Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 339/12
POSTANOWIENIE
Dnia 28 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Rafał Malarski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Dołhy
SSA del. do SN Dariusz Czajkowski
Protokolant Barbara Kobrzyńska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga,
w sprawie C. S.
dot. wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 28 listopada 2012 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanej w trybie
art. 521 § 1 kpk
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 27 marca 2012 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego
z dnia 13 grudnia 2011 r.,
p o s t a n o w i ł:
I oddala kasację;
II obciąża Skarb Państwa wydatkami poniesionymi przez Sąd
Najwyższy, związanymi z rozpoznaniem kasacji.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy, wyrokiem łącznym z 13 grudnia 2011 r., połączył orzeczone
wobec C. S. za przestępstwa popełnione w 2005 r. wyrokami Sądu Rejonowego w
G. z 24 października 2008 r. i 20 lutego 2009 r. dwie kary jednostkowe po 6
miesięcy pozbawienia wolności z dobrodziejstwem określonym w art. 69 k.k.,
których wykonanie zarządzono postanowieniem z 6 września 2011 r., w jedną
bezwzględną karę łączną 6 miesięcy pozbawienia wolności; na podstawie art. 572
2
k.p.k. umorzył postępowanie w przedmiocie objęcia wyrokiem łącznym wyroku
Sądu Rejonowego w G. z 1 marca 2011 r.
Sąd Okręgowy, po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2012 r. apelacji obrońcy,
zmienił pierwszoinstancyjny wyrok łączny przez warunkowe zawieszenie wykonania
kary łącznej na okres próby 2 lat, a w pozostałym zakresie utrzymał go w mocy.
Kasację od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego w całości na
niekorzyść skazanej złożył w trybie art. 521 § 1 k.p.k. Prokurator Generalny.
Zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisu
prawa materialnego, to jest art. 89 § 1 k.k., polegające na warunkowym
zawieszeniu wykonania kary łącznej 6 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej
przez sąd pierwszej instancji w następstwie połączenia jednostkowych kar
pozbawienia wolności o charakterze bezwzględnym, wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku łącznego i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania.
W pisemnej odpowiedzi na kasację obrońca skazanej zażądał pozostawienia
jej bez rozpoznania jako niedopuszczalnej, ewentualnie, z daleko posuniętej
ostrożności procesowej, oddalenia skargi jako oczywiście bezzasadnej.
Kasację poparł obecny na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury
Generalnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja nie zasługiwała na uwzględnienie, mimo że sąd odwoławczy –
przyjmując koncepcję umożliwiającą w wyroku łącznym warunkowe zawieszenie
wykonania kary łącznej, gdy żaden z jednostkowych wyroków wydanych za
poszczególne przestępstwa nie zawierał rozwiązania przewidzianego w art. 69 k.k.
lub gdy przed ferowaniem wyroku łącznego zmieniono prawomocnie kategorie
skazań jednostkowych przez zarządzenie wykonania kar (zob. wyr. SN z 11 marca
2010r., V KK 364/09, R- OSNKW 2010, poz. 557)- nie wywiązał się z ustawowej
powinności umotywowania zastosowanej konstrukcji prawnej (art. 457 § 3 k.p.k.).
Wskazany niedostatek uzasadnienia wyroku sądu ad quem nie został jednak
podniesiony jako zarzut kasacyjny, a zatem – w myśl art. 536 k.p.k. – nie podlegał
rozważeniu.
Rozpocząć trzeba wywody od przypomnienia treści art. 89 § 1 k.k. – w
brzmieniu ustalonym przez ustawę z 5 listopada 2009 r. (Dz. U. Nr 206, poz. 1589),
która weszła w życie 8 czerwca 2010 r. – według którego w razie skazania za
3
zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności, ograniczenia wolności
albo grzywny z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich
wykonania sąd może w wyroku łącznym warunkowo zawiesić wykonanie kary
łącznej, jeżeli zachodzą przesłanki określone w art. 69 k.k. Zacytowany przepis z
Rozdziału IX Kodeksu karnego był wielokrotnie interpretowany w różnych
kontekstach, ale dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy kluczowe znaczenie miała
odpowiedź na pytanie: czy w świetle zawartej w nim treści normatywnej
dopuszczalne jest warunkowe zawieszenie wykonania kary łącznej, gdy wszystkie
kary jednostkowe orzeczone zostały bez warunkowego zawieszenia? Na
przestrzeni lat w judykaturze i doktrynie prezentowano w tej mierze diametralnie
rozbieżne zapatrywania prawne.
