Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 89/12
POSTANOWIENIE
Dnia 20 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E.K .
przeciwko "S. Z. A. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością" spółka komandytowa
z siedzibą w K.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 grudnia 2012 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 20 czerwca 2012 r.,
"1) Czy złożenie przez spadkobiercę ustawowego - w toku
postępowania o zmianę stwierdzenia nabycia spadku - w terminie
otwartym dla tego spadkobiercy oświadczenia o przyjęciu spadku
z dobrodziejstwem inwentarza wywołuje skutki, o których
mowa w art. 1016 k.c. w stosunku do tych spadkobierców
ustawowych, którzy w otwartym dla siebie terminie nie tylko
nie złożyli żadnego oświadczenia w przedmiocie nabycia spadku,
ale dodatkowo w pierwszym postępowaniu o stwierdzeniu nabycia
spadku traktowani byli jako osoby przyjmujące spadek wprost na
podstawie art. 1015 § 2 k.c., a w przypadku pozytywnej odpowiedzi
na to pytanie:
2
2) czy podstawą powództwa opozycyjnego z art. 840 § 1 pkt 2
k.p.c. spadkobiercy dłużnika przeciwko któremu wydany został tytuł
egzekucyjny zasądzający od niego na rzecz wierzyciela dłużnika
określoną kwotę bez zastrzeżenia o prawie powoływania się
w postępowaniu egzekucyjnym na ograniczenie odpowiedzialności
(art. 319 k.p.c.) może być zdarzenie polegające na tym, że po
wydaniu przeciwko niemu klauzuli wykonalności (tytułu
wykonawczego) ujawnił się spadkobierca dłużnika, który złożył
oświadczenie o przyjęciu spadku po nim z dobrodziejstwem
inwentarza - w terminie określonym w art. 1015 k.c., następnie doszło
do zmiany dotychczasowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia
spadku, w wyniku którego do dziedziczenia doszedł nieujawniony
w poprzednim postępowaniu wyżej wymieniony spadkobierca?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
3
Wyrokiem z dnia 13 lutego 2012 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo o
pozbawienie w całości wykonalności tytułu wykonawczego w postaci
zaopatrzonego w klauzulę wykonalności wyroku Sądu Okręgowego z dnia 31
marca 2008 r.
Z uzasadnienia orzeczenia wynika, że Sąd Okręgowy wymienionym
wyrokiem zasądził solidarnie od E. K. i M. K., będących spadkobiercami R. K., na
rzecz „ASC K.” sp. z o.o. w K. 32 845,99 zł z ustawowymi odsetkami i koszty
procesu. Komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym prowadzi postępowanie
egzekucyjne w celu spełnienia zasądzonego świadczenia.
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2007 r., sygn. akt I Ns
187/06, stwierdził, że spadek po R. K. nabyli na podstawie ustawy żona E. K. i syn
M. K. po ½ części każdy z nich. Jednakże postanowienie to zostało zmienione
wydanym przez Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 29 października 2009 r.,
sygn. akt I Ns 463/08, w ten sposób, że spadek po R. K. nabyli na podstawie
ustawy E. K., M. K. i P. K. po 1/3 części każdy z nich. Działający w tym
postępowaniu w imieniu uczestnika postępowania P. K. kurator złożył oświadczenie
o przyjęciu spadku po R. K. z dobrodziejstwem inwentarza. Komornik sądowy przy
Sądzie Rejonowym sporządził w dniu 25 sierpnia 2011 r. spis inwentarza spadku
po R. K.
