Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 168/12
POSTANOWIENIE
Dnia 28 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Rafał Malarski (przewodniczący)
SSN Józef Dołhy (sprawozdawca)
SSA del. do SN Dariusz Czajkowski
Protokolant Barbara Kobrzyńska
przy udziale prokuratora Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu Bogusława Czerwińskiego,
w sprawie T. B.
oskarżonego z art. 247§1 kk w zw. z art. 2 ust.1 i art. 3 ustawy z dnia 18 grudnia
1998r o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 28 listopada 2012 r.,
kasacji, wniesionej przez Dyrektora Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu - Zastępcy Prokuratora Generalnego na niekorzyść
oskarżonego
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 28 października 2011 r., utrzymującego w mocy postanowienie Sądu
Rejonowego w P.
z dnia 2 czerwca 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w
mocy postanowienie Sądu Rejonowego w P. z dnia 2 czerwca
2011r, i sprawę T. B. przekazuje do ponownego rozpoznania
sądowi pierwszej instancji.
UZASADNIENIE
2
T. B. oskarżony został o popełnienie dwóch czynów kwalifikowanych z art.
247 § 1 k.k. w zw. z art. 2 ust. 1 i art. 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o
Instytucie Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu (t. j. Dz. U. z 2007 r., Nr 63, poz. 424 ze zm.). Sąd Rejonowy
postanowieniem z dnia 2 czerwca 2011 r., na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.
umorzył postępowanie karne przeciwko T. B., przyjmując, iż czyny zarzucane
oskarżonemu w akcie oskarżenia, wypełniają znamiona przestępstw z art. 246 k.k.
z 1932 r. w zw. z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci
Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
Na powyższe postanowienie zażalenie złożył prokurator Oddziałowej Komisji
Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w P. Skarżący zarzucił obrazę
przepisów prawa materialnego, tj. art. 3 ustawy o IPN, polegającą na
bezpodstawnym przyjęciu, iż czyny zarzucone oskarżonemu nie stanowią zbrodni
przeciwko ludzkości, co skutkowało umorzeniem postępowania przeciwko
oskarżonemu wobec przedawnienia ich karalności, podczas gdy prawidłowa ocena
kwalifikacji prawnej czynów zarzuconych oskarżonemu prowadzi do wniosku
przeciwnego i pozwala zakwalifikować czyny oskarżonego jako zbrodnie przeciwko
ludzkości w rozumieniu art. 3 cyt. ustawy.
Sąd Okręgowy, postanowieniem z dnia 28 października 2011 r., utrzymał w
mocy zaskarżone postanowienie.
Powyższe postanowienie w całości na niekorzyść oskarżonego zaskarżył
kasacją Dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
– Zastępca Prokuratora Generalnego. Skarżący zarzucił:
- mające istotny wpływ na treść orzeczenia rażące naruszenie prawa karnego
materialnego, tj. art. 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci
Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (tekst
jednolity: Dz. U. z 2007 r. nr 63, poz. 424, z późn, zm.), polegające na wyrażeniu
przez Sąd Odwoławczy błędnego poglądu prawnego, iż o uznaniu danego
przestępstwa za zbrodnię przeciwko ludzkości decyduje liczba osób
pokrzywdzonych, podczas gdy brak jest podstaw do przyjęcia takiej wykładni;
- mające istotny wpływ na treść orzeczenia rażące naruszenie prawa karnego
procesowego, tj. art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1
pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 94 § 1 pkt 5 k.p.k. w zw. z art. 98 § 1 k.p.k. w zw. z art. 458
k.p.k. polegające na zaniechaniu rozważenia oraz ustosunkowania się przez Sąd
3
Odwoławczy w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia do wszystkich zarzutów
i wniosków podniesionych w zażaleniu prokuratora Oddziałowej Komisji Ścigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w P., nieokreśleniu przyczyn uznania
wszystkich zarzutów i wniosków zażalenia za niezasadne oraz zaniechaniu
wyjaśnienia podstawy prawnej postanowienia. W konkluzji wniósł o uchylenie w
całości postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 28 października 2011 r., oraz
utrzymanego tym orzeczeniem w mocy postanowienia Sądu Rejonowego, z dnia 2
czerwca 2011 r., w sprawie przeciwko T. B. i przekazanie sprawy Sądowi
Rejonowemu celem ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna.