Pierwszą grupę poglądów, wyartykułowanych w szeregu orzeczeniach (zob.
dwa zd. odr. do uchw. SN z 21 listopada 2001 r., I KZP 14/01, OSNKW 2002, z. 1 –
2, poz. 1; post. SN z 3 października 2005 r., V KK 128/05, OSNKW 2005, z. 12 poz.
119; wyr. SN z 16 stycznia 2009 r., IV KK 273/08, R-OSNKW 2009, poz. 125) i w
literaturze przedmiotu (zob. A. Marek: Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2010,
s. 265; J. Giezek [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, red. J. Giezek,
Warszawa 2012, s. 562; T. Bojarski [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. T. Bojarski,
Warszawa 2012, s. 206 – 207; P. Hofmański, L.K. Paprzycki [w:] Kodeks karny.
Komentarz, red. M. Filar, Warszawa 2012, s. 492), sprowadzić można do tezy, że
warunkowe zawieszenie wykonania kary łącznej wymierzonej w wyroku łącznym na
podstawie kar jednostkowych, z których żadna nie została warunkowo zawieszona,
nie jest możliwe. Zwolennicy takiego ujęcia wykładniczego art. 89 § 1 k.k. odwołują
się przede wszystkim do wniosków wykładni językowej. Akcentują też, że odmienne
podejście oznaczałoby zgodę na nieuprawnioną ingerencję w orzeczenia wydane
przez inne sądy, w dodatku przez sąd, który dysponowałby mniejszą wiedzą o
poszczególnych czynach i samym sprawcy.
Zgoła inny punkt widzenia wyraził Sąd Najwyższy uchwale składu 7 sędziów
z 21 listopada 2001 r., I KZP 14/01, stwierdzając, że przepis art. 89 § 1 k.k. nie
zawiera żadnego kategorycznego sformułowania, nakazującego wnioskować, iż do
warunkowego zawieszenia kary łącznej konieczne jest, aby w każdym układzie
procesowym chociaż jedna z kar jednostkowych została orzeczona z warunkowym
zawieszeniem wykonania (zob. OSNKW 2002, z. 1 s. 7) Stanowisko to zyskało
wsparcie części nauki (zob. P. Kardas [w:] Kodeks karny. Część ogólna.
4
Komentarz, red. A. Zoll, Warszawa 2012, s. 1141;G. Rejman [w:] Kodeks karny.
Część ogólna. Komentarz, red. G. Rejman, Warszawa 2000, s. 1227; M. Siwek:
Glosa do wyr. SN z 12 kwietnia 2011r., V KK 74/11, LEX/el. 2011; J. Raglewski:
Kontrowersje związane z orzekaniem kary łącznej na tle Kodeksu karnego, P. i P.
2003, nr 5, s. 82 – 93, tenże: Glosa do post. SN z 3 października 2005 r., OSP
2006, z. 7 – 8, poz. 94).
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym mniejszą sprawę opowiedział się
za drugim poglądem, uznając, że gramatyczna wykładnia art. 89 § 1 k.k. wcale nie
stoi na przeszkodzie, aby w wyroku łącznym warunkowo zawiesić wykonanie kary
łącznej, nawet gdy żaden z wyroków wydanych za poszczególne przestępstwa kar
jednostkowych nie zawiesił. Przecież z brzmienia komentowanego przepisu wynika
wprost jedynie możliwość warunkowego zawieszenia wykonywania kary łącznej
powstałej z połączenia kar jednostkowych o charakterze bezwzględnym i tych
orzeczonych z warunkowym zawieszeniem wykonania, natomiast brak w nim
zapisu o tym, że niezbędną przesłanką warunkowego zawieszenia wykonania kary
łącznej jest istnienie choćby jednej kary jednostkowej orzeczonej z
dobrodziejstwem rozwiązania przewidzianego w art. 69 k.k. Trafnie zwrócono w
piśmiennictwie prawniczym uwagę, że ustawodawca, gdyby chciał ograniczyć
stosowanie instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary, mógłby posłużyć
się tu np. zwrotem: „sąd może warunkowo zawiesić wykonywanie kary łącznej
jedynie wówczas…”, tak jak uczynił to, posługując się kategorycznymi
sformułowaniami, np. w art. 58 § 1 k.k.(„tylko wtedy, gdy”) czy w art. 77 § 1 k.k.