Sąd Rejonowy uznał, że złożenie przez P. K. w terminie przewidzianym w
art. 1015 § 1 k.c. oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza
wywołało skutki, o których mowa w art. 1016 k.c., także w stosunku do pozostałych
spadkobierców, mimo że w sprawie I Ns 463/08 byli oni taktowani jako
spadkobiercy, którzy nabyli spadek wprost na skutek niezłożenia oświadczenia o
przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. W konsekwencji, powódka ponosi
odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu
stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c.), wynoszącej 1076,86 zł. Nie ma jednak
– zdaniem Sądu – podstaw do uwzględnienia opartego na art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.
powództwa opozycyjnego. Zaistniałe po wydaniu przez Sąd Okręgowy wyroku z
dnia 31 marca 2008 r. zdarzenie, polegające na ujawnieniu wcześniej nieznanego
spadkodawcy R. K. i złożenie przez niego oświadczenia o przyjęciu spadku z
4
dobrodziejstwem inwentarza, nie stanowi bowiem w rozumieniu art. 840 § 1 pkt 2
k.p.c. zdarzenia, w skutek którego zobowiązanie wygasło lub nie może być
egzekwowane.
Rozpoznając apelację powódki, Sąd Okręgowy przedstawił – na podstawie
art. 390 § 1 k.p.c. - przytoczone na wstępnie zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne dotyczy przede
wszystkim – w przekonaniu Sądu Okręgowego – poważnych wątpliwości co do
zakresu przewidzianego w art. 1016 k.c. uprzywilejowania spadkobierców
dochodzących do dziedziczenia w zbiegu z osobami, które przyjęły spadek
z dobrodziejstwem inwentarza. Zdaniem Sądu, wynikające z przytoczonego
przepisu dobrodziejstwo nie obejmuje spadkobiercy, który przyjął spadek wprost –
na skutek niezłożenia w terminie żadnego oświadczenia - przed złożeniem przez
innego spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem
inwentarza.
Artykuł 1016 k.c. stanowi, że jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek
z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli
w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Z tego przepisu wynika, że przewidziany w nim skutek przyjęcia spadku
z dobrodziejstwem inwentarza następuje, jeżeli zostaną spełnione dwie przesłanki:
przyjęcie spadku przez (co najmniej) jednego spadkobiercę z dobrodziejstwem
inwentarza i niezłożenie w terminie żadnego oświadczenia przez (co najmniej)
jednego spadkobiercę dochodzącego do dziedziczenia po tym samym
spadkodawcy. Kumulatywne spełnienie się obu tych przesłanek powoduje skutek,
o którym mowa w przytoczonym przepisie.
Pierwsza z wymienionych przesłanek zachodzi nie tylko w wypadku złożenia
przez jednego spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem
inwentarza, ale także wówczas, gdy takie przyjęcie spadku wynika z ustawy
(art. 1015 § 2 zdanie drugie k.c.). Wprawdzie można w literaturze spotkać odmienne
zapatrywanie, że zasada przewidziana w art. 1016 k.c. nie znajduje zastosowania w
wypadku niezłożenia w terminie żadnego oświadczenia przez wszystkich
5
spadkobierców, jednakże jest ono rezultatem nieuzasadnionego utożsamienia
pojęcia „przyjęcia spadku przez jednego spadkobiercę” z sytuacją „złożenia
oświadczenia o przyjęciu spadku”. Tymczasem art. 1016 k.c. w omawianej części
odwołuje się jedynie do skutku przyjęcia spadku, nie stawiając wymagania, aby
nastąpił on w wyniku złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku. Jeżeli zatem wśród
wszystkich spadkobierców, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia,
znajdzie się spadkodawca należący do grona wymienionych w art. 1015 § 2 zdanie
drugie k.c., to nabywa on spadek z dobrodziejstwem inwentarza, co z kolei pozwala
zastosować – wbrew przytoczonemu poglądowi – art. 1016 k.c. z takim skutkiem, iż
„uważa się, że także pozostali spadkobiercy, którzy nie złożyli oświadczenia w
terminie, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza”.
Z drugiej przesłanki zastosowania art. 1016 k.c. wynika, że obejmuje ona
jedynie te osoby dochodzące do dziedziczenia, które nie złożyły w terminie żadnego
oświadczenia. Nie dotyczy ona natomiast spadkobierców, który złożyli oświadczenie
o przyjęciu albo odrzuceniu spadku. W takim wypadku następują bowiem skutki
prawne stosowne do treści tych oświadczeń, a nie unormowania zawartego w art.
