Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 305/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dorota Rysińska (przewodniczący)
SSN Krzysztof Cesarz (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Klugiewicz
Protokolant Joanna Sałachewicz
w sprawie M. T.
skazanego z art. 212 § 1 i 2 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 7 marca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w S.
z dnia 2 marca 2012 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w S.
z dnia 29 kwietnia 2011 r.
1) uchyla zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy
wyrok Sądu Rejonowego co do M. T. i przekazuje sprawę
oskarżonego temu Sądowi do ponownego rozpoznania,
2) zwraca oskarżonemu wniesioną opłatę od kasacji.
UZASADNIENIE
Pełnomocnik 39 oskarżycieli prywatnych, w tym W. K., D. N. i G. W., którzy
jako jedyni uiścili kwoty zryczałtowanej równowartości wydatków, wniósł w dniu 2
czerwca 2008 r. akt oskarżenia, zarzucający M. T. dokonanie czynu wypełniającego
2
dyspozycję art. 212 § 2 k.k., opisanego w ten sposób, że oskarżony w czasie bliżej
nie określonym jednak nie później niż 4 czerwca 2007 r. w S. oraz w W. użył
sformułowań wyemitowanych potem w programie „I.” na antenie telewizji Polsat
oraz w programie „P.” na antenie telewizji TVN24, w których pomówił jednostkę
organizacyjną Komendy Wojewódzkiej Policji w S. – Samodzielny Pododdział
Antyterrorystyczny Policji oraz policjantów pełniących służbę w tej jednostce, że jej
funkcjonariusze są przestępcami, jeden z nich strzelał do M. T. z ostrej amunicji,
drugi ze „ślepej”, w pododdziale występuje zjawisko tzw. fali, funkcjonariusze
odnosili się w stosunku do M. T. w sposób wulgarny, funkcjonariusza, którego
wskazał jako „D. N.” określił mianem „furiata”, natomiast „G. W.” nazwał „panem
złotówką, centusiem, osobą, która za każdą złotówkę dałaby się zabić”, dowódcę
pododdziału nazwał alkoholikiem, a sam pododdział jednostką, w której alkohol
zawsze był i zawsze lał się strumieniami, a funkcjonariusze w swoim pijaństwie
posuwali się nawet do zachowań typowo „pedalskich”, czyli o takie właściwości i
postępowanie, które może poniżyć tą jednostkę policji oraz pełniących w niej służbę
policjantów w opinii publicznej oraz narazić na utratę zaufania potrzebnego dla
funkcjonariusza tejże jednostki i jej funkcjonariuszy.
Sąd Rejonowy wyrokiem w dnia 29 kwietnia 2011 r., uznał M. T. za winnego,
że w 2007 r. w dniu bliżej nieokreślonym, jednak nie później niż 4 czerwca 2007 r.
w S., za pośrednictwem środka masowego komunikowania w postaci telewizji,
pomówił jednostkę organizacyjną Policji – Samodzielny Pododdział
Antyterrorystyczny Komendy Wojewódzkiej Policji (dalej – SPA KWP) rozgłaszając,
że jego funkcjonariusze hołubią przestępców, wyręczają się nowoprzyjętymi do
jednostki funkcjonariuszami i poniżają ich, alkoholizują się, dopuszczają się
zachowań homoseksualnych, to jest o takie postępowanie, które mogło poniżyć tę
jednostkę w opinii publicznej oraz narazić na utratę zaufania potrzebnego do
wykonywania swojej działalności, a nadto pomówił funkcjonariusza tej jednostki D.
N. o to, że zachowuje się w sposób niebezpieczny dla otoczenia, to jest o takie
postępowanie, które mogło poniżyć go w opinii publicznej oraz narazić na utratę
zaufania potrzebnego dla wykonywania swojego zawodu tj. popełnienia czynu z art.
212 § 1 i 2 k.k. i na podstawie art. 212 § 2 k.k., wymierzył mu karę 3 miesięcy
ograniczenia wolności, z zobowiązaniem wykonywania nieodpłatnej, dozorowanej
pracy na cel społeczny, wskazany przez Sąd w postępowaniu wykonawczym, w
wymiarze 30 godzin miesięcznie, na podstawie art. 212 § 3 k.k. orzekł od
3
oskarżonego na rzecz określonej fundacji świadczenie pieniężne w kwocie 700 zł,
na podstawie art. 72 § 1 pkt 2 k.k. w zw. z art. 36 § 2 k.k. zobowiązał oskarżonego
do przeproszenia pokrzywdzonej jednostki organizacyjnej Policji SPA KWP na
piśmie w terminie 3 dni od uprawomocnienia się wyroku oraz obciążył oskarżonego
przypadającymi na niego kosztami procesu.
