Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 387/12
POSTANOWIENIE
Dnia 19 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Rafał Malarski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Kazimierz Klugiewicz
SSN Zbigniew Puszkarski
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej
w sprawie P. K.
dot. zwrotu kosztów obrony z wyboru
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 19 lutego 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 4 czerwca 2012 r.,
utrzymującego w mocy postanowienie Sądu Rejonowego w O.
z dnia 2 kwietnia 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w
mocy postanowienie pierwszoinstancyjne i przekazuje sprawę
Sądowi Rejonowemu w O. do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w O., wyrokiem z dnia 11 stycznia 2008 r., uniewinnił P. K. w
sprawie z wniosku o ukaranie autorstwa Komendy Powiatowej Policji w O. od
zarzutu popełnienia wykroczenia określonego w art. 86 § 1 k.w. i – na podstawie art.
118 § 2 k.p.w. - obciążył Skarb Państwa kosztami postępowania. Sąd Okręgowy w
K., po rozpoznania apelacji oskarżyciela posiłkowego, utrzymał w dniu 16 maja
2008 r. pierwszoinstancyjny wyrok, a nadto zasądził od oskarżyciela posiłkowego
2
na rzecz obwinionego kwotę 512,40 zł „tytułem zwrotu wydatków poniesionych
przez niego w postępowaniu odwoławczym” oraz zasądził od oskarżyciela
posiłkowego kwotę 110 zł „tytułem kosztów postępowania przed sądem II instancji”.
W dniu 14 lutego 2012 r. obwiniony, w oparciu o art. 630 k.p.k., zażądał od
Skarbu Państwa zwrotu kosztów obrony z wyboru w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym w kwocie 800 zł, wyłożonych przez ojca – C. K. Sąd
Rejonowy w O., postanowieniem z 2 kwietnia 2012 r., wniosku nie uwzględnił.
Orzeczenie to utrzymał w mocy w dniu 4 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowy w K.,
podnosząc, że to nie obwiniony poniósł wydatki związane z ustanowieniem obrońcy.
Kasację od prawomocnego postanowienia sądu odwoławczego wniósł w
trybie przewidzianym w art. 110 § 1 k.p.w. na korzyść obwinionego Rzecznik Praw
Obywatelskich. Zarzucając rażące i mogące mieć istotny wpływ na treść orzeczenia
naruszenie prawa procesowego, to jest art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 119
k.p.w., polegające na wyrażeniu błędnego poglądy, że nie jest dopuszczalny zwrot
kosztów ustanowienia jednego obrońcy z wyboru obwinionemu, który został
uniewinniony, jeżeli wyłożyła je inna osoba niż sam obwiniony, domagał się
uchylenia postanowień sądów obu instancji i przekazania sprawy Sądowi
Rejonowemu w O. do ponownego rozpoznania.
Obecny na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej poparł
wyrażone przez skarżącego stanowisko.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja zasługiwała na uwzględnienie.
W art. 118 § 2 k.p.w. przyjmuje się, że w razie uniewinnienia obwinionego
lub umorzenia postępowania koszty postępowania ponosi Skarb Państwa, jeżeli
postępowanie toczyło się na podstawie wniosku o ukaranie oskarżyciela
publicznego. W takim wypadku należy koszty obrony z wyboru zasądzić od Skarbu
Państwa, gdyż są one składnikiem kosztów procesu w rozumieniu recypowanego
do postępowania w sprawach o wykroczenia art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. Ugruntowany
w judykaturze jest pogląd, że wydatki związane z obroną z wyboru są wydatkami
stron, a w konsekwencji to im należy zasądzić od Skarbu Państwa koszty
poniesione na tę obronę z wyłączeniem podatku VAT (zob. wyr. SN z 12 kwietnia
2011 r., V KK 62/11, LEX nr 794535).
Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy kluczowe znaczenie miało zatem nie
ustalenie, czy uniewinnionemu obwinionemu w sprawie z wniosku oskarżyciela
3
publicznego przysługuje od Skarbu Państwa zwrot kosztów obrony z wyboru, ale
kwestia, czy zwrot ten mu się należy, gdy opłatę na rzecz obrońcy z wyboru
wyłożyła inna osoba.