1016 k.c.
Możliwość objęcia konkretnego spadkobiercy działaniem art. 1016 k.c.
powstaje dopiero wówczas, gdy upłynie termin do złożenia przez niego oświadczenia
o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Ocena skutków zastosowania tego przepisu jest
zatem zawsze dokonywana ex post (po upływie ustawowego terminu). Do chwili
upływu terminu przewidzianego w art. 1015 § 1 k.c. osoba dochodząca do
dziedziczenia ma bowiem możliwość złożenia oświadczenia zgodnego ze swoją wolą
i ukształtowania swojej sytuacji prawnej w sposób autonomiczny: niezależny od tego,
czy inni współspadkobiercy przyjęli spadek wprost, czy z dobrodziejstwem
inwentarza.
Z treści art. 1016 k.c. wynika jednoznacznie, że druga z przesłanek
zastosowania tego przepisu, mająca istotne znaczenie z punktu widzenia
stanowiących przedmiot zagadnienia prawnego wątpliwości prawnych, zachodzi,
jeżeli co najmniej jeden spadkobierca nie złożył w terminie żadnego oświadczenia
(oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku). Spełnienie się tak ujętej
6
przesłanki, w sytuacji, w której co najmniej jeden ze spadkobierców złożył
oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem, powoduje - w myśl art. 1016
k.c. - iż uważa się, że także spadkobierca, który nie złożył żadnego oświadczenia,
nabył spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Przeszkodę do zastosowania art. 1016
k.c. może więc stanowić jedynie złożenie oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu
spadku, ponieważ powoduje ono nastąpienie skutków prawnych stosownych do
treści tego oświadczenia. Nie stanowi jej natomiast upływ przewidzianego w art.
1015 § 1 k.c. terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku,
mimo że w zasadzie takie bierne zachowanie się spadkobiercy jest – zgodnie z art.
1015 § 2 zdanie pierwsze k.c. – jednoznaczne z prostym przyjęciem spadku. Z art.
1016 k.c. wynika bowiem wprost, że przewidzianym w nim uprzywilejowaniem są
objęci ci spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia. Teść art.
1016 k.c. nie daje też podstaw do uzależniania – wbrew przekonaniu Sądu
Okręgowego – przewidzianego w tym przepisie uprzywilejowania spadkobierców od
chronologii zdarzeń polegających na przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza
i upływie ustawowego terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu albo o
odrzuceniu spadku. Nie ma ona bowiem z punku widzenia jednoznacznie
określonych przesłanek zastosowania art. 1016 k.c. znaczenia prawnego (gdyby
ustawodawca chciał wprowadzić taką przesłankę, to wyraźnie by ją wskazał).
Przewidziany w art. 1016 k.c. skutek następuje także wówczas, gdy przesłanka w
postaci przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spełniła się dopiero w toku
postępowania o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (art. 679
k.p.c.). Wynikające z art. 1016 k.c. uprzywilejowanie spadkobierców następuje,
w przeciwieństwie do uprzywilejowania przyjmujących spadek z dobrodziejstwem
inwentarza, na podstawie art. 1015 § 2 zdanie drugie k.c., wymagającego
przynajmniej w stosunku do osób fizycznych oceny indywidualnych, prawnie
relewantnych cech, zupełnie mechanicznie.
Za przyjętą przedstawioną wykładnią art. 1016 k.c. przemawiają także poglądy
wyrażane w literaturze i orzecznictwie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
26 lutego 1970 r., II CR 388/69, OSNC 1970, nr 12, poz. 229 i z dnia 8 lipca
2005 r., II CK 206/05, niepubl.). W piśmiennictwie stwierdza się wprost, że z art.
