Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 445/12
POSTANOWIENIE
Dnia 28 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Puszkarski (przewodniczący)
SSN Andrzej Tomczyk (sprawozdawca)
SSA del. do SN Mariusz Młoczkowski
Protokolant Anna Kowal
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza,
w sprawie J. S. w przedmiocie odwołania warunkowego przedterminowego
zwolnienia
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 28 lutego 2013 r.
kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanego
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 11 czerwca 2012 r., utrzymującego w mocy postanowienie Sądu
Okręgowego
z dnia 27 kwietnia 2012 r.,
1. uchyla zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w
mocy postanowienie Sądu Okręgowego w Ś. i przekazuje sprawę
temu sądowi do ponownego rozpoznania ,
2. stwierdza, że wydatki związane z rozpoznaniem kasacji
ponosi Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2012 r., po rozpoznaniu sprawy J. S. z
wniosku kuratora o odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia, Sąd
Okręgowy w Ś. umorzył postępowanie w sprawie i nie odwołał warunkowego
przedterminowego zwolnienia udzielonego J. S. postanowieniem Sądu
Okręgowego w G. z dnia 17 marca 2011 r.
2
W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Okręgowy w Ś., po ustaleniu, że
skazany w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został skazany
na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania,
wywiódł, że art. 160 § 1 k.k.w. przed zmianą dokonaną ustawą z dnia 16 września
2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U. Nr 240 ,poz. 1431 – zwaną dalej ustawą nowelizującą) nakazywał
obligatoryjne odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia, jeżeli
zwolniony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono
prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej
wykonania. Natomiast po zmianie, która weszła w życie 1 stycznia 2012 r., a więc
obowiązywała w dacie orzekania, warunkowe przedterminowe zwolnienie należy
odwołać, jeżeli zwolniony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które
orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności (art. 160 § 1 pkt 1 k.k.w.). W
zaistniałej sytuacji, powołując się na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 23
kwietnia 2012 r. wydane w sprawie II Kzw …/12, z którego wynika, że „w
przypadkach zaistnienia problemu intertemporalnego stosuje się przepisy
względniejsze” (cytat z postanowienia SO w Ś.), zastosował przepis art. 160 § 1
k.k.w. w brzmieniu obowiązującym do 1 stycznia 2012 r. i warunkowego
przedterminowego zwolnienia nie odwołał.
Postanowienie to zaskarżył prokurator, który w zażaleniu sformułował zarzut
obrazy przepisów art. 160 § 1 pkt 1 k.k.w. w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy
nowelizującej, polegającej na ich niezastosowaniu i wyrażeniu błędnego poglądu
prawnego, że popełnienie przez skazanego w okresie próby, ale przed wejściem w
życie ustawy nowelizującej, przestępstwa umyślnego, za które orzeczono karę
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania wymaga
zastosowania przepisu art. 160 § 1 k.k.w. w brzmieniu sprzed nowelizacji, jako
przepisu względniejszego dla skazanego, podczas gdy przepis art. 10 ust. 1 ustawy
nowelizującej, nakazujący stosować przepisy w brzmieniu nadanym tą ustawą przy
wykonywaniu orzeczeń, które stały się wykonalne przed dniem jej wejścia w życie,
„… tym bardziej wskazuje na konieczność stosowania znowelizowanych przepisów
wykonawczych w sprawach, w których orzeczenia wykonawcze jeszcze nie
zapadły”
3
i wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia, i „odwołanie wobec J. S.
warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia
wolności”.
Po rozpoznaniu sprawy z powodu tego zażalenia, Sąd Apelacyjny,
postanowieniem z dnia 11 czerwca 2012 r. zaskarżone postanowienie utrzymał w
mocy.
Nie uwzględniając argumentacji zawartej w zażaleniu, Sąd Apelacyjny
stwierdził m.in., że przepis art. 10 ust. 1 ustawy nowelizującej nie wyłącza
stosowania art. 4 § 1 k.k. z uwagi przede wszystkim na to, iż przepis art. 160 k.k.w.
