Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 27/13
POSTANOWIENIE
Dnia 12 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. W.
przeciwko S. W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 kwietnia 2013 r.,
zażalenia pozwanego
na postanowienie Sądu Okręgowego w G.
z dnia 19 grudnia 2012 r., sygn. akt […],
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z 19 grudnia 2012 r. Sąd Okręgowy w G. odrzucił apelację
pozwanego – S. W. od wyroku Sądu Rejonowego w G. z 10 października 2011 r.,
gdyż przyjął, że wyrok ten miał charakter wyroku zaocznego, a zatem na mocy art.
344 § 1 k.p.c. przysługuje od niego sprzeciw, a nie apelacja.
W zażaleniu na postanowienie z 19 grudnia 2012 r. pozwany zarzucił,
że orzeczenie to zapadło z naruszeniem art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 6
ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności przez
rozpoznanie sprawy z pogwałceniem zasad sprawiedliwego i rzetelnego procesu
oraz art. 373 w zw. z art. 370 k.p.c. przez błędne zastosowanie i uznanie apelacji
pozwanego za niedopuszczalną w warunkach, gdy zaskarżony nią wyrok został
wydany na podstawie art. 316 k.p.c. oraz art. 339 k.p.c. poprzez uznanie,
że w sprawie powinien zapaść wyrok zaoczny, chociaż pozwany usprawiedliwił
swoją nieobecność na rozprawie i wniósł o ustanowienia pełnomocnika z urzędu
w celu podjęcia obrony swoich praw.
Pozwany wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Z akt wynika, że postępowanie w niniejszej sprawie zostało wszczęte na
podstawie pozwu, w którym powódka domagała się zasądzenia od pozwanego
kwoty 70.000 zł tytułem zadośćuczynienia. Z pozwu wynikało, że pozwany odbywa
karę pozbawienia wolności za czyn, w związku z którym powódka dochodzi
roszczeń. Odpis pozwu został pozwanemu doręczony do zakładu karnego.
Pozwany nie ustosunkował się do żądania pozwu, złożył jedynie wniosek
o zwolnienie go od kosztów sądowych i ustanowienie mu pełnomocnika z urzędu,
co mogło świadczyć o woli podjęcia obrony przed roszczeniami powódki.
Na rozprawie wyznaczonej na 10 października 2011 r., na którą pozwany
się nie stawił, Sąd Rejonowy w G. oddalił powyższe wnioski pozwanego
i wydanym po przeprowadzeniu postępowania dowodowego wyrokiem
z 10 października 2011 r. zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę
3
70.000 zł oraz nakazał ściągnąć od niego kwotę 3.500 zł tytułem nieuiszczonych
kosztów sądowych. Tego samego dnia przewodniczący zarządził doręczenie
pozwanemu odpisu wyroku wydanego w sprawie z pouczeniem o apelacji,
stosownie do art. 327 § 2 k.p.c.
W piśmie z 13 października 2011 r. pozwany wystąpił o sporządzenie
uzasadnienia wyroku, a 17 października 2011 r. swój udział w sprawie zgłosił
ustanowiony przez niego pełnomocnik, któremu odpis wyroku wraz
z uzasadnieniem został doręczony 27 października 2011 r. Pełnomocnik
4 listopada 2011 r. imieniem pozwanego wniósł apelację od wyroku
z 10 października 2011 r. Sąd Okręgowy wyznaczył rozprawę w celu rozpoznania
tego środka odwoławczego i po jej przeprowadzeniu wydał zaskarżone
postanowienie.
2. Charakter rozstrzygnięcia jest determinowany jego przedmiotem w tym
sensie, że orzeczenie o istocie sprawy poddanej pod osąd jest zawsze wyrokiem,
niezależnie od tego, jaką nazwę sąd nadałby takiemu orzeczeniu, a rozstrzygnięcie
dotyczące kwestii incydentalnych lub ubocznych dla postępowania względnie
powodujące tylko skutki procesowe jest postanowieniem, także wtedy, gdyby
zamieszczone zostało w wyroku czy też wprost tak nazwane.
