Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 87/12
POSTANOWIENIE
Dnia 20 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku I. Ś.
przy uczestnictwie G. Ś.
o wpis do księgi wieczystej,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 grudnia 2012 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 21 września 2012 r.,
"Czy oświadczenie darczyńcy o uchyleniu się od skutków
prawnych złożonego pod wpływem błędu oświadczenia woli
o przeniesieniu własności nieruchomości zawartego w umowie
darowizny (art. 88 k.c.) stanowi podstawę do ujawnienia go jako
właściciela w księdze wieczystej?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
2
I. Ś. wniósł o wykreślenie wpisu G. Ś. jako właścicielki lokalu w księdze
wieczystej nr Kw […] prowadzonej przez Sąd Rejonowy i wpisanie go jako
właściciela na podstawie złożonego w dniu 23 kwietnia 2012 r. przed notariuszem
oświadczenia o uchyleniu się na podstawie art. 84 k.c. od skutków prawnych
oświadczenia woli z dnia 1 lipca 2012 r. obejmującego darowiznę nieruchomości
lokalowej stanowiącej jego własność. W oświadczeniu tym wskazał, że działał pod
wpływem błędu co do treści czynności prawnej, bowiem umowę darowizny zawarł
w przekonaniu, że jej skutek nastąpi dopiero po jego śmierci. W § 2 aktu
notarialnego obdarowana G. Ś. oświadczyła, że przyjmuje oświadczenie do
wiadomości i nie kwestionuje go. Referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym
postanowieniem z dnia 12 czerwca 2012 r. oddalił wniosek o wpis argumentując,
że ograniczona kognicja w postępowaniu wieczystoksięgowym nie przewiduje
badania skuteczności oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych umowy.
Na skutek skargi na orzeczenie referendarza sądowego Sąd Rejonowy
postanowieniem dnia 2 lipca 2012 r. oddalił wniosek o dokonanie wpisu, powołując
tożsamą argumentację i wskazując, że samo złożenie oświadczenia o uchyleniu się
od skutków prawnych oświadczenia nie świadczy jeszcze o jego skuteczności.
Sąd Okręgowy, przy rozpoznawaniu apelacji wnioskodawcy od
postanowienia Sądu Rejonowego, powziął wątpliwość wyrażoną w zagadnieniu
prawnym przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W postanowieniu z dnia 21 listopada 2007 r., II CSK 315/07 (niepubl.)
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że zawarte w dokumencie jednostronne oświadczenie woli
o uchyleniu się przez wnioskodawców od skutków prawnych zrzeczenia się
z uprawnień przysługujących im z tytułu obciążenia nieruchomości uczestników
prawem dożywocia nie unicestwia skutków tej rezygnacji i nie powoduje powstania
skutku rzeczowego polegającego na tym, że niejako "odżywają" ich uprawnienia
z dożywocia sprzed złożenia oświadczenia woli o zrzeczeniu się tych uprawnień.
Dokument taki nie daje podstawy do stwierdzenia, że doszło do ponownego
obciążenia nieruchomości uczestników prawem dożywocia na rzecz
3
wnioskodawców, stąd też dokonanie wpisu tego prawa jest bezzasadne.
W postanowieniu z dnia 16 stycznia 2009 r., III CSK 239/08 (niepubl.)
Sąd Najwyższy podkreślił, że ocena istnienia podstawy do dokonania wpisu
obejmować powinna zawsze dwie płaszczyzny, płaszczyznę formalną, dotyczącą
samego dokumentu (czynności prawnej materialnej), mających stanowić podstawę
wpisu, i płaszczyznę materialną, obejmującą samo prawo (prawo własności), które
ma być ujawnione w księdze wieczystej. Kognicja sądu wieczystoksięgowego
wyłącza możliwość prowadzenia postępowania dowodowego i dokonywania
na jego podstawie ustaleń faktycznych. Oznacza to niemożność weryfikowania
w postępowaniu przed tym sądem skuteczności prawnej oświadczenia woli
złożonego na podstawie art. 88 k.c. w związku z art. 87 k.c.
Należy ponadto mieć na względzie, że jednostronne czynności prawne
dotyczące nieruchomości bądź prawa użytkowania wieczystego gruntu, takie jak
odwołanie darowizny czy odstąpienie od umowy, według ustalonego orzecznictwa
Sądu Najwyższego również wtedy, gdy są skuteczne, wywołują jedynie skutek
zobowiązujący, a nie rozporządzający. Wszechstronnie przedstawił to Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 27 lutego
2003 r., III CZP 80/02 (OSNC 2003, nr 11, poz. 141). Teoretycznie stanowisko
to mogłoby być odniesione również do uchylenia się od skutków wadliwego
oświadczenia woli, chociaż z uzasadnienia powołanej uchwały expressis verbis
to nie wynika.
Okoliczności faktyczne sprawy, na tle której zostało sformułowane przez Sąd
Okręgowy zagadnienie prawne, są jednak o tyle szczególne, że obdarowana nie
kwestionuje skuteczności uchylenia się przez darczyńcę od skutków prawnych
dokonanej darowizny ze względu na błąd polegający na tym, iż darczyńca był
przekonany, iż dokonuje darowizny mortis causa. Nie powstaje w tej sytuacji
problem badania przez sąd wieczystoksięgowy skuteczności takiego uchylenia się.
Co więcej, oświadczenie obdarowanej w rozważanym zakresie znajduje się w akcie
notarialnym, co sprawia, że ad casum nie powstaje też problem wyłącznie
obligacyjnego skutku uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli
złożonego pod wpływem błędu.
4
Cel instytucji zagadnień prawnych przedstawianych Sądowi Najwyższemu
oraz dotychczasowe utrwalone orzecznictwo wskazują jednoznacznie,
że ukształtowanie zagadnienia prawnego jako kwestii o charakterze subsumcyjnym
(wymagającej oceny w konkretnych okolicznościach sprawy, nie zaś in abstracto)
wykluczają jego rozstrzygnięcie (tak m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
7 października 2008 r., III CZP 87/08, niepubl. i z dnia 12 marca 2010 r., III CZP
129/09, niepubl.). Wypowiedź Sądu Najwyższego miałaby w tym wypadku
charakter sytuacyjny, zależny od dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych
i byłaby pozbawiona znaczenia ogólnego.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 61 § 1 ustawy z dnia
23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.)
postanowił, jak w sentencji.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13