„…zawiera głównie normy materialno-prawne (…) a zatem (…) w sytuacji
zaistnienia zmiany prawa i kolizji ustaw w czasie, podlega badaniu pod kątem
reguły wyrażonej w art. 4 § 1 k.k. Działanie zasady lex mitior agit nie jest bowiem
wyłączone w stosunku do będących przedmiotem zainteresowania norm o
charakterze mieszanym tj. materialno-procesowym”. Nie podzielił też „….poglądu
wyrażonego w orzecznictwie, że warunkowe zwolnienie jest jedynie łagodzeniem
sposobu wykonania kary (por. uchwała SN z dnia 11.01.1999 r., I KZP 15/98,
OSNKW 1999, nr 1-2, poz. 1) oraz wyłącznie instytucją prawa penitencjarnego i
środkiem polityki penitencjarnej (por. wyrok TK z dnia 10.07.2000,SK 21/99, OTK
ZU 2000, nr 5,poz. 144, str. 830)” i stwierdził, iż instytucja ta stanowi element kary,
na którą składa się nie tylko czas jej trwania, ale również wszystkie elementy jej
wykonania. Tak więc – jak dalej wywiódł – skoro niedopuszczalne jest wydłużenie
czasu trwania już orzeczonej kary na skutek zmiany ustawy, to za tak samo
wykluczone uznać trzeba zaostrzenie przesłanki formalnej warunkowego
zwolnienia przez odsunięcie w czasie chwili nabycia uprawnienia do ubiegania się o
jego udzielenie, jak i podstaw jego odwołania. W konkluzji wskazał, że modyfikacja
art. 160 k.k.w. wprowadzona ustawą nowelizującą stanowi naruszenie ustalonych
zasad już w czasie trwania stosunku prawnego, to zaś stanowi podważenie
zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa.
Kasację od tego postanowienia wywiódł Prokurator Generalny i –
zaskarżając je na niekorzyść J. S. – sformułował zarzut rażącego naruszenia
przepisów prawa - art. 160 § 1 pkt 1 k.k.w. w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy
nowelizującej polegającego na niezasadnym niezastosowaniu tych przepisów, na
skutek błędnego uznania, że art. 10 ust. 1 ustawy nowelizującej nie wyłącza
możliwości stosowania reguł intertemporalnych określonych w art. 4 § 1 k.k., co
4
skutkowało dokonaniem oceny przesłanek statuujących odwołanie warunkowego
przedterminowego zwolnienia w oparciu o przepisy obowiązujące w dacie
popełnienia przez skazanego kolejnego przestępstwa, podczas gdy sąd powinien
orzekać w oparciu o treść art. 160 § 1 pkt 1 k.k.w. obowiązującego w dacie
orzekania w niniejszej sprawie. Jednocześnie wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia oraz utrzymanego nim w mocy postanowienia Sądu pierwszej
instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w
Ś.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Lektura motywów zaskarżonego kasacją postanowienia prowadzi do
jednoznacznego i niebudzącego najmniejszych wątpliwości wniosku, że
fundamentalnym dla dalszych wywodów Sądu Apelacyjnego było stwierdzenie, że
przepis art. 10 ust. 1 ustawy nowelizującej nie wyłącza stosowania art. 4 § 1 k.k.
Stwierdzenia tego Sąd ad quem nie poparł żadną analizą unormowań zawartych w
art. 10 ustawy nowelizującej, natomiast owo autorytatywne przesądzenie miałoby
wynikać z faktu, iż Kodeks karny wykonawczy zawiera normy o charakterze
mieszanym, zaś jego art. 160 – głównie normy materialnoprawne i w razie zmiany
prawa i kolizji ustaw w czasie, podlega badaniu pod kątem reguły wyrażonej w art.
4 § 1 k.k. Ta ostatnia wypowiedź Sądu odwoławczego, modelowo słuszna, nie
może jednak być uznana za zasadną w zaistniałej w rozpoznawanej sprawie
sytuacji prawnej. Przede wszystkim wypowiedź ta nie może stanowić uzasadnienia
wcześniejszego stwierdzenia, że art. 10 ust. 1 ustawy nowelizującej nie wyłącza
stosowania art. 4 § 1 k.k. Takie wnioskowanie sprzeczne jest bowiem z normami
zawartymi w przepisach art. 10 ust. 1-3 ustawy nowelizującej, których analiza
jednoznacznie wskazuje, że wolą ustawodawcy było zróżnicowanie zasad
stosowania poszczególnych rozwiązań, w zależności od przedmiotu regulacji.
