Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: WA 1/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Edward Matwijów (przewodniczący)
SSN Jerzy Steckiewicz
SWSO del. do SN płk Krzysztof Mastalerz (sprawozdawca)
Protokolant : Marcin Szlaga
przy udziale prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej płk. Juliusza Balceraka,
w sprawie ppłk. A. W., uniewinnionego od pięciokrotnego popełnienia przestępstwa
z art. 231 § 1 k.k. po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na rozprawie w dniu 7 lutego
2013 r., apelacji, wniesionej przez prokuratora na niekorzyść od wyroku
Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 31 października 2012 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok w całości i na podstawie art. 414 § 1
k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. umarza postępowanie wobec
ppłk. A. W. o czyny z art. 231 § 1 k.k. zarzucone aktem
oskarżenia,
II. koszty procesu ponosi w całości Skarb Państwa.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 31 października 2012 r. Wojskowy Sąd Okręgowy w W.
uniewinnił ppłka A. W. od tego, że:
1.) „w bliżej nieustalonym dniu, nie później niż w dniu 13 lipca 2009 r. w I. na
terenie Republiki /…/, jako funkcjonariusz publiczny pełniący zawodową służbę
wojskową na stanowisku Dowódcy Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Misji
Organizacji Narodów Zjednoczonych w Republice /…/, przekroczył swoje
uprawnienia określone w rozdziale 3 Szczegółowego Zakresu Działania Polskiego
Kontyngentu Wojskowego w Misji Organizacji Narodów Zjednoczonych w
Republice /…/, w ten sposób, że pod groźbą wszczęcia postępowania
dyscyplinarnego zakazał żołnierzom sekcji dochodzeniowo-śledczej Żandarmerii
Wojskowej Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Misji Organizacji Narodów
Zjednoczonych w Republice /…/ st. chor. T. S. i st. chor. sztab. A. K.
zobowiązanym na mocy art. 4 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 pkt 17 ustawy z dnia 23 sierpnia
2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (Dz. U. z
dnia 25 października 2001 r. nr 123, poz. 1353 z późn. zm.) do zapobiegania
popełnianiu przestępstw i wykroczeń przez osoby o których mowa w art. 3 ust. 2
cytowanej ustawy i alkoholizmowi w Siłach Zbrojnych oraz do kontrolowania
przestrzegania przepisów o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi, wykonywania bez jego zgody badań stanu trzeźwości personelu
podległego kontyngentu, czym działał na szkodę interesu publicznego,
tj. od popełnienia przestępstwa określonego w art. 231 § 1 k.k.
2) w dniu 1 sierpnia 2009 r. w I. na terenie Republiki /…/, jako funkcjonariusz
publiczny pełniący zawodową służbę wojskową na stanowisku Dowódcy Polskiego
Kontyngentu Wojskowego w Misji Organizacji Narodów Zjednoczonych w
Republice /…/, przekroczył swoje uprawnienia określone w rozdziale 3
Szczegółowego Zakresu Działania Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Misji
Organizacji Narodów Zjednoczonych w Republice /…/, w ten sposób, że zabronił
żołnierzom sekcji dochodzeniowo-śledczej Żandarmerii Wojskowej Polskiego
Kontyngentu Wojskowego w Misji Organizacji Narodów Zjednoczonych w
Republice /…/ st. chor. T. S. i st. chor. sztab. A. K. zobowiązanym na mocy art. 4
ust. 1 pkt 4 i ust. 2 pkt 5 i 6 ustawy z dnia 23 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii
3
Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (Dz. U. z dnia 25 października
2001 r. nr 123, poz. 1353 z późn. zm.) do wykrywania przestępstw i wykroczeń
przez osoby o których mowa w art. 3 ust. 2 cytowanej ustawy oraz ujawniania i
ścigania ich sprawców, ujawniania i zabezpieczania dowodów tych przestępstw i
wykroczeń oraz wykonywania czynności procesowych w zakresie i na zasadach
przewidzianych w przepisach o postępowaniu karnym, wykonywania czynności w
prowadzonych przez wymienionych żołnierzy postępowaniach sprawdzających o
sygn. … w sprawie o przestępstwo określone w art. 231 § 1 kk, dot. niedopełnienia
obowiązków służbowych przez funkcjonariuszy publicznych - żołnierzy
zawodowych z Dowództwa Polskiego Kontyngentu Wojskowego w /…/ poprzez
niezapewnienie prawidłowego wyżywienia dla żołnierzy i pracowników ww.
