Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 231/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący)
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa S. P. Spółki z o.o. w K.
przeciwko Międzyzakładowej Organizacji Związkowej Niezależnego Samorządnego
Związku Zawodowego „Solidarność” […]
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 1 lutego 2012 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od powoda na rzecz pozwanego 120
(sto dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powód – S. P. sp. z o.o. w K. . wniósł o ustalenie, że nie istnieje prawo
Międzyzakładowej Organizacji Związkowej NSZ „Solidarność” […] do objęcia go
działalnością związkową pozwanego.
Pozwany - Międzyzakładowa Organizacja Związkowa NSZ „Solidarność” […]
wniósł o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z 13 kwietnia 2011 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił powództwo.
Rozstrzygnięcie to zapadło po ustaleniu, że powstały w 1980 r. Niezależny
Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”, został zarejestrowany w Sądzie
Wojewódzkim w W. 10 listopada 1980 r. W 1989 r. Związek wznowił działalność, a
10 grudnia 2001 r. został przerejestrowany z rejestru związków zawodowych
prowadzonego dotychczas przez Sąd Okręgowy w W. do rejestru stowarzyszeń,
innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów
opieki zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego w Sądzie Rejonowym […] pod
numerem KRS 0000059630.
W strukturach terenowych jednostek organizacyjnych NSZZ „Solidarność”
utworzony został Region Dolny Śląsk NSZZ „Solidarność”, zarejestrowany 4 maja
1989 r. w rejestrze Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” w Gdańsku
pod numerem 4. W 1989 r. Region Dolny Śląsk NSZZ „Solidarność” rozpoczął
rejestrację podstawowych jednostek organizacyjnych. Przy W. P. B. P. nr […] , 20
kwietnia 1989 r. utworzono Komitet Organizacyjny, który podjął działania w celu
ukonstytuowania związku. Walne Zebranie Delegatów NSZZ „Solidarność” przy W.
P. B. P. nr […] miało miejsce 11 września 1989 r. Wówczas wybrano Komisję
Zakładową, której przewodniczącym został Z. R.
Organizacja Związkowa NSZZ „Solidarność” przy W. P. B. P. nr […] została
zarejestrowana pod pozycją […] w rejestrze prowadzonym w formie papierowej, w
zeszycie formatu A4 przez Zarząd Regionu Dolny Śląsk.
W osobowość prawną wyposażone są NSZZ „Solidarność” oraz jego
jednostki organizacyjne, a zatem organizacje zakładowe, organizacje
międzyzakładowe, organizacje podzakładowe, a także regiony, krajowe sekretariaty
branżowe, Krajowy Sekretariat Emerytów i Rencistów oraz Krajowa Sekcja Morska
3
Marynarzy i Rybaków.
W 1991 r. W. P. B. P. nr […] zostało podzielone na kilka odrębnych
podmiotów gospodarczych. W związku z tym Komisja Zakładowa NSZZ
„Solidarność” przy tym przedsiębiorstwie, dostosowując strukturę organizacyjną
związku do tych zmian, podjęła uchwałę nr 11/91 z 27 września 1991 r. o jej
przekształceniu w Międzyzakładową Komisję NSZZ „Solidarność” […], która objęła
działaniem wszystkie wyodrębnione lub powstałe na bazie majątku
przedsiębiorstwa podmioty gospodarcze. Przyjęto także, że członkiem
Międzyzakładowej Organizacji Związkowej NSZZ „Solidarność” […] może być
Komisja Zakładowa „Solidarność” innego zakładu pracy, pod warunkiem podjęcia
stosownej uchwały o przystąpieniu do Międzyzakładowej Organizacji Związkowej
[…] oraz osoba pracująca w zakładzie pracy, w którym nie istnieją struktury
związkowe NSZZ „Solidarność”, po podpisaniu lub przedstawieniu deklaracji
członkowskiej.
W związku z podjęciem uchwały nr 11/91 w papierowym rejestrze
podstawowych jednostek organizacyjnych prowadzonym przez Zarząd Regionu
Dolny Śląsk przekreślono nazwę: W. P. .a P. nr […] i wpisano nazwę:
Międzyzakładowa Komisja NSZZ „Solidarność” […]. Wpisu tego dokonano powyżej
pozycji nr […], tj. nad linią oddzielającą pozycję nr […] od pozycji nr […] w tabeli.
