Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 60/12
POSTANOWIENIE
Dnia 29 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. P.
przeciwko Firmie Handlowej "J." B. B., J. G. spółce jawnej
o zwolnienie zajętego przedmiotu spod egzekucji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 29 listopada 2012 r.,
zażalenia strony pozwanej na postanowienie o kosztach procesu
zawarte w punkcie 2 wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 2 lutego 2012 r.,
1) zmienia zaskarżone postanowienie w ten sposób,
że zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 7700
(siedem tysięcy siedemset) zł tytułem kosztów
postępowania apelacyjnego;
2) zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 680
(sześćset osiemdziesiąt) zł tytułem kosztów postępowania
zażaleniowego.
Uzasadnienie
2
Powód A. P. wniósł przeciwko pozwanej Firmie Handlowej „J.” B. B., J. G.
Sp. J. powództwo ekscydencyjne o zwolnienie od zajęcia wierzytelności w
wysokości 140 000 zł z tytułu zbycia lokalu użytkowego w Z., R. 16. Wierzytelność
ta została zajęta przez komornika w dniu 1 czerwca 2010 r. w wykonaniu wniosku
egzekucyjnego pozwanej z dnia 19 lutego 2010 r., zawierającego m. in. żądanie
objęcia egzekucją „innego majątku dłużnika ustalonego w toku postępowania”.
Pozwana nie została zawiadomiona przez komornika o konieczności uzyskania
klauzuli wykonalności także przeciwko powodowi, aby możliwa była egzekucja z tej
wierzytelności, mimo że sprzedana nieruchomość należała do majątku wspólnego
małżonków A. i B. P., a pozwana dostarczyła komornikowi tylko tytuł wykonawczy
przeciwko B. P. Powód nie wezwał pozwanej do dobrowolnej rezygnacji z
prowadzenia egzekucji z wierzytelności. Pozwana dopiero 14 czerwca 2011 r.
skierowała do komornika wniosek o zwolnienie wierzytelności od egzekucji. Sąd
Okręgowy w L. wyrokiem z dnia 30 czerwca 2011 r. uwzględnił powództwo po
ustaleniu, że wniosek pozwanej nie dotarł do komornika, wobec czego
postępowanie egzekucyjne nie zostało umorzone. Sąd wskazał, że pozwana nie
dysponowała tytułem uprawniającym do egzekucji ze składników majątku
wspólnego małżonków P.
Sąd Apelacyjny, który rozpoznał sprawę na skutek apelacji pozwanej
wyrokiem z dnia 2 lutego 2012 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że
oddalił powództwo odstępując od obciążenia powoda kosztami postępowania za
obie instancje oraz obowiązkiem uiszczenia na rzecz Skarbu Państwa brakujących
kosztów sądowych. Rozstrzygniecie było konsekwencją ustalenia nowego faktu - że
w dniu 30 czerwca 2011 r. komornik umorzył postępowanie egzekucyjne do spornej
wierzytelności na skutek wniosku pozwanej. Pozostałych zarzutów podniesionych w
apelacji Sąd nie podzielił. Orzeczenie o kosztach procesu Sąd Apelacyjny
uzasadnił wystąpieniem szczególnie uzasadnionego wypadku w rozumieniu art.
102 k.p.c., za który uznał niewłaściwe zachowanie pozwanej w toku procesu,
polegające na tym, że pozwana pomimo uzyskanej najpóźniej w chwili otrzymania
odpisu pozwu wiedzy, że w toku egzekucji zajęta została wierzytelność ze
sprzedaży lokalu stanowiącego przedmiot wspólności małżeńskiej dłużnika i
3
powoda wnosiła o oddalenie powództwa, a wniosek o zwolnienie tej wierzytelności
od egzekucji złożyła dopiero po roku prowadzenia postępowania, tuż przed
wyznaczeniem ostatniej rozprawy. Opieszałość pozwanej spowodowała, zdaniem
Sądu, że umorzenie postępowania egzekucyjnego skierowanego do tej
wierzytelności nastąpiło już po wydaniu wyroku przez Sąd Okręgowy i powstała
potrzeba wniesienia apelacji.
Pozwana wniosła zażalenie na postanowienie Sądu Apelacyjnego
orzekające o kosztach postępowania apelacyjnego. Zarzuciła naruszenie przepisów
postępowania - art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. i § 13 ust. 1 pkt 2 w zw.
z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.
1348 ze zm.) oraz naruszenie art. 102 k.p.c. poprzez jego zastosowanie jako
podstawy rozstrzygnięcia o odstąpieniu od obciążania strony powodowej kosztami
postępowania. We wnioskach domagała się zmiany tego postanowienia poprzez
zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego
w wysokości 7 700 zł oraz kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów
zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie uchylenia
zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny za podstawę orzeczenia o kosztach procesu
w postępowaniu apelacyjnym przyjął art. 102 k.p.c. (w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.),
który pozwala w wypadkach szczególnie uzasadnionych na zasądzenie od strony
przegrywającej jedynie części kosztów procesu albo na nie obciążanie jej kosztami
w ogóle. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że o nieobciążaniu
strony przegrywającej kosztami procesu Sąd orzeka na podstawie okoliczności
konkretnej sprawy zasługujących na miano wyjątkowych (np. postanowienie z dnia
13 grudnia 2007 r., I CZ 110/07, nie publ.). Ustalenie czy w danym przypadku
zachodzą „wypadki szczególnie uzasadnione”, prawodawca pozostawił do
swobodnej oceny sądu, która następuje niezależnie od weryfikacji przesłanek do
4
zwolnienia strony od kosztów sądowych (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 26 stycznia 2007 r., V CSK 292/06, niepubl.). Przepis nie egzemplifikuje
rodzaju okoliczności, które mogą być uznane za wyjątkowe. W orzecznictwie
wykształciły się pewne kryteria ocenne, odwołujące się do okoliczności
podmiotowych, wynikających z trudnego położenia materialnego strony, jej sytuacji
życiowej, ale także nawiązujące do przebiegu procesu, charakteru sprawy
(w szczególności kiedy cel prawny może być osiągnięty wyłącznie na drodze
sądowej). Nie jest to jednak zestaw zamknięty, podstawowym punktem odniesienia
pozostaje bowiem sędziowskie poczucie słuszności oparte na obowiązujących
w społeczeństwie przesłankach etycznych (np. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 9 lutego 2011 r., V CZ 98/10; z dnia 11 lutego 2011 r., I CZ
38/10 czy z dnia 22 lutego 2011 r., II PZ 1/11, wszystkie nie publ.).
