J. J. reprezentowany przez swojego pełnomocnika pismem z dnia 17
kwietnia 2012 r. wystąpił za pośrednictwem Sądu Apelacyjnego /…/ do Sądu
Najwyższego o stwierdzenie, że w sprawie z powództwa J. J. przeciwko B. M.,
prowadzonej przez Sąd Apelacyjny w /…/, nastąpiło naruszenie strony do
2
rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, „zwłaszcza w okresie od 21
września 2011 r. do 26 stycznia 2012 r.” , domagając się:
1. stwierdzenia przewlekłości postępowania sądowego w wymienionej sprawie,
2. przyznania pełnomocnikowi skarżącego od Skarbu Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu oraz zwrotu poniesionych wydatków,
albowiem nie zostały one opłacone w całości ani w części,
Równocześnie, w przypadku uwzględnienia skargi, skarżący wniósł o
przyznanie od Skarbu Państwa na jego rzecz kwoty 20.000 zł.
Jako podstawę prawną skargi wskazał art. 2 ust. 1, art. 3 pkt 5, art. 4 ust. 2
oraz art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa
strony do rozpoznania sprawy w przygotowawczym prowadzonym lub
nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej
zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843 ze zm.)
Uzasadniając skargę, jej autor zarzucił, że złożył w dniu 21 września 2011 r.
pismo zatytułowane jako wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych i
ustanowienie pełnomocnika z urzędu do wniesienia skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem „wyroku” Sądu Apelacyjnego wydanego w sprawie I ACz ///
o wznowienie postępowania od tegoż „wyroku”. Sąd Apelacyjny w dniu 8 grudnia
2011 r. wydał postanowienie o odrzuceniu wspomnianego wniosku, a
postanowienie to zostało wysłane przez sekretariat Sądu Apelacyjnego dopiero w
dniu 13 stycznia 2012 r., zaś skarżącemu doręczono je w dniu 25 stycznia 2012 r.
Tym samym, w ocenie skarżącego, doszło w okresie od dnia 21 września 2011 r.
do dnia 25 stycznia 2012 r. do nieuzasadnionej zwłoki sądu, objawiającej się
opieszałym rozpoznaniem wniosku skarżącego. Oznacza to, że sąd dopuścił się
naruszenia, o którym mowa w art. 2 ust. 1 powołanej ustawy. Z kolei zaniechania w
organizacji pracy sądu skutkowały, zdaniem skarżącego, narażeniem go na straty
oraz pogwałceniem jego prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. W
odczuciu skarżącego przedłużające się oczekiwanie na rozstrzygnięcie sprawy w
warunkach izolacji w Areszcie Śledczym w W/ spowodowało dla niego także
negatywne konsekwencje zdrowotne. Stąd wniosek o zasądzenie kwoty 20.000 zł,
w przypadku stwierdzenia przez Sąd Najwyższy przewlekłości postępowania w
sprawie.
3
Reprezentujący Skarb Państwa Prezes Sądu Apelacyjnego wniósł o
oddalenie skargi. Podniósł przy tym, iż skarżący, zarzucając przewlekłość w
rozpoznawaniu przez Sąd Apelacyjny przedmiotowego wniosku, pominął
okoliczność, że akta sprawy zostały w dniu 21 września 2011 r. zwrócone Sądowi
Okręgowemu w /…/, po uprzednim rozpoznaniu szeregu innych wniosków
skarżącego. Ponownie zostały zaś przedstawione Sądowi Apelacyjnemu w dniu 24
listopada 2011 r. i w dniu 8 grudnia 2011 r., a więc bez zbędnej zwłoki, został
rozpoznany wniosek skarżącego. Wysłanie postanowienia w dniu 13 stycznia 2012
r. nie może natomiast świadczyć o przewlekłości postępowania w sprawie, gdyż
okres pomiędzy jego wydaniem a wysyłką nie przekracza rozsądnych granic. W
kontekście oceny całego okresu podejmowania czynności przez Sąd Apelacyjny
należy mieć nadto na uwadze ilość składanych przez skarżącego wniosków, jak
również to, że sprawa o sygnaturze I ACz …, w której skarżący domaga się
stwierdzenia przewlekłości postępowania, została zakończona prawomocnym
zarządzeniem Przewodniczącego I Wydziału Cywilnego Sądu Okręgowego w /…/ z
dnia 29 kwietnia 2010 r. o zwrocie pozwu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w przygotowawczym
prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843 ze zm.), ustawa ta reguluje
zasady i tryb wnoszenia oraz rozpoznawania skargi strony, której prawo do
rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki zostało naruszone na skutek
działania lub bezczynności sądu lub prokuratora prowadzącego lub nadzorującego
postępowanie przygotowawcze. W myśl ust. 2 tego artykułu przepisy ustawy
stosuje się odpowiednio, gdy na skutek działania lub bezczynności sądu albo
komornika sądowego doszło do naruszenia prawa strony do przeprowadzenia i
zakończenia bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy egzekucyjnej lub innej sprawy
dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego. Stosownie do art. 2 powołanej
ustawy, strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego
4
skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez
nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w sprawie trwa dłużej, niż to konieczne
dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla
rozstrzygnięcia sprawy (ust. 1), przy czym dla stwierdzenia, czy w sprawie doszło
do przewlekłości postępowania, należy w szczególności ocenić terminowość i
prawidłowość czynności podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie
rozstrzygnięcia co do istoty (ust. 2). Oznacza to, iż celem powyższej skargi jest
przeciwdziałanie trwającej przewlekłości, zaś jej funkcją przede wszystkim
wymuszenie nadania sprawie odpowiedniego, sprawnego biegu procesowego.