Międzyzakładowa Organizacja Związkowa NSZZ „Solidarność” […] jest -
zgodnie ze statutem Związku - jego jednostką organizacyjną posiadającą
osobowość prawną, chociaż nie została wpisana do rejestru stowarzyszeń, innych
organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki
zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego.
Od 1992 r. dokonywano wyborów władz związkowych Międzyzakładowej
Organizacji Związkowej NSZZ „Solidarność” […]. Przewodniczącym Komisji
Międzyzakładowej od 11 stycznia 1992 r., na każdą następną kadencję do chwili
obecnej był Z. R. Ważność wyborów była stwierdzana przez Regionalną Komisję
Wyborczą NSZZ „Solidarność” Regionu Dolny Śląsk.
Pozwana zrzeszała w różnych okresach pracowników zatrudnionych
u różnych pracodawców. Uchwały Komisji Międzyzakładowej Organizacji
4
Związkowej NSZZ „Solidarność” […] w sprawie powołania Koła i objęcia danego
pracodawcy zakresem działania organizacji związkowej oraz w sprawie likwidacji
powołanego Koła i odstąpienia od objęcia konkretnego pracodawcy działaniem były
przesyłane do Regionu Dolny Śląsk NSZZ „Solidarność” celem zarejestrowania
zmian w rejestrze podstawowych jednostek organizacyjnych Związku.
18 lutego 2009 r. Komisja Międzyzakładowej Organizacji Związkowej NSZZ
„Solidarność” […] podjęła uchwałę o objęciu powoda swoim działaniem. Utworzono
Koło S. Poland, na liderów związkowych powołani zostali pracownicy Spółki J. K. i
Z. S. Deklaracje związkowe zostały podpisane i złożone przez 48 pracowników
powoda.
Pozwana doręczyła te pisma powodowi listem poleconym i wezwała go
o przedstawienie różnych informacji. Kierownictwo powoda zwróciło się do Regionu
Dolny Śląsk NSZZ „Solidarność” o wskazanie, czy MOZ NSZZ „Solidarność” […]
objęła go swoim działaniem. W piśmie z 25 lutego 2009 r. Przewodniczący Zarządu
Regionu Dolny Śląsk NSZZ „Solidarność” poinformował powoda, że na dzień 25
lutego 2009 r. nie została zarejestrowana w Regionie Dolny Śląsk organizacja
związkowa NSZZ „Solidarność” zrzeszająca pracowników powoda. Pismem tym
Zarząd Regionu potwierdził, że Międzyzakładowa Organizacja Związkowe NSZZ
„Solidarność” […] jest zarejestrowana w Regionie Dolny Śląsk NSZZ „Solidarność”.
Przewodniczącym tej organizacji na kadencję w latach 2006 - 2010, to jest do 31
marca 2010 r., jest Z. R.
Pismem z 27 lutego 2009 r. MOZ NSZZ „Solidarność” […] wystąpiła do
powoda z żądaniami przywrócenia do pracy zwolnionych pracowników będących
członkami związku oraz z innymi postulatami zagrażając, iż celem
wyegzekwowania żądań 21 marca 2009 r. rozpoczęta zostanie akcja strajkowa.
Powód odmówił uwzględnienia tych żądań i wystąpił do Region Dolny Śląsk NSZZ
„Solidarność” o wyjaśnienie, czy pozwany jest zarejestrowany i czy zrzesza jego
pracowników. Zaświadczeniem z 26 marca 2009 r. Region Dolny Śląsk NSZZ
„Solidarność” stwierdził, iż Międzyzakładowa Organizacja Związkowa NSZZ
„Solidarność” […], zarejestrowana w rejestrze podstawowych jednostek
organizacyjnych Związku Regionu Dolny Śląsk we Wrocławiu pod numerem […]
5
zrzesza członków zatrudnionych m.in. u powoda.