Wyrokiem z dnia 2 marca 2012 r., Sąd Okręgowy, po rozpoznaniu min.
apelacji pełnomocnika oskarżycieli prywatnych i obrońcy M. T., utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok, uznając apelacje za oczywiście bezzasadne, oraz rozstrzygnął o
kosztach procesu za postępowanie odwoławcze.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego złożył obrońca M. T., który zarzucił
„rażącą obrazę prawa procesowego, stanowiącą bezwzględną przesłankę
odwoławczą, a to:
I. art. 439 § 1 pkt. 10 kpk w zw. z art. 433 § 2 kpk w zw. z art. 6 kpk w
zw. art. 79 § 1 pkt. 3 i § 4 kpk poprzez zaniechanie wszechstronnego
rozważenia zarzutu apelacyjnego sformułowanego w pkt I petitum
apelacji i w rezultacie utrzymanie w mocy wyroku Sądu Rejonowego,
pomimo rozpoznania przez ten Sąd sprawy bez udziału obrońcy M. T.,
podczas gdy w toku postępowania przed Sądem Rejonowym doszło do
ujawnienia, że oskarżony do czerwca 2011 r., w związku z podjęciem
leczenia psychiatrycznego, nie będzie zdolny do udziału w
postępowaniu, tj. ujawnienia się okoliczności utrudniającej obronę, a
także wzbudzającej wątpliwość co do poczytalności oskarżonego w
chwili czynu, a zatem okoliczności powodujących obligatoryjność
udziału obrońcy w postępowaniu,
II. art. 439 § 1 pkt. 11 kpk w zw. art. 433 § 2 kpk w zw. z art. 6 kpk w zw.
z art. 117 § 2 i § 2a kpk w zw. z art. 374 § 1 kpk w zw. z art. 484 § 2 kpk w zw.
485 kpk poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia zarzutu
apelacyjnego sformułowanego w pkt II petitum apelacji i w rezultacie
utrzymanie w mocy wyroku Sądu Rejonowego, pomimo przeprowadzenia w
dniu 28.04.2011 r. rozprawy pod nieobecność skazanego M. T., podczas gdy
Sąd uznając obecność skazanego na rozprawie za obowiązkową pismem z
dnia 18.03.2011 r. wezwał skazanego na rozprawę, zaś M.T. pismem z dnia
27.04.2011 r. złożonym w dniu 28.04.2011 r. w godzinach porannych przed
rozprawą wraz z załączonym do niego zaświadczeniem wydanym przez
4
lekarza sądowego należycie usprawiedliwił swą nieobecność i oświadczył, że
nie zgadza się na prowadzenie postępowania w jego nieobecności,
III. art. 439 § 1 pkt. 9 kpk w zw. z art. 433 § 2 kpk w zw. z art. 14 § 1 kpk
w zw. z art. 17 § 1 pkt. 9 kpk w zw. z art. 496 § 2 kpk poprzez zaniechanie
wszechstronnego rozważenia zarzutu apelacyjnego sformułowanego w pkt III
petitum apelacji i w rezultacie utrzymanie w mocy wyroku Sądu Rejonowego
skazującego M. T. za pomówienie jednostki organizacyjnej Policji -
Samodzielnego Pododdziału Antyterrorystycznego Komendy Wojewódzkiej
Policji, podczas gdy na skutek zmiany zarzutów aktu oskarżenia poprzez
przyjęcie przez oskarżycieli na rozprawie głównej w dniu 16.10.2009 r. (przed
rozpoczęciem przewodu sądowego), że pomówieni zostali ściśle określeni
funkcjonariusze, tj. /…/, doszło do skutecznego cofnięcia aktu oskarżenia w
zakresie, w jakim dotyczył zarzucanego M. T. pomówienia jednostki
organizacyjnej Policji - SPA KWP ,
IV. art. 439 § 1 pkt. 9 kpk w zw. z art. 433 § 2 kpk w zw. z art. 17 § 1 pkt.
6 kpk poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia zarzutu
apelacyjnego sformułowanego przez obrońcę w toku rozprawy apelacyjnej w
dniu 2.03.2012 r. i w rezultacie utrzymanie w mocy wyroku Sądu Rejonowego
skazującego M. T. za czyn z art. 212 kk polegający na pomówieniu W. K., G.
W. i D. N., podczas gdy w/w zarzut pomówienia został sformułowany dopiero
16.10.2009 r., a tym samym postępowanie o ten czyn zostało zainicjowane po
upływie terminu przedawnienia”.