Kontyngentu i działania na w ten sposób na szkodę interesu publicznego, oraz o
sygn. … w sprawie o przestępstwo określone w art. 231 § 1 k.k. dot. niedopełnienia
obowiązków w dniu 29 lipca 2009 r. w Republice /…/ przez Dowódcę Polskiego
Kontyngentu Wojskowego w Republice /…/ poprzez niewyznaczenie
zabezpieczenia medycznego patrolu pieszego Grupy Bojowej „C." wykonywanego
w okolicach Q. o łącznej długości 24 km w ramach operacji „N. W.", w trakcie
którego doszło do zasłabnięcia patrolowych - kpr. M. L. oraz st. szer. K. T. -
żołnierzy wchodzących w skład opisanej grupy bojowej i działania na szkodę ich
interesu prywatnego, czym działał na szkodę interesu publicznego,
tj. od popełnienia przestępstwa określonego w art. 231 § 1 k.k.
3) w dniu 3 sierpnia 2009 r. w I. na terenie Republiki /…/, jako funkcjonariusz
publiczny pełniący zawodową służbę wojskową na stanowisku Dowódcy Polskiego
Kontyngentu Wojskowego w Misji Organizacji Narodów Zjednoczonych w
Republice /…/, przekroczył swoje uprawnienia określone w rozdziale 3
Szczegółowego Zakresu Działania Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Misji
Organizacji Narodów Zjednoczonych w Republice /…/, w ten sposób, że zakazał
Szefowi sekcji dochodzeniowo-śledczej Żandarmerii Wojskowej Polskiego
Kontyngentu Wojskowego w Misji Organizacji Narodów Zjednoczonych w
Republice /…/ st. chor. sztab. A. K. zobowiązanemu na mocy art. 4 ust. 3 z dnia 23
sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych
(Dz. U. z dnia 25 października 2001 r. nr 123, poz. 1353 z późn. zm.) do
wykonywania czynności na polecenie prokuratora wojskowego, pod groźbą
4
wszczęcia przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego wykonywania
czynności zleconych przez prokuratora Polskiego Kontyngentu Wojskowego w
Misji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Republice /…/ kpt. P. B., czym działał
na szkodę interesu publicznego
tj. od popełnienia przestępstwa określonego w art. 231 § 1 k.k.
4. w dniu 3 sierpnia 2009 r. w I. na terenie Republiki /…/, jako funkcjonariusz
publiczny pełniący zawodową służbę wojskową na stanowisku Dowódcy Polskiego
Kontyngentu Wojskowego w Misji Organizacji Narodów Zjednoczonych w
Republice /…/ , przekroczył swoje uprawnienia określone w rozdziale 3
Szczegółowego Zakresu Działania Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Misji
Organizacji Narodów Zjednoczonych w Republice /…/, w ten sposób, że nie będąc
uprawnionym do zlecania żołnierzom Żandarmerii Wojskowej przeprowadzenia
czynności wyjaśniających w sprawach o wykroczenia, polecił żołnierzowi sekcji
dochodzeniowo-śledczej Żandarmerii Wojskowej Polskiego Kontyngentu
Wojskowego w Misji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Republice /…/st. chor.
T. S. przeprowadzić rozpytanie kpt. T. S. w sprawie spożywania alkoholu przez
plut. H. G. w dniu 24 lipca 2009 r. w I. w miejscu stacjonowania Polskiego
Kontyngentu Wojskowego w Misji ONZ w Republice /…/, tj. w sprawie o
wykroczenie określone w art. 43 ust 1 ustawy z dnia 26.10.1982 r. o wychowaniu w
trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, czym działał na szkodę interesu
publicznego
tj. od popełnienia przestępstwa określonego w art. 231 § 1 k.k.
5) w dniu 10 sierpnia 2009 r. w I., jako funkcjonariusz publiczny pełniący
zawodową służbę wojskową na stanowisku Dowódcy Polskiego Kontyngentu
Wojskowego w Misji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Republice /…/,
przekroczył swoje uprawnienia określone w rozdziale 3 Szczegółowego Zakresu
Działania Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Misji Organizacji Narodów
Zjednoczonych w Republice /…/, w ten sposób, że zakazał szefowi sekcji
dochodzeniowo-śledczej Żandarmerii Wojskowej Polskiego Kontyngentu
Wojskowego w Misji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Republice /…/ st. chor.