29 marca 2009 r. doszło do strajku na terenie zakładu powoda. W kwietniu
2009 r. w MOZ NSZZ „Solidarność” […] zarejestrowanych było 30 członków -
pracowników powoda, w maju 2009 r. - 29 członków, w czerwcu 2009 r. - 27
członków.
Powód prowadził rokowania z Międzyzakładową Organizacją Związkową
NSZZ „Solidarność” […] między innymi w sprawie podpisania zakładowego układu
zbiorowego pracy. Powód zwracał się do władz związku o przedstawienie
informacji dotyczących jego rejestracji, danych o reprezentatywności związku i
podstawy tego stwierdzenia.
Zarząd Regionu Dolny Śląsk NSZZ „Solidarność” raz na cztery lata
weryfikuje prawidłowość działania międzyzakładowych organizacji związkowych.
Niespełnienie któregokolwiek z wymagań statutowych powoduje wykreślenie
organizacji związkowej z rejestru. Zarząd Regionu weryfikuje także prawidłowość
wyborów władz w organizacjach zakładowych i międzyzakładowych.
Międzyzakładowa Organizacja Związkowa NSZZ „Solidarność” […] nigdy nie
została wykreślona z rejestru prowadzonego przez Region Dolny Śląsk NSZZ
„Solidarność”. Obecnie rejestracja organizacji związkowej dokonywana jest w
formie komputerowej, jednakże pierwsza rejestracja organizacji związkowej jest
zawsze wpisywana do zeszytu i dopiero w dalszej kolejności dane wprowadzane są
do komputera. Dokumenty rejestrowe nie są podpięte pod rejestr wprowadzony w
zeszycie, ale są przechowywane w oddzielnych segregatorach.
Każda organizacja związkowa jest zobowiązana do przedkładania dwa razy
do roku karty ewidencyjnej, w której wskazuje zakłady pracy objęte swym zakresem
działania. W razie zmiany zakresu działania organizacji, organizacja związkowa jest
zobowiązana poinformować o tym Zarząd Regionu przesyłając odpis uchwały
o objęciu swym działaniem nowego pracodawcy.
Sąd Okręgowy uznał, że powód nie wykazał, żeby miał interes prawny
w rozumieniu art. 189 k.p.c. w ustaleniu nieistnienia prawa pozwanej organizacji
związkowej do działania na terenie jego przedsiębiorstwa. Swoje zainteresowanie
uzyskaniem orzeczenia ustalającego o żądanej treści powód tłumaczył tym,
6
że otrzymał dwie sprzeczne ze sobą informacje na temat objęcia go działaniem
pozwanego. Zdaniem Sądu Okręgowego, ustalone fakty nie uzasadniały
wątpliwości powoda co do istnienia i legalności działania pozwanego w jego
zakładzie.
Sąd Okręgowy wskazał nadto, że powód nie ma interesu prawnego
w uzyskaniu żądanego ustalenia skoro pełna ochrona jego praw w prostszy
i łatwiejszy sposób może mu być udzielona np. w procesie o świadczenie albo
ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego. Pozwany 29 marca 2009 r.
rozpoczął akcję strajkową u powoda. Powód jako pracodawca miał możliwość
ustalenia legalności strajku z 29 maja 2009 r., gdyż na podstawie art. 26 ust. 2
ustawy z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. Nr 55,
poz. 236 ze zm.) przysługuje mu prawo do zawiadomienia organów ścigania
o popełnieniu przestępstwa przez organizatorów strajku w związku
ze zorganizowaniem go wbrew przepisom ustawy. Rozstrzygnięcie prokuratury,
czy też wydane na podstawie wniesionego przez nią aktu oskarżenia orzeczenie
sądu jest wystarczające do ustalenia, czy strajk był zorganizowany legalnie,
a co za tym idzie, czy zakładowa organizacja związkowa była uprawniona do
prowadzenia strajku.
W razie wniesienia przez zwolnionych z pracy pracowników odwołań
do sądu pracy w związku z wypowiedzeniem umów o pracę pracownikom
podlegającym ochronie organizacji związkowej, sąd pracy jest zobowiązany
zbadać, czy dany pracownik podlegał ochronie związku zawodowego, a co za tym
idzie kontroluje, czy związek zawodowy objął swoim działaniem pozwanego
pracodawcę. Sąd pierwszej instancji podkreślił, że aktualnie takie postępowania
sądowe, w związku ze zwolnieniem przez powoda pracowników - członków
pozwanej organizacji związkowej, toczą się przed Sądem Rejonowym - Sądem
Pracy w W.