I tak, jako regułę ustawodawca wprowadził zasadę stosowania przepisów
nowych, stanowiąc w art. 10 ust. 1: „ przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą
ustawą stosuje się również przy wykonywaniu orzeczeń, które stały się wykonalne
przed dniem jej wejścia w życie”.
Ustanawiając taką zasadę, ustawodawca nie dokonał zróżnicowania jej
obowiązywania w odniesieniu do przepisów zawierających normy o charakterze
procesowym czy też materialnym. Zamieszczając tej treści przepis, będący
5
powtórzeniem regulacji zawartej w art. 243 § 1 k.k.w., opowiedział się za
kontynuowaniem zasady „bezpośredniego działania” ustawy nowej w postępowaniu
wykonawczym.
Natomiast tam, gdzie uznał za celowe stosowanie przepisów
dotychczasowych, wprowadził wyjątki od tej zasady, także nie uzależniając ich
stosowania od charakteru norm wyjątkami tymi objętych. Przeciwnie, nakaz
stosowania przepisów dotychczasowych dotyczy zarówno norm o charakterze
procesowym, jak i materialnym (art. 10 ust. 2 i 3 ustawy nowelizującej).
Nie podejmując próby pobieżnej choćby wykładni tych przepisów, Sąd Apelacyjny
poprzestał na negacji ich rzeczywistej treści i zaakceptował zastosowanie w
zaskarżonym postanowieniu Sądu pierwszej instancji reguły zawartej w art. 4 § 1
k.k. Zanegował przy tym stanowisko wyrażone w orzecznictwie stwierdzając, iż nie
podziela poglądów zaprezentowanych w uchwale pełnego składu Izby Karnej Sądu
Najwyższego z dnia 11 stycznia 1999 r. (I KZP 15/98; OSNKW 1999, z. 1-2, poz. 1)
oraz w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2000 r., SK 21/99 (OTK
2000, nr 5, s.144), nie zważając na to, że Sąd Najwyższy w końcowym akapicie
uzasadnienia uchwały wyraził przypuszczenie – wobec stwierdzenia, że działanie
interpretowanego przepisu (wówczas art. 14 pkt 4 przepisów wprowadzających
Kodeks karny) ma charakter jednorazowy – iż przy następnych nowelizacjach
zastosowanie powinna znaleźć reguła określona w art. 4 § 1 k.k., z tym
zastrzeżeniem, że odmiennej reguły kolizyjnej nie określi w wyraźny sposób sam
ustawodawca w akcie o charakterze nowelizacyjnym.
Zaprezentowana wykładnia wskazuje, że ustawodawca uczynił tak w art. 10
ust. 1-3 ustawy nowelizującej.
Opisane postąpienie Sądu odwoławczego trafnie zakwestionował – jako
rażąco naruszające przepisy art. 160 § 1 pkt 1 k.k.w. w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy
nowelizującej – Prokurator Generalny w wywiedzionej w tej sprawie kasacji, której
zarzut, wniosek i ich uzasadnienie ocenić należy w kategoriach oczywistej wręcz
zasadności.
Dodatkowo jedynie – na marginesie – należy zauważyć, że sądy i sędziowie
mają pełne prawo do krytycznej oceny rozwiązań zawartych w konkretnych
regulacjach ustawowych, przy czym ów brak akceptacji powinien się
urzeczywistniać w próbie zweryfikowania kwestionowanego stanu rzeczy – co
oczywiste – środkami prawem przewidzianymi. Orzekanie zaś contra legem nie
6
tylko nie wzmacnia autorytetu wymiaru sprawiedliwości, ale i kłóci się z
uregulowaniami zawartymi w art. 178 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Uwzględniając zatem kasację Prokuratora Generalnego, Sąd Najwyższy
uchylił zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w mocy postanowienie Sądu
Okręgowego i przekazał sprawę temu ostatniemu do ponownego rozpoznania.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd powinien uwzględnić uwagi
poczynione przez Sąd Najwyższy co do istoty, nie tracąc też z pola widzenia – jeśli
zajdzie tego potrzeba – uwag o charakterze marginalnym.
Z przytoczonych powodów orzeczono jak na wstępie.