sztab. A. K. zobowiązanemu na mocy art. 4 ust. 3 z dnia 23 sierpnia 2001 r. o
5
Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (Dz. U. z dnia 25
października 2001 r. nr 123, poz. 1353 z późn. zm.) do wykonywania czynności na
polecenie prokuratora wojskowego, oraz na mocy art. 85 § 2 kpw w zw. z art. 54 §
1 kpw do prowadzenia czynności wyjaśniających w sprawach o wykroczenia,
wykonywania czynności wyjaśniających zleconych przez prokuratora Wojskowej
Prokuratury Okręgowej w W. ppłk S. U. w sprawie popełnienia przez plut. H. G.
wykroczenia określonego w art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 2009 r. o
wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, czym działał na szkodę
interesu publicznego
tj. od popełnienia przestępstwa określonego w art. 231 § 1 k.k.”
Wyrok na niekorzyść oskarżonego w całości zaskarżył prokurator.
Skarżący zarzucił obrazę przepisów prawa materialnego tj. art. 231 § 1 k.k.–
pięciokrotnie, „poprzez przyjęcie w zaskarżonym wyroku błędnego poglądu
prawnego, iż oskarżony swoim zachowaniem nie zrealizował znamienia
niezbędnego do przypisywania mu odpowiedzialności za popełnienie przestępstwa
określonego w art. 231 § 1 k.k. – pięciokrotnie, w postaci działania na szkodę
interesu publicznego, powodującego skutki o charakterze materialnoprawnym”.
W oparciu o tak sformułowany zarzut prokurator wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Apelacja prokuratora jest częściowo zasadna.
Złożony środek odwoławczy zasługuje na uwzględnienie w części dotyczącej
zakwestionowanego znamienia działania oskarżonego na szkodę interesu
publicznego. Skarżący nie neguje poczynionych ustaleń faktycznych, które uznaje
za prawidłowe, a podnosi zarzut obrazy prawa materialnego, tj. art. 231 § 1 k.k.
Zachodzi ona wtedy, gdy sąd pierwszej instancji dokonał błędnej wykładni
zastosowanego przepisu, zastosował nieodpowiedni przepis, a także nie
zastosował określonego przepisu w sytuacji jego obligatoryjnego stosowania.
Wadliwe zastosowanie kodeksu karnego może przybierać postać uchybienia
6
odnoszącego się m.in. do uniewinnienia oskarżonego, pomimo że przypisany czyn
wypełnia ustawowe znamiona przestępstwa (zob. S. Zabłocki Kodeks
postępowania karnego. Komentarz. Dom Wydawniczy ABC, 1998, s. 458). Nie
ulega wątpliwości, że przepis art. 231 k.k. chroni działalność instytucji państwowych
oraz samorządu terytorialnego w zakresie przestrzegania interesu publicznego lub
prywatnego przy wykonywaniu uprawnień i spełnianiu obowiązków przez
funkcjonariusza publicznego. Przestępstwo z art. 231 § 1 k.k. musi być zawinione
umyślnie „co oznacza, że sprawca musi obejmować swoim zamiarem
(bezpośrednim lub ewentualnym) zarówno przekroczenie lub niedopełnienie
obowiązków służbowych jak i działanie na szkodę interesu publicznego (zob.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2003 r., sygn.. WK 3/03,
OSNKW 2003, z.5-6, poz. 53).
W rozpatrywanej sprawie oskarżony przekraczając swoje uprawnienia
bezprawnie ingerował w działalność żołnierzy Żandarmerii Wojskowej realizujących
ustawowe obowiązki wynikające z cyt. już ustawy z dnia 23 sierpnia 2001 r. o
Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych i art. 85 § 2 k.p.w. w
zw. z art. 54 § 1 k.p.k. oraz art. 2 § 1 pkt 2 k.p.k. art. 8 k.p.w. Nie ulega bowiem
wątpliwości, że organy ścigania mają także procesowy obowiązek zapobiegania
popełnianiu przestępstw jak i wyjaśniania okoliczności sprzyjających ich zaistnieniu
w powiązaniu z odpowiednim stosowaniem środków przewidzianych w prawie
karnym. Powstaje zatem problem czy działanie oskarżonego stwarzało zagrożenie
lub zagrażało określonym interesom społecznym, a jeżeli tak to jakie dobro prawa
było zaatakowane. Znamię działalności na szkodę interesu publicznego trudno jest
zakwalifikować do znamion ostrych i opisowych. Jednocześnie jak słusznie
przyjmuje się interes publiczny lub prawny, na którego szkodę działa funkcjonariusz
publiczny realizujący znamiona czynu zabronionego z art. 231 § 1 k.k., musi być
rozumiany w znaczeniu interesu wynikającego z prawa materialnego, a nie
interesu dotyczącego samej właściwej procedury. W przeciwnym wypadku każde
przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków musiałoby być
utożsamiane z działaniem na szkodę interesu publicznego lub prywatnego.