Między stronami trwały rokowania w związku z objęciem powoda układem
zbiorowym pracy. Powód mógł wówczas wystąpić do sądu pracy właściwego dla
jego siedziby z wnioskiem o stwierdzenie reprezentatywności organizacji
związkowej. Zgodnie z art. 24125a
§ 4 k.p. pracodawca może przed zawarciem
7
układu zakładowego zgłosić uczestnikom prowadzącym rokowania w sprawie
zawarcia tego układu, pisemne zastrzeżenie co do spełniania przez zakładową
organizację związkową kryteriów reprezentatywności. W takiej sytuacji zakładowa
organizacja związkowa, wobec której zostało zgłoszone zastrzeżenie występuje do
sądu rejonowego właściwego dla siedziby pracodawcy z wnioskiem o stwierdzenie
jej reprezentatywności (art. 24125a
§ 5 k.p.).
Wyrokiem z 1 lutego 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego
i stwierdził, że prawidłowe jest stanowisko tego Sądu co do określenia momentu,
z którym osobność prawną nabywają jednostki organizacyjne NSZZ, „Solidarność",
tak samo jak stanowisko, że powód nie wykazał interesu prawnego w uzyskaniu
orzeczenia ustalającego o żądanej treści.
W skardze kasacyjnej od wyroku z 1 lutego 2012 r. powód zarzucił,
że orzeczenie to zapadło z naruszeniem prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c.), to jest art. 189 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że powód
nie miał interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie z uwagi na
możliwość dochodzenia ochrony swych praw w innych postępowaniach toczących
się bez udziału pozwanej jako ich strony oraz przez błędną wykładnię istoty
interesu prawnego polegającą na przyjęciu, że przytoczone przez powoda
wątpliwości prawne nie były wątpliwościami obiektywnymi.
Powód zarzucił nadto, że zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem przepisów
procesowych (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), to jest: - art. 17 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 379
pkt 6 k.p.c. przez ich niezastosowanie i przyjęcie, że powód nie ma interesu
prawnego w rozpoznaniu powództwa o ustalenie nieistnienia prawa pozwanej
organizacji związkowej do objęcia powodowej spółki zakresem swojego działania
z uwagi na możliwość rozpoznania tej kwestii w zawieszonych postępowaniach
toczących się przed Sądem Rejonowym, a zatem przyjęcie przez Sąd Apelacyjny,
że Sąd Rejonowy jest władny rozstrzygnąć kwestie pozostawione przez ustawę do
wyłącznej kompetencji Sądu Okręgowego jako Sądu pierwszej instancji; - art. 231
k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. polegające na przyjęciu domniemania, że pozwana
8
organizacja związkowa została właściwie założona, następnie prawnie
przekształcona i prawidłowo prowadzona, chociaż takiego wniosku nie można było
logicznie wyprowadzić z innych ustalonych w sprawie faktów; - art. 227 k.p.c. w zw.
z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. przez wadliwe zgromadzenie przez Sąd
pierwszej instancji materiału dowodowego istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy,
a następnie przyjęcie przez Sąd drugiej instancji - bez uzasadnienia podstaw takiej
decyzji - że Sąd Okręgowy prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe
i nierozważenie przez Sąd drugiej instancji w sposób wszechstronny zebranego
w sprawie materiału dowodowego, brak logiki w powiązaniu wniosków z zebranymi
dowodami, a tym samym przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania względnie o jego uchylenie
i orzeczenie „nieistnienia prawa pozwanej organizacji związkowej do objęcia
powodowej spółki zakresem swojego działania”.
