Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KZ 50/12
POSTANOWIENIE
Dnia 19 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Piotr Hofmański
na posiedzeniu
w sprawie M. S.
w przedmiocie zażalenia na zarządzenie Przewodniczącego Wydziału
Karnego-Odwoławczego w Sądzie Apelacyjnym z dnia 11 kwietnia 2012 r., o
odmowie przyjęcia kasacji
p o s t a n o w i ł :
uchylić zaskarżone zarządzenie i sprawę przekazać
Prezesowi Sądu Okręgowego w celu podjęcia dalszych
czynności w związku z wniesioną kasacją .
UZASADNIENIE
Wyrokiem z 3 listopada 2011 r., Sąd Rejonowy, Wydział Karny, skazał M.S.
za czyn z art. 178a § 4 k.k. na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności. Wyrokiem
Sądu Okręgowego, Wydział Karny-Odwoławczy z 20 stycznia 2012 r, wyrok I
instancji utrzymano w mocy uznając apelację oskarżonego za oczywiście
bezzasadną.
17 lutego 2012 r. do Sądu Okręgowego wpłynął wniosek skazanego o
doręczenie odpisu wyroku II instancji. Odpis wyroku przesłano (bez uzasadnienia,
gdyż treść wniosku dotyczyła wyłącznie odpisu wyroku). Odpis ten doręczono
skazanemu 12 marca 2012 r. Następnie 26 marca 2012 r., do tegoż Sądu wpłynęła
osobista kasacja skazanego. Zarządzeniem z dnia 11 kwietnia 2012 r,
Przewodniczący Wydziału Karnego-Odwoławczego wydał zarządzenie o odmowie
jej przyjęcia, ze względu na wniesienie po terminie. Na zarządzenie to skazany
wniósł zażalenie, zawierające jednocześnie wniosek o przywrócenie terminu do
2
wniesienia kasacji. W jego treści skazany zarzucił, że nie został przy ogłoszeniu
wyroku Sądu Okręgowego pouczony o terminie do wniesienia kasacji, a
nieznajomość prawa nie powinna zamykać drogi do zaskarżenia orzeczenia.
Wniosek o przywrócenie terminu został przez Sąd Okręgowy rozpoznany
odmownie (postanowienie z 4 lipca 2012 r.), zaś zażalenie na odmowę przyjęcia
kasacji przekazano Sądowi Najwyższemu do rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.
Dla rozstrzygnięcia zasadności przedmiotowego zażalenia kluczowy jest
problem upływu terminów biegnących w postępowaniu przedkasacyjnym. Warto w
tym miejscu zauważyć, że w niniejszej sprawie drogę do terminowego wniesienia
kasacji odciął skazanemu fakt bezskutecznego upływu terminu do złożenia wniosku
o doręczenie odpisu wyroku sądu odwoławczego wraz z uzasadnieniem, o którym
mowa w art. 524 § 1 zd. 2 k.p.k. Na marginesie należy więc zauważyć, że Sąd
Okręgowy winien w oparciu o art. 118 k.p.k. uznać, iż zawarty w zażaleniu wniosek
skazanego o przywrócenie terminu odnosi się właśnie do tego terminu, a nie do
terminu 30-dniowego, którego bieg w ogóle nie rozpoczął się wobec braku
doręczenia wyroku z uzasadnieniem.
Choć niewątpliwe jest, że w 7-dniowym terminie do wniesienia o doręczenie
wyroku z uzasadnieniem, skazany z tego prawa nie skorzystał, dla oceny
procesowych konsekwencji takiego stanu rzeczy podstawowe jest rozważenie
podniesionego w zażaleniu zarzutu nienależytego pouczenia skazanego o prawie,
terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia. W tym miejscu warto podkreślić,
że choć kwestia przywrócenia terminu była badana przez sąd odwoławczy i
spotkała się z rozstrzygnięciem negatywnym, to od strony proceduralnej w pełni
uprawnione jest zbadanie tego zarzutu w niniejszym postępowaniu. Stosownie do
treści art. 528 § 1 pkt 3 k.p.k. na wspomnianą decyzję odmowną sądu
odwoławczego skazanemu zażalenie nie przysługiwało, jednakże zarzuty jej
dotyczące skazany – zgodnie z odpowiednio stosowanym przepisem art. 447 § 3
k.p.k. – może podnieść w zażaleniu na zarządzenie o odmowie przyjęcia kasacji
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2010 r., V KZ 34/10,
OSNwSK 2010, t. 1, poz. 1310; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23
stycznia 2003 r., II KZ 48/02, LEX nr 74381) i w tym postępowaniu podlegają one
rozpoznaniu.