Eliminowałoby także odpowiedzialność dyscyplinarną funkcjonariusza
publicznego w zakreślonej dla niego sferze działań ( zob. A. Zoll. Przekroczenie
uprawnień lub niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariusza publicznego w
7
świetle Europejskiego Kodeksu Dobrej Administracji Just Et Lex. Księga
Jubileuszowa Profesora Andrzeja Kabata pod red. S. Piskulskiego, Wydawnictwo
Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego 2004 s.431,s.433). Dodać także należy, że
funkcjonariusz Żandarmerii Wojskowej jak i prokurator wojskowy realizowali także
konstytucyjną zasadę praworządności, gdyż działali na podstawie przepisów prawa
i w jego granicach. Przedmiotem działania tych organów, a zarazem dobrem
chronionym nie były jakieś abstrakcyjne procedury a realizowanie ustawowych
wymienionych już obowiązków. Zachowanie oskarżonego stwarzało przekonanie
wśród jego podwładnych o jego uprawnieniach ingerencji w czynności wyjaśniające
lub prowadzone postępowania karne. Uprawnienia jako dowódcy ppłk. D. W. nie
mogły być sprzeczne z wymogami powoływanej już ustawy o Żandarmerii
Wojskowej i wojskowych organach porządkowych oraz przepisów Kodeksu
postępowania karnego czy też Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.
Zaistniała sytuacja skutkująca otwartym konfliktem o podłożu służbowym i
osobistym pomiędzy oskarżonym a prokuratorem wojskowym wynikała także z
nieprecyzyjnych aktów prawnych regulujących kompetencje wymienionych osób.
W tym miejscu odwołać się należy do wyjaśnień ppłk. A. W. złożonych w
dniu 21 marca 2011 r. ( k. 842). Oskarżony przyznaje w nich, że nie do końca
zrozumiał intencje przepisów, których naruszenie mu zarzucono. Intencją jego
zachowania było „wszechstronne zabezpieczenie prawidłowości dowodzenia
kontyngentem”. Stwierdzić jednak należy, że współdziałanie oskarżonego z
organami ścigania w osiąganiu wymienionego celu nie może być utożsamiane w
opóźnianiu ich działań czy też wywierania wpływu na ich funkcjonariuszy. Nie
sposób także zauważyć zbieżności zadań oskarżonego i przydzielonych mu do
pomocy prokuratora i żołnierzy Żandarmerii Wojskowej. Zadaniem tym jest
prawidłowe funkcjonowanie kontyngentu. Przypomnieć należy, że „interesem” jest
bądź istniejące, bądź przyszłe dobro materialne lub osobiste, lub dobro idealne,
związane z organizacją życia zbiorowego i prawidłowością jej funkcjonowania.
Interesem publicznym jest interes zbiorowy organizacji społecznej, państwa lub
samorządu, albo w ogóle życia społecznego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
31 maja 1933 r., sygn. II K 285/33, Lex 389 900).
8
W świetle przytoczonych rozważań uznać należy, że oskarżony
przekraczając swoje uprawnienia co najmniej godził się na skutek w postaci
działania na szkodę interesu publicznego ujmowanego w sposób wyżej opisany.