Pozwany wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia
faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.), tymczasem tego aspektu
czynności Sądu Apelacyjnego dotyczy większa część zarzutów zgłoszonych przez
powoda w ramach drugiej podstawy kasacyjnej. W związku z ograniczeniem
dopuszczalności powoływania się w skardze kasacyjnej na pewne rodzaje zarzutów
(art. 3983
§ 3 k.p.c.) pozostaje zasada, że Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami
faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2
k.p.c.). Powód nie może zatem oczekiwać, że w ramach kasacyjnej kontroli
orzeczenia Sądu Apelacyjnego i w związku z zarzutem naruszenia przez ten Sąd
art. 231 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. Sąd Najwyższy oceni, czy prawidłowe było
skorzystanie z domniemania, że organizacja związkowa została właściwie
założona, następnie prawnie przekształcona i prawidłowo prowadzona oraz czy taki
wniosek można było wyprowadzić w logiczny sposób z innych ustalonych
w sprawie faktów. Z tych samym przyczyn powód nie może oczekiwać, że Sąd
Najwyższy w związku z zarzutem naruszenia art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1
9
k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. skontroluje, czy Sąd pierwszej instancji prawidłowo lub
też wadliwe zgromadził materiał dowodowy istotny dla rozstrzygnięcia sprawy,
a Sąd drugiej instancji zaakceptował to działanie bez wszechstronnego rozważenia
zebranego w sprawie materiału dowodowego i z przekroczeniem granic swobodnej
oceny dowodów. Czynności procesowe sądów pierwszej instancji pozostają poza
bezpośrednią kontrolą Sądu Najwyższego w postępowaniu kasacyjnym.
Zarzuty kasacyjne mogą jednak dotyczyć naruszenia takich przepisów
procesowych, które Sąd drugiej instancji miał obowiązek zastosować z urzędu lub
też na wniosek strony, a zatem także art. 17 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 6
k.p.c., przy czym ich zasadność zależy od stwierdzenia, że konkretne uchybienie
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Bezzasadnie powód zarzuca, że zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem
art. 17 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 6 k.p.c. Niniejsza sprawa została rozpoznana
w pierwszej instancji przez Sąd Okręgowy a w drugiej instancji przez Sąd
Apelacyjny. To, że w innych sprawach, o których wspominają Sądy obu instancji
kwestę legalności działania pozwanego na terenie przedsiębiorstwa powoda
miałyby oceniać sądy rejonowe nie ma znaczenia przy ocenie czynności
procesowych podejmowanych w niniejszej sprawie. Trzeba też dodać,
że wyznaczenie właściwości w sprawie zgodnie z przesłankami ustalonymi w art.
17 k.p.c. następuje w nawiązaniu do treści i charakteru roszczenia, z którego
wynika żądanie zgłoszone w pozwie. Wypracowując własne poglądy na temat
zasadności takich żądań sądy o różnej pozycji w strukturze organów wymiaru
sprawiedliwości oceniają kwestie będące przesłankami dla ich rozstrzygnięć, w tym
i takie, które mogą być przedmiotem sporów rozstrzyganych w odrębnie
wszczętych postępowaniach. Nie rodzi to jednak skutku w postaci nieważności
postępowań, bowiem sąd w każdej sprawie cywilnej przed wydaniem w niej
rozstrzygnięcia musi rozważyć wszystkie istotne dla niego kwestie, a zawieszenie
postępowania w sytuacji, gdy rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego
toczącego się postępowania nie jest obowiązkiem lecz jedynie uprawnieniem sądu
(art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c.).
10
Odpowiednie stosowanie art. 328 § 2 k.p.c. do uzasadnienia orzeczenia
sądu drugiej instancji oznacza, że uzasadnienie to nie musi zawierać wszystkich
elementów uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji; sąd odwoławczy
obowiązany jest zamieścić w uzasadnieniu takie elementy, które ze względu
na treść apelacji i zakres rozpoznania, są potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy
(por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 18 sierpnia 2010 r., II PK 46/10).
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. może być
skutecznie zgłoszony w skardze kasacyjnej jeśli stopień naruszenia reguł
ustalonych w tych przepisach uniemożliwia skontrolowanie merytorycznej trafności
zaskarżonego rozstrzygnięcia. Uzasadnienie orzeczenia Sądu drugiej instancji nie
jest dotknięte takimi wadami,
2. Bezzasadnie powód zarzuca, że zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem
prawa materialnego, to jest art. 189 k.p.c. przez bezpodstawne przyjęcie, że powód
nie ma interesu prawnego w uzyskaniu orzeczenia o żądanej przez niego treści.