Służy temu zarówno samo stwierdzenie wystąpienia przewlekłości w postępowaniu
(art. 12 ust. 2 ustawy), jak i możliwość zalecenia podjęcia przez sąd rozpoznający
sprawę co do istoty odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie (art. 12 ust.
3 ustawy). Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia
16 listopada 2004 r., III SPP 42/04 (OSNP 2005, nr 5, poz. 71), postępowanie ze
skargi na przewlekłość nie jest samodzielnym postępowaniem zmierzającym do
stwierdzenia przewlekłości i ewentualnie zasądzenia z tego tytułu odpowiedniego
odszkodowania (zadośćuczynienia). W uchwale tej Sąd Najwyższy podzielił
równocześnie pogląd, że celem tego postępowania jest przeciwdziałanie
przewlekłości postępowania w trakcie jego trwania i ewentualne przyznanie
„odpowiedniej sumy pieniężnej" jako wstępnej (tymczasowej) rekompensaty.
Podobnie wywiedziono w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2005 r.,
III SPP 120/05 (OSNP 2006, nr 5-6, poz. 102), dodając tam że omawiana skarga
stanowi doraźną interwencję przeciwdziałającą trwającej przewlekłości
postępowania. Sąd Najwyższy podkreślał również, że publicznoprawnym celem
ustawy jest stworzenie realnego i skutecznego środka zapobiegającego
przewlekłości postępowania, czyli takiego środka, którego funkcją jest przede
wszystkim wymuszanie nadania sprawie odpowiedniego, sprawnego biegu, a więc
„stworzenie mechanizmu prawnego wymuszającego rozpoznanie sprawy przez
sąd" (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2005 r., III SPP 113/04,
OSNP 2005, nr 9, poz. 134 i uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2005
r., III SPP 115/04, OSNP 2005, nr 9, poz. 135). Wskazywany jednolicie w
5
orzecznictwie cel powyższej ustawy nie może więc zostać zrealizowany w sytuacji,
kiedy postępowanie zostało prawomocnie zakończone.
Wypada również dodać, iż z treści art. 5 ust. 1 powołanej wyżej ustawy z
dnia 17 czerwca 2004 r. wynika, że skargę o stwierdzenie, iż w postępowaniu,
którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania, wnosi się do sądu w
toku postępowania w sprawie, zaś zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy sądem właściwym
do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się
postępowanie. Niewątpliwie w powołanych przepisach chodzi o etap postępowania
przed tym sądem, przed którym to postępowanie nadal się toczy, czyli nie zostało
jeszcze zakończone (zamknięte) w wyniku wydania stosownych orzeczeń.
Wniesienie skargi na przewlekłość postępowania ma bowiem w istocie służyć
dyscyplinowaniu czynności podejmowanych na danym etapie toczącego się
jeszcze postępowania w określonej sprawie (por. również postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 18 lutego 2005 r., III SPP 19/05 - OSNP, nr 17, poz. 277).
Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 lipca 2005 r.,
III SPP 127/05 (PiZS 2005, nr 11 s. 25), dodając że skarga na przewlekłość
postępowania może być wniesiona jedynie do jego prawomocnego zakończenia
oraz że skarga wniesiona po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty
sprawy jest niedopuszczalna i podlega odrzuceniu. Także w postanowieniu z dnia
19 stycznia 2006 r., III SPP 162/05 (LEX nr 439157), Sąd Najwyższy zajął
stanowisko, że skoro sprawa została prawomocnie zakończona, zaś skarga na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki została złożona po prawomocnym zakończeniu
postępowania, przeto okoliczność ta powoduje niedopuszczalność skargi z uwagi
na wniesienie jej po upływie przepisanego terminu i stanowi przesłankę odrzucenia
skargi (art. 370 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 zdanie 1 k.p.c. i w związku z art. 5
ust. 1 i art. 8 ust. 2 ustawy z 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do
rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki).