Dodać przy tym trzeba, że występek określony w art. 231 § 1 k.k. należy do
kategorii przestępstw z konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo, a więc
materialnych, znamiennych skutkiem, którym jest wystąpienie niebezpieczeństwa
powstania szkody w interesie publicznym lub prywatnym (zob. Uchwała Składu 7
Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2013 r., sygn. I KZP 24/12). Szkodę
należy rozumieć nie tylko jako ubytek materialny ale jako każde narażenie dobra
chronionego. Czyny oskarżonego zawierają przytoczone znamiona w postaci
działania na szkodę. Zgodnie z treścią art. 454 § 1 k.p.k. sąd odwoławczy nie
może skazać oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co
do którego umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie. Nie stanowi jednak
obrazy art. 454 § 1 k.p.k. uchylenie wyroku przez sąd odwoławczy i umorzenie
postępowania z uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu
oskarżonego (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 stycznia 1972 r., sygn. Rw
1393/71, OSNKW 1972, z. 4, poz. 75, z dnia 18 maja 1989 r., sygn. II KR 87/89
OSNKW 1989, z.7-12, poz. 59, Uchwała z dnia 22 grudnia 1993 r., sygn. I KZP
34/93, OSNKW 1994, z. 1-2, poz. 91. Warunkiem niezbędnym dla takiego
rozstrzygnięcia jest prawidłowo ustalony stan faktyczny. Ustaleniami faktycznymi
jest nie tylko stanowisko w zakresie istnienia lub nieistnienia określonych faktów i
okoliczności, lecz także to co w wyniku oceny dowodów zostaje ustalone jako
kontekst lub skutek faktów ustalonych bezpośrednio, którym nadano przymiot
wiarygodności. W takim ujęciu ustaleń faktycznych stają się nimi zarówno ustalenia
o charakterze przedmiotowym, jak i oceny odnoszące się do zamiarów, motywów,
postaw i innych kategorii podmiotowych, charakteryzujących stany i procesy
psychiczne uczestników zdarzeń (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia
2011 r., sygn.. III KK 280/10, Lex 811 897). W rozpatrywanej sprawie sam
oskarżony nie kwestionuje naganności swojego postępowania wynikającego z
niezrozumienia istoty regulacji prawnych i chęci wywiązania się z nałożonego na
niego zadań dowódcy kontyngentu.
Zgodnie z treścią art. 115 § 2 k.k. przy ocenie stopnia społecznej
szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra,
9
rozmiary wyrządzonej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę
naruszonych przez sprawców obowiązków, jak również postać znamion, motywację
sprawcy. Nie ulega żadnej wątpliwości, że oskarżony wykonywał obowiązki
służbowe w niezwykle trudnych warunkach klimatycznych, geograficznych,
politycznych. Siły Zbrojne nie posiadały żadnych doświadczeń w działaniu w Afryce.
Kontyngent miał problemy z zaopatrzeniem w wodę, świeżą żywność. Podkreślić
także należy nieprecyzyjne określenie zakresu uprawnień dowódcy kontyngentu
wobec prokuratora i żołnierzy Żandarmerii Wojskowej. Celem działania ppłk. D. W.
było zapewnienie wysokiego poziomu dyscypliny wszystkich żołnierzy, w tym
prokuratora i współdziałających z nim żołnierzy organów ścigania. Wydawane przez
oskarżonego zakazy nie spowodowały istotnych zakłóceń w funkcjonowaniu
organów ścigania, które nadal wykonywały ustawowe obowiązki. Nie bez znaczenia
dla oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu jest także refleksja oskarżonego
zawarta w powoływanych już wyjaśnieniach z dnia 21 marca 2011 r., w których
wyraził ubolewanie z powodu sytuacji zaistniałych z udziałem prokuratora
wojskowego i żołnierzy Żandarmerii Wojskowej.
Dokonując oceny zachowania ppłk. D. W. dostrzec także trzeba
postępowanie prokuratora wojskowego działającego na podstawie zakresu
obowiązków określonego przez jego przełożonego, który nie był spójny z
kompetencjami oskarżonego.
Przytoczone wyżej okoliczności skutkują uchyleniem zaskarżonego wyroku i
umorzeniem postępowania z uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości
czynów oskarżonego.
W ocenie Sądu Najwyższego zasadnym jest także odniesienie się do
zawartej w apelacji (str. 4) uwagi autora środka odwoławczego odnośnie
możliwości intelektualnych oskarżonych w aspekcie zrozumienia zadań i
obowiązków ciążących na prokuratorze i żołnierzach Żandarmerii Wojskowej.
Podkreślić należy, że w toku śledztwa prokurator nie miał żadnych wątpliwości
odnośnie poczytalności oskarżonego, w tym poziomu jego rozwoju umysłowego.
W tej sytuacji procesowej, przy braku nowych okoliczności „argument” autora
apelacji był niepotrzebny. Chyba, że prokurator posiadał dowody, których nie
przedstawił w postępowaniu wbrew dyspozycji art. 4 k.p.k. Ocena Sądu
10
Najwyższego w opisywanym zakresie jest zbieżna ze stanowiskiem Prokuratora
Naczelnej Prokuratury Wojskowej występującego na rozprawie odwoławczej.
Z wymienionych powodów Sąd Najwyższy orzekł jak na wstępie.