Badając sprawę w tym aspekcie Sąd Apelacyjny odniósł się do relacji między
pracodawcą i związkami zawodowymi działającymi na terenie jego
przedsiębiorstwa i - wskazując, że na podstawie art. 189 k.p.c. można żądać
ustalenia istnienia lub nieistnienia tylko takiego stosunku prawnego lub prawa, które
ma naturę cywilistyczną (art. 1 k.p.c.) – stwierdził, że stosunki prawne pomiędzy
pracodawcami i związkami zawodowymi zaliczane są do zbiorowych stosunków
pracy, które co do zasady nie podlegają rozstrzygnięciom sądów powszechnych
lecz należą do kategorii sporów zbiorowych między pracownikami (związkami
zawodowymi) a pracodawcami w rozumieniu przepisów ustawy z 23 maja 1991 r.
o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Rozważania te sugerują, że charakter
stosunku prawnego, na tle którego zostało zgłoszone roszczenie powodował
wątpliwości Sądu Apelacyjnego co do dopuszczalności drogi sądowej w sprawie.
W tym kontekście trzeba zauważyć, że do sporu pomiędzy stronami doszło
w związku z tym, że pozwany z powołaniem się na swój status międzyzakładowej
organizacji związkowej w rozumieniu art. 34-342
ustawy z 23 maja 1991 r.
o związkach zawodowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm.;
dalej - u.z.z.) – objął swoimi działaniami pracowników powoda, co wiązało się
11
z realizowaniem wobec niego szeregu uprawnień przysługujących związkom
zawodowym. Działania tego rodzaju oczywiście ingerują w prowadzenie spraw
przedsiębiorstwa, nie tylko w wymiarze jednostkowym, dotyczącym konkretnych
pracowników – członków związku, ale i w szerszym zakresie, niezwiązanym
z konkretnym stosunkiem zatrudnienia, a zakres uprawnień, z jakich może
korzystać związek zawodowy w stosunku do konkretnego pracodawcy zależy
przede wszystkim od jego reprezentatywności, co znajduje potwierdzenie w art. 251
u.z.z.
W literaturze dostrzega się, że mankamentem uregulowań przewidzianych
w ustawie o związkach zawodowych jest nieokreślenie trybu pozwalającego
pracodawcy na zweryfikowanie przedstawianych mu danych na temat
reprezentatywności związku, decydujących o tym, jakie konkretne uprawnienia
związek może wobec niego realizować. Wskazuje się, że środkiem, przy
wykorzystaniu którego pracodawca może uzyskać ochronę prawną wobec
grożących mu niekorzystnych skutków zignorowania uprawnień związku, jeśli
te rzeczywiście mu przysługiwały lub też niekorzystnych skutków (być może także
w aspekcie ekonomicznym dla przedsiębiorstwa) podporządkowania się
zgłoszonym bezpodstawnie żądaniom związku jest wystąpienie na podstawie art.
189 k.p.c. z powództwem o ustalenie nieistnienia uprawień konkretnej organizacji
związkowej. Konieczność zapewnienia przedsiębiorcy ochrony sądowej w razie
zaistnienia wymagającego stanowczego rozstrzygnięcia przez niezależny organ
sporu pomiędzy nim a organizacją związkową, która na terenie jego
przedsiębiorstwa zamierza wykonywać przyznane jej kompetencje, rzutujące na
sposób prowadzenia przedsiębiorstwa i jego wyniki, znajduje oparcie w art. 45 ust.
1 Konstytucji. W świetle wypowiedzi w literaturze może budzić wątpliwości kwestia,
czy spory tego rodzaju nie należą do właściwości sądów pracy, choć trudno je
ulokować w kategorii spraw z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 459-4777
k.p.c. w zw. z art. 476 § 1 k.p.c.