Z motywów zaskarżonego postanowienia wynika, że Sąd Okręgowy w całości
podzielił stanowisko Sądu Rejonowego w zakresie uznania, że przestępstwa
zarzucone oskarżonemu wyczerpują znamiona określone w art. 246 k.k. z 1932 r. i
jednocześnie nie spełniają kryteriów uznania ich za zbrodnie przeciwko ludzkości, co
skutkowało umorzeniem postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. z
powodu przedawnienia karalności, którego termin upłynął w dniu 1 stycznia 1995 r.
Sąd Okręgowy stwierdził nadto, że zbrodnią przeciwko ludzkości nie jest sam udział
w systemie politycznym, który systematycznie i rozlegle występował przeciwko
ludności cywilnej lub określonym grupom, ale popełnienie jednego z czynów
wymienionego w przywołanych w uzasadnieniu aktach prawa karnego
międzynarodowego, który nadto uznać można za rozległy i systematyczny. Z tych
powodów znęcanie się fizycznie i psychicznie jedynie nad dwojgiem tymczasowo
aresztowanych osób, nie spełnia kryterium ani rozległości, ani systematyczności, a
tym samym nie wypełnia znamion zbrodni przeciwko ludzkości.
Autor kasacji zasadnie kwestionuje dokonaną przez sądy obu instancji
wykładnię definicji zbrodni przeciwko ludzkości.
Istotnie z reguł wykładni gramatycznej norm prawa karnego
międzynarodowego, przywołanych w uzasadnieniu Sądu Okręgowego,
określających m.in. tortury jako zbrodnię przeciwko ludzkości, jednoznacznie
wynika, że dopuszczalne jest dokonanie tej zbrodni na szkodę jednej osoby, pod
warunkiem, że czyn został popełniony w ramach rozległego lub systematycznego,
świadomego aktu skierowanego przeciwko ludności cywilnej. Analiza tych norm
wskazuje, że do zaistnienia zbrodni przeciwko ludzkości nie jest wymagane, aby
4
przestępstwo zostało popełnione na szkodę wielu osób. Upoważniony jest zatem
wniosek, że żaden z elementów składających się na definicję zbrodni przeciwko
ludzkości, zawartych w art. 3 ustawy o IPN oraz aktach prawa karnego
międzynarodowego regulujących tę kwestię, nie wskazuje, że warunkiem sine qua
non zaistnienia tej zbrodni jest fakt, że sprawca powinien działać na szkodę o
kreślonej w sposób matematyczny liczby osób pokrzywdzonych. Sądy obu instancji
nie uwzględniły w należytym stopniu istotnej okoliczności – zarzucone
oskarżonemu czyny miały być popełnione w ramach zbrodniczego systemu
stalinowskiego. W realiach sprawy odwołać się należy do argumentacji
zaprezentowanej w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2001 r.,
sygn. II KKN 175/99 (OSNKW 2002, z. 5 – 6, poz. 47), w szczególności do
poglądu, że „czyny funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa publicznego,
popełnione w okresie do 31 grudnia 1956 r., a polegające na znęcaniu się
fizycznym lub moralnym nad osobami pozbawionymi wolności (art. 246 k.k. z 1932
r.), udziale w pobiciu osób pozbawionych wolności (art. 240 k.k. z 1932 r.), czy
nadużyciu władzy (art. 286 § 1 k.k. z 1932 r.), wyczerpują znamiona zbrodni
przeciwko ludzkości określone w aktach prawa karnego międzynarodowego
jedynie wówczas, gdy sprawcy działający w strukturach systemu państwa
totalitarnego…, posługującego się na wielką skalę terrorem dla realizacji celów
politycznych i społecznych, co najmniej aprobowali taki sposób realizacji polityki
władz państwa; popełniając te czyny brali tym samym świadomie udział w
prześladowaniach ze względów politycznych.
Podzielając zarzuty i wniosek końcowy kasacji Sąd Najwyższy orzekł jak na
wstępie.