Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 23/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z powództwa M. K.
przeciwko "E. " SA w G.
o odprawę pieniężną, odprawę przedemerytalną i nagrodę jubileuszową,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 lipca 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P.
z dnia 6 października 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 20 czerwca 2011 r., Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P. zasądził od pozwanej E. Spółki Akcyjnej na rzecz
powódki M.K. kwotę 2.336,86 netto zł tytułem odprawy z powodu rozwiązania
stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, kwotę 7.447,48 netto zł
tytułem odprawy przedemerytalnej oraz kwotę 10.556,10 zł netto tytułem nagrody
jubileuszowej, wszystkie z odsetkami ustawowymi od dnia 1 listopada 2010 r. do
dnia zapłaty, a także oraz orzekł o kosztach procesu i rygorze natychmiastowej
wymagalności.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powódka była zatrudniona w pozwanej
Spółce od 1 listopada 1984 r. do 31 października 2010 r. Stosunek pracy uległ
rozwiązaniu na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników. W pozwanej Spółce obowiązywał Pakiet
socjalny - Porozumienie w sprawie gwarancji socjalnych, pracowniczych i
związkowych zawarty w dniu 23 listopada 2005 r. pomiędzy wspólną reprezentacją
związków zawodowych działających przy Zakładach Sprzętu Oświetleniowego "E."
w G. i B. SA w W. W Pakiecie zamieszczono między innymi gwarancję, że przez 60
miesięcy pozostaną w mocy dotychczasowe zakładowe akty prawa pracy, zaś ich
ewentualna zmiana będzie mogła być dokonana jedynie w porozumieniu ze
związkami zawodowymi. Na tej podstawie zachował aktualność zakładowy układ
zbiorowy pracy obowiązujący w Zakładach Sprzętu Oświetleniowego "E." w G.,
którego § 24 przewidywał dla pracowników uprawnienie do jednorazowej odprawy
pieniężnej w związku z przejściem na emeryturę, rentę inwalidzką, świadczenie
przedemerytalne i zasiłek przedemerytalny, przy czym wysokość odprawy miała być
uzależniona od stażu pracy pracownika. W dniu 12 maja 2010 r. został wydany
regulamin zwolnień grupowych przewidujący przeprowadzenie w pozwanej Spółce
zwolnień w liczbie do 250 osób w terminie do dnia 30 listopada 2010 r. W marcu
Spółka złożyła oświadczenie o wypowiedzeniu postanowień zakładowego układu
zbiorowego pracy z zachowaniem 24-miesięcznego okresu wypowiedzenia.
Zgodnie z postanowieniami Regulaminu przyznawania i wypłacania nagród
3
jubileuszowych pracownikom zatrudnionym w Zakładach Sprzętu Oświetleniowego
E. w G. (stanowiącego załącznik do układu zbiorowego pracy) w razie rozwiązania
stosunku pracy z powodu przejścia na emeryturę, rentę, otrzymania uprawnień do
zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego pracownikowi,
któremu do nabycia nagrody jubileuszowej brakuje mniej, niż 12 miesięcy, licząc od
dnia rozwiązania stosunku pracy wypłaca się nagrodę w dniu rozwiązania stosunku
pracy, w pełnym wymiarze. W dniu 11 maja 2011 r. powódka złożyła wniosek o
ustalenie prawa do świadczenia przedemerytalnego. Decyzją z dnia 13 maja 2011 r.
organ rentowy przyznał powódce świadczenie przedemerytalne od dnia 12 maja
2011 r.
Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd pierwszej instancji w pierwszej
kolejności zasądził na rzecz powódki kwotę 2.336,86 zł netto tytułem odprawy
przewidzianej w art. 8 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, co do
której strona pozwana uznała powództwo. Uwzględniając powództwo w zakresie
odprawy należnej z tytułu uzyskania prawa do świadczenia przedemerytalnego
oraz nagrody jubileuszowej, Sąd Rejonowy kierował się treścią § 24 zakładowego
układu zbiorowego pracy. Zdaniem Sądu, odmowy wypłaty odprawy w związku z
przejściem na świadczenie przedemerytalne (odprawy przedemerytalnej) nie
uzasadniało to, że w chwili nabycia przez powódkę uprawnień do świadczenia
przedemerytalnego, układ zbiorowy już nie obowiązywał. Istotne jest bowiem, że w
chwili rozwiązania umowy o pracę z powódką, układ zbiorowy obowiązywał a
pozwana wcześniej nie dokonała żadnych czynności prawnych, które skutecznie
pozbawiłyby powódkę tego uprawnienia. W szczególności pracodawca nie dokonał
zmiany układu, co wynikało poniekąd ze związania go postanowieniami układowymi
przez okres 60 miesięcy od dnia wejścia w życie Pakietu socjalnego. W ocenie
Sądu Rejonowego, za oddaleniem powództwa nie przemawiał też (podnoszony
przez Spółkę) argument, że treść § 24 układu zbiorowego była skorelowana z
poprzednio obowiązującym art. 37k ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu
i przeciwdziałaniu bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 58, poz. 514 ze
zm.) i nie uwzględniała zmiany zasad przyznawania świadczeń przedemerytalnych
wprowadzonej ustawą z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach
4
przedemerytalnych (Dz.U. Nr 120, poz. 1252 ze zm.). Nie zmieniono bowiem
postanowień układu zbiorowego pracy po wejściu w życie z dniem 1 sierpnia 2004
r. nowych regulacji ustawowych dotyczących przyznawania świadczeń
przedemerytalnych. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, pozwana nie mogła
pozbawić powódki uprawnienia do odprawy przedemerytalnej, powołując się na §
10 Regulaminu zwolnień grupowych, gdyż wszelkie zmiany do układu zbiorowego
pracy wymagają dla swej skuteczności sporządzenia protokołów dodatkowych.
Dlatego powódce przysługiwała zarówno odprawa pieniężna na podstawie ustawy o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników (2.336,86 zł), jak i odprawa
przedemerytalna na podstawie § 24 układu zbiorowego (7.447,48 zł). Co do
roszczenia o nagrodę jubileuszową, Sąd Rejonowy na podstawie § 8 ust. 4
Regulaminu przyznawania i wypłacania nagród jubileuszowych przyjął, że powódka
nabyła prawo do tej nagrody w dniu 31 października 2010 r., czyli w dacie
rozwiązania z nią stosunku pracy przez pracodawcę. Zdaniem Sądu, skoro
stosunek pracy z powódką ustał z powodu otrzymania uprawnień do świadczenia
przedemerytalnego w trakcie obowiązywania zakładowego układu zbiorowego
pracy (wraz z jego załącznikami), to powódka nabyła prawo do nagrody
jubileuszowej (10.556,10 zł netto) już w dniu 31 października 2010 r., a nie (jak
podnosiła Spółka) w dniu 5 września 2011 r. W ocenie Sądu, od wszystkich
zasądzonych kwot powódce należą się odsetki ustawowe za czas opóźnienia w
zapłacie, liczone od następnego dnia po rozwiązaniu umowy o pracę (art. 481 § 1 i
2 k.c. w związku z art. 300 k.p.).
Od wyroku Sądu pierwszej instancji strona pozwana wniosła apelację.
Wyrokiem z dnia 6 października 2011 r., Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w P. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że ustalił
datę wymagalności odsetek ustawowych od odprawy przedemerytalnej na dzień 2
czerwca 2011 r. a od nagrody jubileuszowej na dzień 6 września 2011 r., zaś w
pozostałej części oddalił apelację i orzekł o kosztach postępowania odwoławczego.
Sąd drugiej instancji podzielił w całości ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd
Rejonowy i uznał je za własne. Zdaniem Sądu Okręgowego, pozwana na podstawie
Regulaminu zwolnień grupowych nie mogła uregulować sytuacji prawnej
5
pracowników w sposób mniej korzystny niż wynikałoby to z zakładowego układu
zbiorowego prawa pracy. Oznacza to, że pozwany pracodawca nie mógł
jednostronnie wykluczyć możliwości nabycia przez pracownika prawa do dwóch
odpraw pieniężnych (pierwszej - z ustawy o zwolnieniach grupowych i drugiej - na
podstawie układu zbiorowego pracy). W tym zakresie Sąd odwoławczy podzielił
ocenę prawną Sądu pierwszej instancji, jednak nie zgodził się co do daty, od której
powódce należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wypłacie świadczeń.