1016 k.c. wynika reguła nakazująca traktować każdego spadkobiercę, który nie
7
złożył oświadczenia w sprawie przyjęcia spadku, za przyjmującego spadek
z dobrodziejstwem inwentarza, jeżeli choćby jeden ze spadkobierców przyjął
spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Podkreśla się, że konsekwencją tego
rozwiązania jest zmiana zakresu odpowiedzialności za długi spadkowe tego
samego spadkodawcy. Jest ona następstwem różnicy czasu, w jakim skuteczne
staje się oświadczenie o przyjęcie spadku. Jeżeli spadkodawca nie złoży żadnego
oświadczenia, a później inny spadkobierca przyjmie spadek z dobrodziejstwem
inwentarza, to w okresie między upływem terminu do złożenia oświadczenia przez
spadkobiercę, który żadnego oświadczenia nie złożył a chwilą złożenia
oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza przez innego
spadkobiercę, spadkobierca który nie składał żadnego oświadczenia odpowiada
bez ograniczenia za długi spadkowe. Wprawdzie w literaturze wyrażono
wątpliwości co do celowości wprowadzenia do prawa spadkowego art. 1016 k.c.,
jednakże nie oznacza to zakwestionowania skutków, jakie wywołuje jego
obowiązywanie.
Argumentu na rzecz omawianej wykładni art. 1016 k.c. dostarcza także pogląd
wyrażony w literaturze w okresie obowiązywania art. 42 dekretu z dnia
8 października 1946 - Prawo spadkowe (Dz. U. Nr 60, poz. 328; dalej: „pr. spadk.”).
Zdaniem jednego z autorów, art. 42 pr. spadk., będący odpowiednikiem art. 1016
k.c. (treść obu przepisów nie jest jednak taka sama), dotknięty wadami
redakcyjnymi („wystylizowany wadliwie”) mógł stwarzać trudności w ocenie skutków
prawnych upływu w różnym czasie dla poszczególnych spadkobierców terminu do
złożenia oświadczenia do przyjęcia albo odrzucenia spadku. Jednakże wspomniany
autor opowiedział się za wykładnią pozwalającą – w sytuacji, w której najpierw
jednemu ze spadkobierców upłynął ustawowy termin do złożenia oświadczenia
o przyjęciu albo o odrzuceniu spadku, co powodowało, że był on uważany za
przyjmującego spadek wprost (art. 35 pr. spadk.), a potem dopiero inny
spadkobierca, któremu termin do złożenia oświadczenia jeszcze nie upłynął, złożył
oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza – objąć
dobrodziejstwem przewidzianym w art. 42 pr. spadk. także spadkobiercę, który
na skutek niezłożenia żadnego oświadczenia, przyjął spadek wprost zanim inny
spadkobierca złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem
8
inwentarza. Podkreślił, że za taką wykładnią przemawia dążenie, aby wszyscy
spadkobiercy w możliwie największej ilości wypadków byli traktowani jednakowo.
Wobec zmiany stanu prawnego, a w szczególności brzmienia art. 1016 k.c.
w stosunku do art. 42 pr. spadk., problem dotyczący art. 42 pr. spadk.
zdezaktualizował się, gdyż był ściśle związany z brzmieniem art. 42 i art. 35 pr.
spadk. Autor, który dostrzegł omawiany problem, w okresie prac na Kodeksem
cywilnym wskazywał, że został on prawidłowo rozwiązany w kolejnych projektach
Kodeksu, a po wejściu w życie Kodeksu cywilnego w ogóle go już nie podnosił. Nie
można zatem – jak zrobił to Sąd Okręgowy – automatycznie przeniesionym
problemem dotyczącym art. 42 pr. spadk., bez analizy prawnej konsekwencji
zmiany stanu prawnego, uzasadniać poważnych wątpliwości prawnych
dotyczących stosowania art. 1016 k.c.
Rację ma Sąd Okręgowy, że termin przewidziany w art. 1015 § 1 k.c. jest
terminem zawitym prawa materialnego. Z chwilą jego upływu wygasa uprawnienie
do złożenia oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku. Spadkobierca traci
więc możliwość wyboru sposobu przyjęcia spadku i jego odrzucenia.