Skarżący się w konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania albo
uchylenie obu wyroków i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania, ewentualnie po uchyleniu obu wyroków, umorzenie postępowania w
sprawie co do M. T. albo uniewinnienie go od „zarzucanego mu czynu”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W pierwszej kolejności należy odnieść się do najdalej idących zarzutów
wystąpienia bezwzględnych przeszkód procesowych, które miały uniemożliwiać
prowadzenie postępowania. Potwierdzenie się wystąpienia tych przeszkód
powodowałoby bezprzedmiotowość pozostałych zarzutów.
1. Zarzut braku skargi uprawnionego oskarżyciela, podniesiony w pkt III
kasacji, został oparty na założeniu, przyjętym przez Sąd Rejonowy (s. 2
5
uzasadnienia wyroku) i zaaprobowanym przez Sąd odwoławczy (s. 12 jego
motywów), że oskarżyciele prywatni mogli wnieść i popierać oskarżenie o
zniesławienie SPA KWP, ponieważ wchodzili w skład tej jednostki organizacyjnej
niemającej osobowości prawnej, którą obejmuje w art. 212 k.k. Takie stanowisko
jest wynikiem niewłaściwego odczytania fragmentu postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 13 grudnia 2000 r., II KKN 75/00 (Lex 50928). Judykat ten
uprawnia, zdaniem składu Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę, do podzielenia
jedynie takiego poglądu, że osoby wchodzące w skład pomówionej jednostki z racji
jednoczesnego także ich pomówienia mogą składać skargę, ale we własnym
imieniu. Natomiast ochrony czci tej jednostki może domagać się tylko organ
wymieniony w art. 51 § 1 k.p.k. Skoro więc oskarżyciele prywatni, w tym W. K., D.
N. i G. W., nie mogli wnieść aktu oskarżenia w imieniu SPA KWP, to nie byli
również uprawnieniu do jego cofnięcia. Rzecz jednak w tym, co apelacja a
następnie kasacja pominęły, że oskarżonemu zarzucono expressis verbis
zniesławienie jednocześnie funkcjonariuszy, przy czym wskazano dane personalne
dwóch z nich. W przypisanym czynie jako pokrzywdzeni również wymienieni zostali
funkcjonariusze SPA KWP, w tym D. N. Akt oskarżenia, także we własnym imieniu,
wnieśli więc uprawnieni pokrzywdzeni, będący osobami fizycznymi, dochodzący
ochrony ich czci.
2. W świetle powyższego chybiony okazał się zarzut z pkt IV kasacji w
postaci przedawnienia karalności. Zarzut pomówienia oskarżycieli prywatnych
został sformułowany już w akcie oskarżenia, a nie dopiero na rozprawie w dniu 16
października 2009 r. Nie było więc podstaw do wzywania przez Sąd W. K., D. N. i
G. W. do złożenia oświadczenia, „czy wyrażają zgodę na zmianę zarzutów aktu
oskarżenia przez przyjęcie, że zostali pomówieni…”, skoro wprost wynikało to z
treści zarzutów, w tym postawionego M. T.
Ostatecznie więc trafne okazało się stanowisko Sądu odwoławczego, że nie
zaistniały okoliczności wyłączające postępowanie, określone wart.17§1pkt9i6k.p.k.
3. Sąd ten nie miał natomiast racji stwierdzając, że nie wystąpiły przesłanki
do ponownego wyznaczenia oskarżonemu obrońcy z urzędu i jego udziału w
rozprawie głównej. Od dnia 3 stycznia 2011 r., kiedy to Sąd Rejonowy na
podstawie art. 78 § 2 k.p.k. pozbawił oskarżonego wyznaczonego mu w dniu 17
sierpnia 2009 r. obrońcy z urzędu, osk. M. T. występował bez obrońcy.
6
Oskarżony trzykrotnie składał zaświadczenia wystawione przez lekarza
sądowego (z dnia 7.XII.2010 r. – k. 406, z dnia 19.I.2011 r. – k. 455 i z dnia
14.III.2011 r. – k. 472) stwierdzające, że z powodu stanu zdrowia nie może
uczestniczyć w postępowaniu, i wnosił o odroczenie wyznaczonych rozpraw. Na
dwóch odbytych rozprawach – w dniu 9 grudnia 2010 r. i 17 marca 2011 r. Sąd
uznawał nieobecność oskarżonego za usprawiedliwioną i uwzględnił wnioski
oskarżonego. W tym ostatnim dniu (17.III.11 r.) Sąd postanowił na podstawie art.