Mimo pozostawionej sądowi swobody, nie może być ona rozumiana jako
dowolność, wobec czego zagadnienie, czy określone okoliczności umożliwiają
zastosowanie art. 102 k.p.c. podlega kontroli.
W rozpoznawanej sprawie pozwana słusznie wskazuje, że argumentacja
przytoczona przez Sąd drugiej instancji nie daje podstaw do odstąpienia od zasady
z art. 98 k.p.c. w odniesieniu do zaskarżonych kosztów postępowania
apelacyjnego. Jak wynika z uzasadnienia za nieprawidłowe postępowanie
pozwanej, które spowodowało zastosowanie art. 102 k.p.c. na etapie postępowania
apelacyjnego, Sąd Apelacyjny uznał opieszałość działań pozwanej, która
ostatecznie doprowadziła do umorzenia postępowania egzekucyjnego dopiero
po wydaniu wyroku przez Sąd pierwszej instancji. Wnioskowanie Sądu
Apelacyjnego opiera się na sprzecznym wewnętrznie założeniu, że pozwana
dysponowała wiedzą o zajęciu wierzytelności wchodzącej w skład majątku
wspólnego od chwili, kiedy doręczony jej został odpis pozwu, a jednocześnie,
że nieprawidłowości działania komornika polegające na nieudzielaniu pozwanej
informacji o przebiegu egzekucji powinny ją skłonić do większej aktywności
w uzyskaniu wiedzy o przebiegu postępowania egzekucyjnego. Zasadności
pierwszego poglądu przeczy ustalenie, że komornik nie poinformował pozwanej
o konieczności przedłożenia tytułu opatrzonego klauzulą wykonalności przeciwko
małżonkowi dłużniczki, kiedy zawiadamiał ją o zajęciu spornej wierzytelności,
5
a także, że nie zareagował na pisemna prośbę pozwanej o informacje
o podejmowanych działaniach. Nieprawidłowe postępowanie komornika nie może
obciążać pozwanej, zwłaszcza jeśli podejmuje on decyzję o skierowaniu egzekucji
do określonych przedmiotów majątkowych w oparciu o ogólne upoważnienie do
prowadzenia egzekucji z innych ustalonych przez siebie składników majątku
dłużnika, a nie tylko z przedmiotów wskazanych przez pozwaną. Stanowisko Sądu,
że pozwana powinna podjąć aktywniejsze działania w stosunku do komornika, aby
ustalić status zajętej wierzytelności, nie jest uzasadnione, jeśli zważyć, że to na
powodzie spoczywał ciężar udowodnienia, że egzekucja dotknęła jego praw. Kiedy
fakt ten został wykazany w toku postępowania – pozwana wystąpiła do komornika
o umorzenie egzekucji. Okoliczność, że Sąd Okręgowy wydał wyrok bazując na
uzyskanej od komornika w dniu orzekania informacji, że wniosek do niego nie dotarł
i nie został przez niego załatwiony również nie może obciążać pozwanej, skoro
zgodność z rzeczywistością oświadczenia komornika budzi poważne wątpliwości,
jeśli zważyć, że postanowienie o umorzeniu postępowania wydane zostało przez
niego w tym samym dniu, w którym zeznawał, że jeszcze wniosku nie otrzymał.
Sekwencja wydarzeń nie uprawnia do postawienia wniosku, że to pozwana
„zawiniła”, wydanie wyroku, który nie przystawał do stanu postępowania
egzekucyjnego spowodowanego podjętymi przez nią wobec komornika
i zakomunikowanymi sądowi czynnościami. W rezultacie złożenie apelacji było
jedyną procesową reakcją pozwanej, która mogła spowodować korektę orzeczenia
i dostosowanie go do rzeczywistego stanu rzeczy. Skorzystanie z tej drogi nie
stanowiło przejawu niewłaściwego postepowania procesowego, uzasadniające
odstąpienie od reguły ponoszenia kosztów przez stronę przegrywającą sprawę
i odmowę zasądzenia na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego
od powoda.
W konsekwencji zażalenie okazało się uzasadnione, co spowodowało
konieczność zmiany zaskarżonego postanowienia o kosztach procesu
na podstawie art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 2 maja
2012 r. – art. 9 ust. 6 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 233, poz. 1381)
oraz art. 98 § 1 i 3, art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39816
k.p.c.
6
Orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego uzasadnia art. 3941
§ 3
k.p.c. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 2 maja 2012 r.) w zw. z art. 39821
k.p.c.
i art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 2, § 6 pkt. 4, § 13 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).
jw