Według Sądu Okręgowego, skoro powódka nabyła prawo do świadczenia
przedemerytalnego w dniu "1 czerwca 2011 r.", co miało wynikać z decyzji organu
rentowego, to "pierwszym dniem zwłoki w wypłacie spornej odprawy jest dzień 2
czerwca 2011 r.". W przypadku nagrody jubileuszowej Sąd Okręgowy uznał, że
prawo do tej nagrody powódka nabyła w dniu 5 września 2011 r., jakkolwiek
pozwana rozwiązała z nią stosunek pracy już w dniu 31 października 2010 r., co
oznacza, że pracodawca "w zakresie tego świadczenia pozostawał w zwłoce
dopiero od 6 września 2011 r.". Według Sądu Okręgowego, zarówno w odniesieniu
do roszczenia o odprawę przedemerytalną, jak i w odniesieniu do nagrody
jubileuszowej, przyjęto "warunek", którego spełnienie powodowało obowiązek
wypłaty świadczenia. Tym warunkiem było uzyskanie przez pracownika prawa do
świadczenia przedemerytalnego oraz legitymowanie się "okresem uprawniającym
do nabycia prawa do nagrody jubileuszowej". W dacie rozwiązania stosunku pracy
pracodawca nie miał możliwości ustalenia, czy powódka otrzyma świadczenie
przedemerytalne. Było to zdarzenie przyszłe i niepewne. Dopiero od daty
przyznania powódce tego świadczenia Spółka pozostawała w zwłoce w zakresie
wypłaty spornej odprawy. Z kolei w odniesieniu do nagrody jubileuszowej, Spółka
opóźniała się w jej wypłacie dopiero od daty upływu okresu wymaganego do
nabycia prawa do tej nagrody. Postanowienie, na mocy którego obowiązkiem
pracodawcy była wypłata nagrody jubileuszowej już w dacie rozwiązania stosunku
pracy, nie mogło mieć zastosowania, gdyż wtedy pracodawca nie był pewien
zaistnienia okoliczności, od której była uzależniona wypłata nagrody.
Od wyroku Sądu Okręgowego pozwana Spółka wniosła skargę kasacyjną, w
której zarzuciła naruszenie § 24 zakładowego układu zbiorowego pracy i § 8 ust.
4.2 Regulaminu przyznawania i wypłacania nagród jubileuszowych pracownikom
6
zatrudnionym w pozwanej Spółce oraz art. 9 w związku z art. 2417
§ 1 pkt 3 i art.
2417
§ 2 i 3 k.p., wskutek uznania, że powódka nabyła prawo do odprawy z tytułu
przejścia na świadczenia przedemerytalne oraz prawo do nagrody jubileuszowej w
sytuacji, gdy od dnia 31 marca 2011 r. nie obowiązywały postanowienia
zakładowego układu zbiorowego pracy. W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych
pozwana wywiodła w szczególności, że "przejście na świadczenie
przedemerytalne" w obecnym stanie prawnym następuje w wyniku wydania przez
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzji potwierdzającej nabycie prawa do tego
świadczenia. Skoro pozwana Spółka rozwiązała z powódką umowę o pracę za
wypowiedzeniem ze skutkiem na dzień 31 października 2010 r., to powódka mogła
uzyskać status osoby bezrobotnej najwcześniej z dniem 1 listopada 2010 r. Z kolei,
dokonane przez pracodawcę w dniu 4 marca 2009 r. wypowiedzenie postanowień
układowych ze skutkiem na dzień 31 marca 2011 r., spowodowało, że przewidziane
w układzie zbiorowym świadczenia w postaci jednorazowej odprawy
przedemerytalnej oraz nagrody jubileuszowej obowiązywały w ściśle określonym
przedziale czasowym (od 19 lutego 2001 r. do 31 marca 2011 r.). To zaś oznacza,
że Sąd Okręgowy nietrafnie uznał, iż powódce przysługiwało prawo do odprawy
przedemerytalnej i nagrody jubileuszowej, skoro "w dacie wyrokowania" nie
obowiązywały już postanowienia zakładowe gwarantujące prawo do tych
świadczeń. Zmianę orzeczenia Sądu pierwszej instancji dokonaną wyrokiem Sądu
Okręgowego w zakresie określenia daty wymagalności odsetek, należy uznać za
"wyłączenie kosmetyczną" i nieuprawnioną, gdyż powódka nabyła prawo do
obydwu spornych świadczeń już po zakończeniu okresu obowiązywania w
pozwanej Spółce zakładowego układu zbiorowego pracy (31 marca 2011 r.).
Skarżąca wniosła o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego i poprzedzającego go
wyroku Sądu Rejonowego "w skarżonej części" i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, ewentualnie o uchylenie
obydwu wyroków i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie powództwa w
części dotyczącej odprawy przedemerytalnej oraz nagrody jubileuszowej, a ponadto
o zasądzenie kosztów procesu.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódka wniosła o odmowę przyjęcia jej
do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie oraz o zasądzenie kosztów procesu.