193 k.p.k. dopuścić dowód z dwóch biegłych psychiatrów „dla ustalenia, czy stan
zdrowia psychicznego oskarżonego M. T. pozwala mu na udział w rozprawie
sądowej, albowiem oskarżony kolejny raz przedłożył zaświadczenie lekarza
sądowego stwierdzające na podstawie zaświadczenia lekarza psychiatry, „że nie
może stawić się na wezwanie Sądu…”. Usprawiedliwianie nieobecności
oskarżonego na rozprawach i ich odraczanie z powodu stanu zdrowia
psychicznego oskarżonego uniemożliwiającego jego udział w tych rozprawach, a
następnie dopuszczenie dowodu z opinii dwóch biegłych psychiatrów we
wskazanym wyżej celu było równoznaczne z podjęciem przez Sąd uzasadnionej
wątpliwości co do poczytalności M. T. w rozumieniu art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k. w zw. z
art. 79 § 4 k.p.k. W tym ostatnim przepisie ustawodawca przewidział obowiązkowy
udział obrońcy w postępowaniu w razie występowania wątpliwości co do
poczytalności oskarżonego w czasie tego postępowania. Jest oczywiste, że pojęcie
„poczytalności w czasie postępowania”, musi być rozumiane odmiennie niż
„poczytalność w chwili popełnienia czynu”. Wskazówkę dla poznania znaczenia
tego pierwszego określenia zawiera treść art. 202 § 5 k.p.k. Przez poczytalność
oskarżonego w czasie postępowania należy rozumieć zdolność do udziału w nim w
stwierdzonym stanie zdrowia psychicznego. W tych kwestiach muszą wypowiedzieć
się dwaj biegli lekarze psychiatrzy (§ 1 art. 202 k.p.k.). Wątpliwości Sądu co do tak
pojmowanej poczytalności w czasie postępowania, zobowiązują ze względu na
kategoryczne dyspozycje: art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k. – do wyznaczenia oskarżonemu
obrońcy, czego Sąd nie uczynił, art. 79 § 3 k.p.k. i 439 § 1 pkt 10 k.p.k. – do udziału
obrońcy w rozprawie (zob. też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca
2010 r., I KZP 6/10 – OSNKW 2010, z. 8, poz. 65, uchwała z dnia 16 czerwca 1977
r., VII KZP 11/77 – OSNKW 1977, z. 7 – 8, poz. 68). Przeprowadzenie rozprawy
głównej w dniu 28 kwietnia 2011 r. mimo, że biegli nie wykonali zleconego i
nieodwołanego zadania, przez co nie stwierdzono braku obowiązku określonego w
7
art. 79 § 4 k.p.k., bez udziału obrońcy, na której kontynuowano postępowanie
dowodowe, zamknięto przewód sądowy i udzielono głosu stronom (wypowiedzieli
się końcowo wszyscy oskarżyciele prywatni i ich pełnomocnik), nastąpiło z
uchybieniem określonym w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. Powodowało to konieczność
uchylenia wyroków obu Sądów, skoro Sąd odwoławczy przeszedł nad tą
bezwzględną przyczyną odwoławczą do porządku wbrew dyspozycji zawartej w § 1
tego przepisu.
4. Wobec powyższego, rozpoznawanie pozostałych zarzuconych uchybień,
a podniesionych w zarzucie z pkt II, było bezprzedmiotowe (art. 436 k.p.k.). Można
tylko przytoczyć zasługujący na pełną akceptację pogląd wyrażony w
postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2013 r., III KK 123/12
(niepubl.), że „użyty w art. 376 § 2 k.p.k. zwrot ››zawiadomiony‹‹ oznacza
poinformowanie oskarżonego o terminie rozprawy przerwanej lub odroczonej
zarówno za pomocą wezwania jak i zawiadomienia, o których mowa w art. 129 § 1
i 2 k.p.k.; art. 16 § 2 k.p.k. nie zobowiązuje sądu do pouczenia oskarżonego o
konsekwencjach wskazanych w art. 376 § 2 k.p.k.”
Sąd Rejonowy ponownie rozpoznając sprawę:
- nie powtórzy stwierdzonych uchybień,
- może poprzestać na ujawnieniu przeprowadzonych dowodów (art. 442 § 2 k.p.k.),
z tym że oczywiście ponownie przesłucha oskarżonego,
- będzie respektował zakaz określony w art. 443 k.p.k.,
- w razie skazania oskarżonego uwzględni wcześniej wyrażone zapatrywanie
prawne co do uprawnień oskarżycieli prywatnych (osób fizycznych), czemu da
wyraz w opisie przypisanego czynu.