3
Jak powiedziano, dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy niezbędna jest ocena
treści pouczenia, jakiego udzielił Sąd Okręgowy skazanemu przy ogłoszeniu
wyroku z 20 stycznia 2012 r. Kryteriami tej oceny będą normy art. 100 § 6 zd. 1
k.p.k. i art. 16 k.p.k., a także zasada rzetelnego procesu karnego wynikająca z art.
6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Zgodnie z art. 100 § 6 k.p.k. „Po ogłoszeniu lub przy doręczeniu orzeczenia
należy pouczyć uczestników postępowania o przysługującym im prawie, terminie i
sposobie wniesienia środka zaskarżenia lub o tym, że orzeczenie nie podlega
zaskarżeniu.” Powszechnie przyjmowany jest pogląd, że informacja dotyczyć winna
nie tylko zwyczajnych środków odwoławczych, ale także kasacyjnej kontroli
orzeczenia (P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego.
Komentarz, t. I, s. 540, Warszawa 2007 i cytowana tam literatura). Jak wynika z
protokołu rozprawy apelacyjnej, w niniejszej sprawie po ogłoszeniu wyroku
przewodniczący składu orzekającego „pouczył strony, że wyrok jest prawomocny,
że uzasadnienie na piśmie zostanie sporządzone na wniosek w ciągu 7 dni i podał
ustnie najważniejsze powody wyroku.” Już na pierwszy rzut oka, pouczenie tej
treści nie spełniało podstawowego wymogu wynikającego z art. 100 § 6 k.p.k.,
mianowicie nie wynikało z niego, że skazanemu przysługiwał nadzwyczajny środek
zaskarżenia, tj. kasacja. W pouczeniu pominięto to milczeniem, co w połączeniu ze
stwierdzeniem, że „wyrok jest prawomocny” mogło być przez skazanego odebrane
(i zapewne tak właśnie się stało) jako jednoznaczny komunikat, że od wyroku nie
przysługują środki prawne. Warto pamiętać o tym, że w języku potocznym termin
„prawomocność” kojarzony jest z definitywnym zakończeniem procesu. Wiedza o
tym, że od wyroków prawomocnych przysługują niekiedy środki zaskarżenia nie jest
wiedzą powszechną, a z pewnością nie można jej od oskarżonego oczekiwać. W
ocenie Sądu Najwyższego pouczenie o treści przytoczonej wyżej było w sposób
rażący niekompletne, pomijało bowiem najważniejszą informację, której wymaga
przepis art. 100 § 6 k.p.k. – nie zawarto w nim informacji o tym, że skazanemu
przysługuje prawo wniesienia środka zaskarżenia. Co więcej, w połączeniu ze
stwierdzeniem o prawomocności wyroku, pouczenie to wprowadzało w błędne
przekonanie, że środek zaskarżenia nie przysługuje.
Wprawdzie w pouczeniu była mowa o tym, że na wniosek złożony w ciągu 7
dni sporządzone zostanie uzasadnienie wyroku, jednak nie można uznać, że
spełniało to warunki stawiane przez normę art. 100 § 6 k.p.k. Przede wszystkim z
4
treści pouczenia nie wynikało, że wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem
jest czynnością otwierającą drogę do wniesienia kasacji. Dla osoby bez
prawniczego wykształcenia procesowe znaczenie tego wniosku nie jest jasne, nie
można też było oczekiwać, że skazany się tego domyśli. Co więcej, w zestawieniu
ze stwierdzeniem, że wyrok jest prawomocny, możliwość domagania się
uzasadnienia wyroku zdaje się mieć cel czysto informacyjny, tzn. skazany mógł
uznać, że doręczenie wyroku z uzasadnieniem ma na celu jedynie szczegółowe
przedstawienie mu powodów rozstrzygnięcia, a nie otwarcie terminu do wniesienia
nadzwyczajnego środka zaskarżenia.