W konsekwencji nie może ukształtować zakresu odpowiedzialności za długi
spadkowe zgodnie z swoją wolą, niezależnie od sposobu przyjęcia spadku przez
współspadkobierców. Nie oznacza to jednak – wbrew przekonaniu Sądu
Okręgowego – że konsekwencje upływu przewidzianego w art. 1015 § 1 k.c.
terminu zawitego stanowią przeszkodę do zastosowania art. 1016 k.c. Wynikający
z tego przepisu nakaz traktowania spadkobiercy, który nie złożył w terminie
żadnego oświadczenia, za przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza,
jeżeli choćby jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem
inwentarza, jest bowiem rezultatem przyjętej w art. 1016 k.c. fikcji ustawowej, a nie
złożenia przez spadkodawcę oświadczenia o przyjęciu spadku po wygaśnięciu
uprawnienia do dokonania tej czynności prawnej. Nie ma zatem podstaw, aby
w zastosowaniu art. 1016 k.c. dopatrywać się naruszenia przewidzianego w art.
1015 § 1 k.c. terminu prekluzyjnego do złożenia przez spadkobiercę oświadczenia
o przyjęciu albo o odrzuceniu spadku. Wspomniany termin ma znaczenie wyłącznie
dla spadkobiercy, który chce skorzystać z możliwości wyboru sposobu przyjęcia
spadku albo odrzucenia spadku. Jego upływ nie wyłącza natomiast zastosowania
9
przewidzianego w art. 1016 k.c. szczególnego unormowania, modyfikującego skutki
przyjęcia spadku.
Reasumując, zarówno jednoznacznie określone przesłanki zastosowania
art. 1016 k.c., jaki i wypowiedzi w doktrynie i orzecznictwie nie pozwalają podzielić
stanowiska Sądu odwoławczego, że przedstawione przez niego
wątpliwości dotyczące zakresu przewidzianego w art. 1016 k.c. uprzywilejowania
spadkobierców dochodzących do dziedziczenia w zbiegu z osobami, które przyjęły
spadek z dobrodziejstwem inwentarza, budzą w rozumieniu art. 390 § 1 k.p.c.
poważne wątpliwości. Z art. 1016 k.c. wynika bowiem jednoznacznie zasada
nakazująca traktować każdego spadkobiercę, który nie złożył w terminie
oświadczenia o przyjęciu albo o odrzuceniu spadku, za przyjmującego spadek
z dobrodziejstwem inwentarza, jeżeli choćby jeden ze spadkobierców przyjął
spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Nie ma również podstaw do przyjęcia, że zachodzą w rozumieniu art. 390
§ 1 k.p.c. poważne wątpliwości dotyczące kwestii, czy przewidziana w art. 840 § 1
pkt 2 k.p.c. podstawa powództwa opozycyjnego obejmuje zdarzenie wskazane
w przedstawionym zagadnieniu prawnym. Kwestia ta została bowiem już
przesądzona w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 30 września 1985 r., III CZP
49/85 (OSNC 1986, nr 7-8, poz. 109). Sąd Najwyższy zajmował się w niej
analogiczną do niniejszej sprawy sytuacją, w której do złożenia oświadczenia
o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, zmieniającego dotychczasowy
zakres odpowiedzialności spadkobiercy dłużnika przez ograniczenie go tylko do
ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c.), doszło po
prawomocnym nadaniu przeciwko spadkobiercy klauzuli wykonalności, a w tytule
egzekucyjnym nie zastrzeżono prawa do powołania się w toku postępowania
egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności (art. 319 k.p.c.). Podkreślając
powstałą w takiej sytuacji z jednej strony niemożność zmiany prawomocnego
postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności w sposób przewidziany w art.