7
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona, bowiem pozwana (mimo
niedoskonałości wywodów) trafnie zarzuca naruszenie § 24 układu zbiorowego
pracy i § 8 ust. 4.2 Regulaminu przyznawania i wypłacania nagród jubileuszowych
(załącznika do układu) oraz art. 9 w związku z art. 2417
§ 1 pkt 3 i art. 2417
§ 2 i 3
k.p. Co do odprawy przedemerytalnej, Sąd Okręgowy ustalił, że powódka nabyła
prawo do świadczenia przedemerytalnego z dniem 12 maja 2011 r. Jeżeli uznać, że
nabycie prawa do świadczenia przedemerytalnego było spełnieniem "warunku"
nabycia prawa do odprawy przedemerytalnej, to niezrozumiały jest wywód Sądu, iż
powódka nabyła prawo do odprawy z dniem 1 czerwca 2011 r. i zasądzenie tego
świadczenia z odsetkami od dnia następnego. Najważniejsze jest jednak, że Sąd
Okręgowy nie przedstawił żadnej koncepcji (konstrukcji prawnej) pozwalającej na
przyjęcie, że można nabyć prawo podmiotowe (do odprawy przedemerytalnej) w
dniu (obojętne 12 maja, czy 1 czerwca 2011 r.), w którym nie istnieje podstawa
prawna przysługiwania tego prawa. Zakładowy układ zbiorowy pracy, którego § 24
stanowił podstawę prawną nabycia prawa do odprawy przedemerytalnej, nie
obowiązywał bowiem po dniu 31 marca 2011 r., gdyż rozwiązał się wskutek jego
wypowiedzenia przez pracodawcę. W tym zakresie niemożliwe jest
przeprowadzenie kontroli kasacyjnej zaskarżonego wyroku, a zarzuty naruszenia §
24 układu zbiorowego pracy w związku z art. 2417
§ 1 pkt 3 i art. 2417
§ 2 i 3 k.p.
stanowią usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej.
Jeżeli chodzi o roszczenie o zapłatę nagrody jubileuszowej, to błędem Sądu
Okręgowego jest przede wszystkim całkowity brak odniesienia do treści § 8 ust. 4
Regulaminu przyznawania i wypłacania nagród jubileuszowych (załącznika do
układu zbiorowego pracy), stanowiącego podstawę prawną tego świadczenia.
Zgodnie z tym przepisem, "w razie rozwiązania stosunku pracy z powodu przejścia
na emeryturę, rentę, otrzymania uprawnień do zasiłku przedemerytalnego lub
świadczenia przedemerytalnego pracownikowi, któremu do nabycia nagrody
jubileuszowej brakuje mniej, niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku
pracy wypłaca się nagrodę w dniu rozwiązania stosunku pracy, w pełnym
8
wymiarze". W sposób całkowicie jednoznaczny przepis ten łączy nabycie prawa do
nagrody jubileuszowej ze spełnieniem określonych w nim warunków w dniu
rozwiązania stosunku pracy. Jest to o tyle oczywiste, że uzupełnienie stażu pracy u
danego pracodawcy, nie może nastąpić po rozwiązaniu stosunku pracy (bez
ponownego nawiązania). Wobec powyższego nie można ocenić, dlaczego Sąd
Okręgowy przyjął za dzień nabycia prawa do nagrody jubileuszowej, dzień upływu
okresu brakującego powódce do spełnienia warunku stażowego (przecież powódka
po rozwiązaniu stosunku pracy z pozwaną nie pozostawała w zatrudnieniu). Sąd
pominął także wyraźne stwierdzenie zawarte w tym przepisie, że warunkiem
nabycia prawa do nagrody jest "otrzymanie uprawnień do świadczenia
przedemerytalnego" w dniu rozwiązania stosunku pracy i nie przedstawił żadnej
możliwości wykładni tego przepisu pozwalającej na uznanie, że spełnienie tego
warunku mogło nastąpić później i to po utracie mocy obowiązującej układu
zbiorowego pracy stanowiącego podstawę prawną tego świadczenia. Wreszcie Sąd
pominął w treści tego przepisu, że rozwiązanie stosunku pracy powinno nastąpić "z
powodu" otrzymania świadczenia przedemerytalnego. To zaś oznacza, że między
rozwiązaniem stosunku pracy a otrzymaniem świadczenia przedemerytalnego
powinien istnieć związek przyczynowy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20
kwietnia 2001 r., I PKN 373/00, OSNP 2003 nr 5, poz. 114 oraz z dnia 4
października 2006 r., II PK 14/06, OSNP 2007 nr 19- 20, poz. 273).
Z przedstawionych względów zaskarżony podlegał uchyleniu, a sprawa
przekazaniu Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego, o czym Sąd Najwyższy orzekł na podstawie
art. 39815
§ 1 oraz art. 108 § 2 k.p.c.