(„tylko wówczas, gdy”).
Prawo karne bez wątpienia stanowi pewną zamkniętą całość, co m. in.
oznacza, że o każdym zachowaniu stron i organów procesowych, o których
traktuje, da się powiedzieć, iż jest ono albo nakazane, albo zakazane, albo
dozwolone. W związku z tym wolno, a nawet należy, przy interpretacji przepisów tej
dziedziny prawa sięgnąć po topos prawniczy zwany argumentem z zupełności
(argumentum a completudine): „co nie jest nakazane lub zakazane, jest
dozwolone”. Przekładając przytoczoną regułę na rozważaną kwestię, uprawnione
jest stwierdzenie: skoro w art. 89 § 1 k.k. w razie łączenia bezwzględnych kar
jednostkowych nie jest nakazane orzekanie bezwzględniej kary łącznej i nie jest
zakazane orzekanie kary łącznej z warunkowym zawieszeniem, to oznacza, że
5
dozwolone jest w takim układzie ferowanie w wyroku łącznym kary łącznej z
dobrodziejstwem warunkowego zawieszenia jej wykonania.
Nasuwa się w tej sytuacji nieodparty wniosek, że kształtowanie w wyroku
łącznym kary łącznej, gdy podlegają łączeniu jedynie kary o charakterze
bezwarunkowym, następuje nie wedle zasad określonych w art. 89 k.k., ale stosuje
się tu rozwiązania przewidziane w art. 85 – 88 k.k., natomiast kwestię
warunkowego zawieszenia kary łącznej rozstrzyga się w płaszczyźnie wymogów
zawartych w art. 69 k.k. W żadnym też razie przedstawionego podejścia nie
wyklucza treść art. 85 k.k., który określa przesłanki tzw. realnego zbiegu
przestępstw i stanowi, że wymierzenie kary łącznej warunkowane jest orzeczeniem
za przestępstwa jednostkowe kar tego samego rodzaju albo innych podlegających
łączeniu. Jest oczywiste, że kara podlegająca wykonaniu oraz taka sama kara
orzeczona z warunkowym zawieszeniem jej wykonania są karami tego samego
rodzaju, a różnią się tylko odmienną formą ich wymiaru.
Zaprezentowany punkt widzenia na językowy sens art. 89 §1 k.k. znajduje
silne wsparcie w regułach wykładni systemowej, jako że współgra on już to z
zasadą humanitaryzmu, (art. 3 k.k.), już to z zasadą procesową trafnej reakcji
karnej (art. 2 § 1 pkt 2 k.p.k.). Nietrudno wyobrazić sobie, jak łatwo mogłoby dojść
do pogwałcenia tych zasad, gdyby przy łączeniu skazań tylko na bezwzględne kary
pozbawienia wolności sądy rygorystycznie wykluczały możliwość orzekania w
wyroku łącznym kar z warunkowym zawieszeniem ich wykonania (oczywiście nie
przekraczających 2 lat), mimo że w stosunku do sprawcy istniałaby w stopniu
ewidentnym pozytywna prognoza kryminologiczna, np. wysnuta z jego wyjątkowo
ekspiacyjnego zachowania się po zapadnięciu wyroków jednostkowych.
Również dyrektywy wykładni funkcjonalnej przemawiają za trafnością
przyjętego rozumienia znaczenia art. 89 § 1 k.k. Warto zasygnalizować tu, że celem
regulacji wymienionego przepisu nie jest to, aby sąd wydający wyrok łączny nie był
mocen w sytuacji zgoła szczególnej tak ukształtować karę łączną, aby jej rozmiar
nie kolidował z powszechnie akceptowanymi normami moralnymi oraz zasadami
sprawiedliwości i słuszności.
Sumując: treść art. 89 § 1 k.k. nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu
wyrokiem łącznym kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania w
sytuacji, gdy łączeniu podlegają jedynie kary o charakterze bezwzględnym.
6
W tych warunkach Sąd Najwyższy – powstrzymując się z racji ograniczenia
wynikającego z art. 523 § 1 in fine k.p.k. od wypowiedzi na temat współmierności
kary łącznej orzeczonej zaskarżonym wyrokiem – oddalił kasację (art. 537 § 1
k.p.k.). Wydatkami poniesionymi przez Sąd Najwyższy, związanymi z
rozpoznaniem kasacji Prokuratora Generalnego, obciążono Skarb Państwa po
myśli art. 638 k.p.k.