Pogląd ten podzielono w postanowieniu z dnia 16 czerwca 2005 r., SPK 12/05,
(LEX nr 567515), w uzasadnieniu którego wywiedziono, że zgodnie z treścią art. 5
ust. 1 ustawy, skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga ta
dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania, wnosi się w toku postępowania w
6
sprawie. W przypadku, gdy postępowanie zostało prawomocnie zakończone przed
wniesieniem skargi, to oczywistym jest, że nie może być ona rozpoznana
merytorycznie.
Podkreślenia wymaga też fakt, że unormowania ustawy z dnia 17 czerwca
2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez
prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki stanowią
realizację przepisu art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r., podpisanej przez Polskę w
dniu 26 listopada 1991 r. i ratyfikowanej w dniu 19 listopada 1992 r. (Dz.U. Nr 85,
poz. 427), przyznającego każdemu prawo do rzetelnego i publicznego rozpoznania
jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły sąd ustanowiony ustawą, przy
rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o
zasadności każdego oskarżenia w wytaczanej przeciwko niemu sprawie karnej, a
także art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, który stanowi, iż każdy ma prawo do
sprawiedliwego i jawnego rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez
właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. W orzecznictwie Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka ugruntował się przy tym pogląd, iż przepis art. 6
Konwencji ma zastosowanie tylko wtedy, gdy rezultat postępowania ma
bezpośrednio rozstrzygające (directly decisive) znaczenie dla praw i obowiązków
skarżącego o charakterze cywilnym (zob. m.in. wyrok ETPCz z dnia 16 lipca 1971
r. w sprawie Ringeisen przeciwko Austrii). Postępowanie musi być bezpośrednio
rozstrzygające, co oznacza, że nie jest wystarczający luźny (tenuous connection)
związek lub odległe i przypadkowe (remote consequences) skutki (zob. wyrok
ETPCz z dnia 23 czerwca 1981 r. w sprawie Le Compte, Van Leuwen i De Meyere
przeciwko Belgii). Wymaganie to jest spełnione, gdy orzekanie o prawach i
obowiązkach o charakterze cywilnoprawnym jest pierwotnym i zasadniczym celem
postępowania. W orzecznictwie przyjęto też, jakie sprawy mają charakter
rozstrzygający oraz jakie takiego charakteru nie mają. Do tych drugich, tzn. do
spraw, które nie mają rozstrzygającego charakteru, a zatem art. 6 Konwencji nie
jest w stosunku do nich stosowany, należą zaś między innymi sprawy dotyczące
7
przyznania kosztów (zob. post. EKomPCz z dnia 5 maja 1988 r. w sprawie
Asterlund przeciwko Szwecji).
Przenosząc przedstawione wyżej rozważania na grunt niniejszej sprawy,
wypada zauważyć, iż inicjująca ją skarga powoda z całą pewnością nie dotyczy
przewlekłości postępowania przed Sądem Apelacyjnym w /…/ w sprawie I ACz ..,
gdyż postępowanie to zostało już prawomocnie zakończone. Przedmiotowa skarga
dotyczy natomiast postępowania w sprawie wniosku skarżącego o zwolnienie go
od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu do wniesienia skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wcześniej
wydanego przez Sąd Apelacyjny w wymienionej sprawie. Abstrahując zatem od
tego, iż z przyczyn, o których wcześniej była mowa, nie jest to postępowanie,
którego rezultat miałby bezpośrednio rozstrzygające znaczenie dla praw i
obowiązków skarżącego o charakterze cywilnym, gdyż te zostały już prawomocnie
rozstrzygnięte we wcześniejszym orzeczeniu, lecz postępowanie o charakterze
incydentalnym (wpadkowym) w odniesieniu do tamtego postępowania, należy
zauważyć, że i to postępowanie zostało już zakończone niezaskarżalnym
postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 8 grudnia 2011 r., zanim jeszcze
wniesiono ocenianą obecnie skargę. Z tego powodu skarga powoda nie może być
więc uznana za wniesioną „w toku postępowania”, jak tego wymaga omawiany
wcześniej art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. Dlatego też należy uznać,
że przedmiotowa skarga jako niedopuszczalna podlega odrzuceniu z mocy art. 370
k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. oraz art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca
2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez
prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179,
poz. 1843 ze zm.).
Kierując się przedstawionymi motywami oraz opierając się na wskazanych
wcześniej przepisach, a w odniesieniu do kosztów nieopłaconej pomocy prawnej na
podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w związku z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca
2004 r. o skardze oraz § 15 i § 12 ust. 2 w związku z § 6 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
8
prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, Sąd Najwyższy
orzekł, jak w sentencji.