3. Trafnie Sąd Apelacyjny wskazał, że żądanie ustalenia prawa lub stosunku
prawnego może być skutecznie zgłoszone wyjątkowo, gdy powód wykaże, że ma
interes prawny w uzyskaniu takiego rozstrzygnięcia. W wyroku z 15 marca 2002 r.,
II CKN 919/99, Lex nr 54376, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że skuteczne powołanie się
12
na interes prawny wymaga wykazania, że oczekiwane rozstrzygnięcie wywoła takie
skutki w stosunkach między stronami, w następstwie których ich sytuacja prawna
zostanie określona jednoznacznie i tym samym wyeliminowane zostanie,
wynikające z błędnego przekonania co do przysługiwania powodowi określonych
uprawnień, ryzyko naruszenia w przyszłości jego praw. W przypadku gdy dojdzie
już do naruszenia prawa, w związku z którym powodowi służy roszczenie
o świadczenie (danie, czynienie, zaniechanie, znoszenie), wyłączona jest
możliwość skutecznego wystąpienia z powództwem o ustalenie, skoro sfera
podlegająca ochronie jest w takiej sytuacji szersza, a rozstrzygnięcie o różnicy zdań
w stanowiskach stron nabiera charakteru przesłankowego. Pogląd wyrażony w tym
orzeczeniu trzeba uznać utrwalony i powszechny. Ma on zastosowanie także do
oceny okoliczności, na które powód powoływał się w niniejszej sprawie.
Trafnie zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny, że wątpliwości pracodawcy co do
dopuszczalności realizowania pewnych kompetencji przez związek zawodowy na
terenie jego przedsiębiorstwa mogą być wyjaśniane w charakterze przesłanek dla
rozstrzygnięcia w sprawach pracowniczych. Konsekwencje tych działań pozwanego
na terenie przedsiębiorstwa powoda, które zostały już podjęte i oddziaływały na
konkretne stosunki pracownicze będą wyjaśnione w sporach powoda
z pracownikami. Niewątpliwie takie postępowania toczą się aktualnie pomiędzy
byłymi pracownikami powoda w niniejszej sprawie i powodem przed sądami pracy
a w celu ich rozstrzygnięcia konieczne będzie zajęcie przez sądy stanowiska co do
objęcia pracowników powoda ochroną związkową i być może także w innych
kwestiach, ujawniających się jako sporne między powodem i pozwanym
w niniejszej sprawie. Wyroki wydane w sprawach pracowniczych będą wiązać na
zasadach oznaczonych w art. 365 k.p.c., a wynikająca z nich powaga rzeczy
osądzonej ograniczy się do stron postępowania - art. 366 k.p.c.
Do wyjaśnienia niektórych spornych między stronami kwestii mogłoby dojść
w postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 24125a
§ 5 k.p. lub – po
zawiadomieniu prokuratury o podejrzeniu zorganizowania nielegalnej akcji
strajkowej na terenie przedsiębiorstwa powoda - w postępowaniu prowadzonym na
podstawie art. 26 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych.
13
Niewątpliwe w końcu jest, że jeśli po stronie powoda w związku z działaniami
pozwanego powstały już jakieś cywilne roszczenia o świadczenie w stosunku do
niego (np. odszkodowawcze), to powód mógłby ich dochodzić przez sądem.
4. Jest teoretycznie możliwe, że wskazane wyżej formy udzielenia ochrony
sądowej prawom powoda w związku z realizowaniem wobec niego uprawnień przez
pozwany związek zawodowy okazałyby się niewystarczające. Taka sytuacja
usprawiedliwiałaby rozważanie, czy powodowi powinna być udzielona ochrona
prawna w ramach powództwa o ustalenie. Powództwo to musiałoby jednak
dotyczyć konkretnego stosunku prawnego, w jakim powód ma pozostawać
z pozwanym lub konkretnego prawa, które pozwany wobec niego zrealizował
(a zakwestionowanie tego działania nie wiąże się z powstaniem po stronie powoda
roszczeń o świadczenie) lub może realizować. To samo odnieść trzeba do
ustalenia negatywnego.
Podstawową okolicznością, która uniemożliwia przyjęcie, że powód ma
interes prawny w uwzględnieniu żądania, które zgłosił w niniejszej sprawie jest jego
nieprecyzyjne brzmienie. Powód domagał się ustalenia, że nie istnieje prawo
pozwanej organizacji związkowej do objęcia go zakresem jej działania.