Tymczasem treść normy art. 100 § 6 zd. 1 k.p.k. i jej interpretacja w
kontekście ogłoszenia wyroku sądu odwoławczego w ocenie Sądu Najwyższego
nie nastręcza trudności. Niewątpliwie w sprawach, w których kasacja „zwyczajna”,
tj. dostępna dla stron procesu, nie przysługuje, właściwym jest pouczenie ich o tym
stanie rzeczy. Z kolei w sprawach, w których kasacja przysługuje, sąd
odwoławczy powinien co najmniej, prócz 1) stwierdzenia, że wyrok jest
prawomocny, 2) poinformować strony, że mają prawo wywieść kasację do
Sądu Najwyższego, 3) w tym celu winny w terminie 7 dni od ogłoszenia
wyroku wnieść do sądu odwoławczego wniosek o doręczenie jego odpisu
wraz z uzasadnieniem. Te trzy elementy wydają się być absolutnym minimum
treści pouczenia przy ogłaszaniu wyroku sądu odwoławczego, od którego
przysługuje kasacja. Tylko wtedy strony mogą we właściwy sposób zrozumieć
mechanizm wnoszenia kasacji, w tym fakt, że wniosek o uzasadnienie wyroku jest
jej zapowiedzią i pozwala otworzyć termin do jej wniesienia.
Nie koniec jednak na tym. Wynikający z art. 100 § 6 k.p.k. wymóg pouczenia
o sposobie wniesienia środka zaskarżenia skutkuje w omawianym kontekście
jeszcze dalej idącymi obowiązkami. Zasadnym jest przyjęcie, że już przy
ogłoszeniu orzeczenia sądu odwoławczego strony winny być pouczone o
podstawowych wymaganiach formalnych kasacji, tj. przymusie adwokacko-
radcowskim, terminie 30-dniowym i chwili, od której zaczyna on bieg, oraz o opłacie
od kasacji. Wprawdzie przepis art. 100 § 6 k.p.k. pozwala informację tę przekazać
„po ogłoszeniu lub przy doręczeniu orzeczenia”, a zatem ostatecznie może to
nastąpić także przy doręczeniu odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem. Niemniej ze
względów funkcjonalnych trafniejsza wydaje się praktyka informowania o tych
wymogach już przy ogłoszeniu – wszak strona, która już wtedy będzie miała pełny
5
obraz formalnych obostrzeń związanych z wniesieniem kasacji, być może odstąpi
od złożenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem.
W świetle powyższych rozważań uznać należy, że udzielone skazanemu w
niniejszej sprawie pouczenie nie zawierało rzetelnej i jasnej informacji o prawie
wniesienia kasacji, ani o sposobie jej wniesienia. Prócz oczywistego naruszenia art.
100 § 6 k.p.k., naruszono również zasadę informacji, wynikającą z art. 16 k.p.k. Co
więcej, tego rodzaju przypadki wykorzystywania przez organ procesowy
nieznajomości mechanizmów procesowych po stronie skazanego jawią się jako
rażące naruszenie zasady rzetelnego procesu karnego. Stosownie do treści art. 16
k.p.k., skazany nie może ponosić negatywnych skutków udzielenia mu pouczenia
niekompletnego lub wprowadzającego w błąd (por. postanowienie SN z dnia 15
czerwca 2011 r., II KZ 22/11, LEX nr 847149). Z kolei utrwalone orzecznictwo
tutejszej instancji uznaje, że zasadne jest przywrócenie terminu, którego
niedochowanie jest konsekwencją braku pouczenia lub pouczenia mylnego
(uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1970 r., VI KZP 1/70,
OSNKW 1970, z. 4-5, poz. 34). Z powyższych względów zawarty w zażaleniu na
odmowę przyjęcia kasacji zarzut, odnoszący się do nieudzielenia skazanemu M. S.
należytego pouczenia o przysługującym mu prawie wniesienia kasacji, należało
uwzględnić. Ochrona wynikająca dla skazanego w niniejszej sprawie z normy art.
16 k.p.k. pozwala przyjąć, że termin do złożenia wniosku o doręczenie wyroku z
uzasadnieniem nie zamknął się z upływem siódmego dnia po jego ogłoszeniu.
Oznacza to, że wniesiona 26 marca 2012 r. osobista kasacja skazanego wniesiona
została w czasie biegu tego terminu, a to – dzięki odpowiedniemu zastosowaniu art.
445 § 2 k.p.k. (zob. art. 524 § 1 zd. 3 k.p.k.) – nakazuje uznać ją skutecznie
wniesioną i podlegającą rozpoznaniu. Jednocześnie wywołała ona skutek określony
w art. 524 § 1 zd. 2 k.p.k., tj. wniosku o doręczenie odpisu wyroku z
uzasadnieniem. W konsekwencji, po usunięciu braków formalnych kasacji osobistej
skazanego niezbędne stanie się doręczenie obrońcy i skazanemu odpisu wyroku
sądu odwoławczego wraz z uzasadnieniem, z możliwością uzupełnienia kasacji w
terminie 30 dni.
Wobec powyższego orzeczono jak na wstępie.