792 k.p.c., a z drugiej - konieczność uwzględnienia wynikającej z art. 1031 § 2
k.c. zmienionej sytuacji prawnej spadkobiercy, Sąd Najwyższy wskazał na
oparte na art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. powództwo opozycyjne jako środek prawny
pozwalający nadać znaczenie prawne okoliczności, że spadkobierca dłużnika
10
zgodnie z prawem spadkowym ponosi ograniczoną odpowiedzialność, mimo że
nie wynika ona ani z postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności, ani z tytułu
egzekucyjnego. Stwierdził wprost, że przez pojęcie „zdarzenia”, o których mowa
w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., należy rozumieć także przyjęcie spadku z
dobrodziejstwem inwentarza już po nadaniu przeciwko spadkobiercy dłużnika
klauzuli wykonalności. Przytoczona uchwała spotkała się z aprobatą w doktrynie.
Do wyrażonego w niej stanowiska Sąd Najwyższy nawiązywał również w
późniejszych orzeczeniach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2005 r.,
II CK 206/05). Omawiając stosowane w praktyce sądowej środki prawne
pozwalające spadkobiercy dłużnika ograniczyć jego odpowiedzialność za długi
spadkowe na skutek przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza po nadaniu
przeciwko spadkobiercy dłużnika klauzuli wykonalności, także Trybunał
Konstytucyjny wskazał na powództwo opozycyjne oparte na art. 840 § 1 pkt 2
k.p.c. (por. postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 października
2009 r., Ts 54/09, OTK-B 2010, nr 1, poz. 46).
Stanowiska wyrażonego w omówionej wyżej uchwale Sądu
Najwyższego nie podważa wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 1996 r.,
II CKN 7/96 (OSNC 1997, nr 4, poz. 39). Został on bowiem wydany - co
uszło uwagi Sądu Okręgowego - na podstawie diametralnie odmiennego
stanu faktycznego, a mianowicie w sytuacji, w której oświadczenie o przyjęciu
spadku z dobrodziejstwem inwentarza zostało złożone przed nadaniem
przeciwko spadkobiercy dłużnika klauzuli wykonalności, a w tytule
egzekucyjnym zastrzeżono prawo powołania się w toku postępowania
egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności (art. 319 k.p.c.).
Oddalając kasację, Sąd Najwyższy podzielił stanowisko Sądu odwoławczego,
że nie ma podstaw do uwzględnienia powództwa opozycyjnego
opartego na art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. ze względu na okoliczności tej
sprawy. Zastrzeżenie spadkobiercy dłużnika w tytule egzekucyjnym prawa do
powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie
odpowiedzialności (art. 319 k.p.c.) nie stanowi bowiem podstawy do wytoczenia
powództwa opozycyjnego z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., ponieważ spadkobierca
może powołać się w toku postępowania egzekucyjnego na istniejące
11
ograniczania (art. 837 k.p.c.) prowadzące do umorzenia postępowania (art. 825
pkt 3 k.p.c.).
Z przedstawionych powodów nie zachodziły w sprawie podstawy do
skorzystania przez Sąd Okręgowy z uprawnienia do przedstawienia Sądowi
Najwyższemu zagadnienia prawnego na podstawi art. 390 § 1 k.p.c. Instytucja
pytań prawnych prowadząca do związania sądów niższej instancji w danej
sprawie poglądem Sądu Najwyższego, zawartym w podjętej uchwale, jest
wyjątkiem od konstytucyjnej zasady podległości sądów tylko Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej i ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji). Z tego względu
powinna być stosowana w sposób ścisły, bez żadnych koncesji na rzecz
argumentów o nastawieniu celowościowym i utylitarnym (por. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 30 marca 1999 r., III CZP 62/98, OSNC 1999, nr 10, poz.
166 i postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 17 grudnia 1991 r., III CZP
129/91, "Przegląd Sądowy" 1994, z. 3, s. 76, z dnia 27 sierpnia 1996 r., III CZP
91/96, OSNC 1997, nr 1, poz. 9 oraz z dnia 12 czerwca 2008 r., III CZP 42/08,
niepubl.).
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w postanowieniu (art. 61 § 1
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz. U. Nr 240, poz.
2052 ze zm.).