Żądanie to wiązało Sądy obu instancji przy rozpoznawaniu sprawy, stosownie do
art. 321 § 1 k.p.c. i nie było zmieniane w toku postępowania. W takiej też postaci
powód powtórzył je we wnioskach skargi kasacyjnej, w których określił, jakiego
rozstrzygnięcia oczekuje ewentualnie od Sądu Najwyższego.
Pozwany jest jednostką organizacyjną NSZZ „Solidarność” o statusie
międzyzakładowej organizacji związkowej w rozumieniu art. 34-342
u.z.z. i ta
ustawa, a nie orzeczenie sądu wyznacza zakres jego uprawień. Kwestia, kiedy
jednostki organizacyjne Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego
„Solidarność” uzyskują podmiotowość prawną została już wyjaśniona
w orzecznictwie, a trzeba podkreślić, że problemami tymi Sąd Najwyższy zajmował
się w sprawach, w których zgłoszono żądania przywrócenia do pracy. W uchwale
7 sędziów Sądu Najwyższego z 25 marca 1993 r., I PZP 73/93 (OSNC 1993, nr 10,
poz. 169), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że na podstawie rejestracji NSZZ "Solidarność"
osobowość prawną uzyskał tylko ten Związek. Jednostki organizacyjne Związku
14
istniejące w dniu wejścia w życie zmiany statutu, określającej jednostki mające
osobowość prawną (art. 13 pkt 7 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych, Dz.U. Nr 55, poz. 234), nabyły tę osobowość z tym dniem.
Jednostki organizacyjne powstające po tej dacie nabywają osobowość prawną
z chwilą uzyskania - zgodnie ze statutem Związku - prawa do działania
w charakterze statutowych struktur Związku Zawodowego „Solidarność”. Podobnie
w tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 16 lutego 2007 r., II PK
196106 (OSNP 2008, nr 7-8, poz. 194). Natomiast w wyroku z 10 stycznia 2002 r.,
I PKN 790/00 (OSNP 2004, nr 2, poz. 29), Sąd Najwyższy wyjaśnił,
że za międzyzakładową organizację związkową w rozumieniu art. 34 u.z.z. można
uznać tylko taką strukturę NSZZ „Solidarność”, która zakresem swego działania
obejmuje co najmniej dwóch pracodawców w rozumieniu art. 3 k.p.
O ile w uzasadnieniu pozwu powód przytoczył pewne okoliczności
świadczące o tym, że w przeszłości powstały pomiędzy nim i pozwanym spory co
do tego, czy pozwany objął jego przedsiębiorstwo działalnością związkową, to nie
wskazał na okoliczności, które aktualnie uzasadniałyby jego wątpliwości w tym
względzie, a już z całą pewnością nie wskazał takich okoliczności, które by miały
tłumaczyć ustalenie, że pozwany nie może objąć go zakresem swojego działania
w przyszłości. Żądanie pozwu zgłoszone przez powoda jest na tyle nieprecyzyjne,
że nie sposób wskazać czasokresu, w jakim powinno być zbadane i okoliczności
miarodajnych dla wydania rozstrzygnięcia o jego zasadności.
Żądanie pozwu zgłaszane na podstawie art. 189 k.p.c. i zmierzające do
ustalenia prawa lub stosunku prawnego (także negatywnie) musi być przez powoda
formułowane ze świadomością skutków, jakie w świetle obowiązującego prawa ma
wywoływać prawomocny wyrok, a mianowicie, że będzie on wiązać w granicach
wyznaczonych treścią art. 365 k.p.c. oraz tworzyć w relacjach między stronami stan
powagi rzeczy osądzonej - art. 366 k.p.c. Z brzmienia żądania zgłoszonego przez
powoda nie wynika, czy tyczy się ono czasu przeszłego, obecnego, czy też ma
działać na przyszłość oraz jakich konkretnie działań pozwanego czy stosunków
prawnych już nawiązanych przez strony w związku z tymi działaniami dotyczy.
15
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39814
k.p.c. oraz art. 108 § 1
w zw. z art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c., przy uwzględnieniu taryfowych stawek
wynagrodzenia pełnomocników reprezentujących powoda w postępowaniu
kasacyjnym, Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
jw