Wykładnię art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k., według którego do kosztów procesu
należą „uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia jednego obrońcy
lub pełnomocnika”, a w gruncie rzeczy wykładnię pierwszej części zacytowanego
fragmentu tego przepisu (chodzi o „wydatki stron”), wypadało rozpocząć od uwagi,
że przytoczony zwrot wiąże się z określonym uprawnieniem i z tej racji, ze względu
na zasadę in dubio pro libertate, powinien być interpretowany rozszerzająco. Wolno
założyć, że ustawodawca w przedstawionej regulacji powiedział mniej niż zamierzał
(minus dixit quam voluit).
Jakkolwiek skrajnie lingwistyczne podejście do komentowanego zwrotu
mogłoby przemawiać za uznaniem, że chodzi w nim wyłącznie o wydatki
poniesione osobiście przez stronę, to jednak takie stanowisko jest nie do
zaakceptowania z punktu widzenia racji systemowych i funkcjonalnych. One to
stanowią o konieczności odstąpienia w omawianym wypadku od stricte literalnego
znaczenia analizowanego zwrotu, gdyż prowadziłoby to do rażąco
niesprawiedliwych rozstrzygnięć.
W ramach wykładni systemowej trzeba zwrócić uwagę, że przepisy art. 16
ust. 1 ustawy z 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (t. j. Dz. U. 2009 r., nr 146,
poz. 1188 ze zm.) i art. 225
ust. 1 ustawy z 6 lipca 1982 r., o radcach prawnych (t. j.
Dz. U. 2010 r., nr 10, poz. 65 ze zm.) nie wymagają, aby opłaty za czynności
obrończe, które w sprawach o wykroczenia mogą wykonywać adwokaci i radcowie
prawni (art. 24 § 1 k.p.k.), uiszczały bezpośrednio osoby bronione. Przepisy te
mówią o „kliencie”, a więc o podmiocie zlecającym czynność, którym rzecz jasna
wcale nie musi być osobiście strona. Tylko na marginesie, w celu wzmocnienia
zaprezentowanej argumentacji, warto wskazać tu również na treść art. 83 § 1 k.p.k.
(ma on odpowiednie zastosowanie w sprawach o wykroczenia – art. 24 § 2 k.p.w.),
zgodnie z którym w określonych sytuacjach stosunek obrończy może być
zawiązany przez udzielenie upoważnienia do obrony nie tylko przez obwinionego,
ale również przez „inną osobę”; krąg osób uprawnionych do ustanowienia obrońcy
z wyboru nie jest tu ograniczony.
Wolno w związku z tym przyjąć, że skoro osoba nie będąca stroną,
dokonując opłaty za obronę z wyboru, działa zgodnie z prawem, to – w myśl zasady,
4
iż prawo sprzyja temu co legalne (favor legitimatis) – siłą rzeczy niesprawiedliwe w
stopniu rażącym byłoby pozbawienie obwinionego prawa do przyznania mu tej
sumy pieniężnej w razie uniewinnienia. Intencje i cele normodawcy, jakie stawiał
sobie przy konstruowaniu omawianych regulacji, są czytelne (nakłady finansowe na
obronę z wyboru w sprawach o wykroczenia z wniosku oskarżyciela publicznego
powinny być w wypadku uniewinnienia zwracane obwinionemu) i nie powinno się
ich ignorować.
W tych warunkach, opierając się też na domniemaniu interpretacyjnym, że
prawodawca dąży do społecznie aprobowanych celów, należało stwierdzić:
uzasadnionymi wydatkami stron w rozumieniu art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k., które w
razie uniewinnienia obwinionego lub umorzenia postępowania w sprawie o
wykroczenie ponosi w myśl art. 118 § 2 k.p.w. Skarb Państwa i które zasądza
się na rzecz obwinionego, jeżeli postępowanie toczyło się z wniosku
oskarżyciela publicznego, są opłaty wyłożone za czynności obrończe
zarówno przez samego obwinionego, jak i przez inną osobę.
Przechodząc na grunt konkretnej sprawy, trzeba odnotować: skoro ojciec
obwinionego, C. K., wyłożył koszty obrony z wyboru za postępowanie
pierwszoinstancyjne i skoro proces w sprawie z wniosku oskarżyciela publicznego –
Komendy Powiatowej Policji w O. – zakończył się uniewinnieniem, to roszczenie
obwinionego o zasądzenie od Skarbu Państwa równowartości tych kosztów
należało uznać ze względów wyżej podanych za uzasadnione.
Dlatego Sąd Najwyższy uchylił postanowienia obu instancji i przekazał
sprawę Sądowi Rejonowemu w O. do ponownego rozpoznania (art. 537 §2 k.p.k.
w zw. z art. 112 k.p.w.).