Ścisłą zależność między przedmiotem rozstrzygnięcia i charakterem, jaki
należy mu przypisać można stwierdzić także wówczas, gdy rozważa się przesłanki
wydania wyroków częściowych i wstępnych (art. 317 § 1 i art. 318 § 1 k.p.c.).
Odmienne zasady rządzą wydawaniem wyroków zaocznych. Sąd wydaje
takie wyroki w wypadkach określonych w art. 339 i art. 340 k.p.c., tj. w razie
bezczynności pozwanego, który prawidłowo zawiadomiony o terminie rozprawy, nie
stawi się na niej i nie zajmie stanowiska co do żądania pozwu. Gdy twierdzenia
powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach
procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą budzą wątpliwości lub
zostały przytoczone w celu obejścia prawa, to nie można ich przyjąć za prawdziwe,
a sąd musi przeprowadzić postępowanie dowodowe w celu wyjaśnienia powstałych
wątpliwości (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z 14 sierpnia 1972 r., III CR
153/72, OSNCP 1973, nr 5, poz. 60). Sąd nie wyda wyroku zaocznego wtedy,
4
gdy pozwany żądał przeprowadzenia rozprawy w swej nieobecności albo składał
już w sprawie wyjaśnienia ustnie lub na piśmie.
Przedmiot rozstrzygnięcia determinuje jego charakter, a w dalszej
kolejności także właściwy dla niego zwyczajny środek zaskarżenia; postanowienia
zaskarżalne są zażaleniem, a wyroki - apelacją. Od uwzględniającego powództwo
wyroku zaocznego, z uwagi na szczególne okoliczności jego wydania, pozwanemu
przysługuje środek zaskarżenia w postaci sprzeciwu (art. 344 k.p.c.), o czym
pozwanego należy pouczyć przy doręczeniu mu odpisu takiego wyroku.
Wyroków zaocznych uwzględniających powództwo sąd nie uzasadnia. Na
wniosek powoda uzasadnia natomiast wyroki zaoczne oddalające powództwo
(art. 342 k.p.c.).
Z powyższego wynika, że wyroki zaoczne różnią się od pozostałych
wyroków nie przedmiotem rozstrzygnięcia, lecz warunkami jego wydania.
Zrealizowanie się w konkretnej sytuacji procesowej przesłanek do wydania wyroku
zaocznego musi być uświadomione przede wszystkim przez sąd prowadzący
postępowanie. Swoje stanowisko w tej kwestii sąd manifestuje stronom
postępowania nazywając wyrok „zaocznym" i postępując z nim stosownie do art.
342 k.p.c. Skoro wyrok zaoczny różni się od wyroku zwykłego nie przedmiotem
rozstrzygnięcia lecz warunkami jego wydania, to strony i ewentualne inne osoby
zainteresowane przebiegiem i wynikiem postępowania są w stanie spostrzec,
że sąd uznał, iż istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego na podstawie
opisanego wyżej zachowania. Tylko na tej podstawie są też w stanie stwierdzić,
jaki środek zaskarżenia przysługuje im od wydanego orzeczenia i jakich wymagań
muszą dopełnić w celu jego wniesienia.
3. Gdy sąd pierwszej instancji, pomimo nie stawienia się pozwanego
odbywającego karę pozbawienia wolności na rozprawę i nie zajęcia przez niego
stanowiska co do istoty żądania pozwu, prowadzi postępowanie dowodowe
i wydaje wyrok, który doręcza pozwanemu z pouczeniem o apelacji, a powodowi
nie doręcza go wcale, to brak jest podstaw do wnioskowania, że sąd ten dostrzegł
okoliczności przewidziane przez art. 339 § 1 i 2 k.p.c. i wydał w sprawie wyrok
zaoczny. Jeżeli nawet czynności sądu prowadzące do wydania w takich
5
okolicznościach wyroku „zwykłego" zostały podjęte z uchybieniem przepisom
o wydawaniu wyroków „zwykłych" i zaocznych, to uchybienie to może być
dostrzeżone i skorygowane po rozpoznaniu środka zaskarżenia właściwego dla
tego rodzaju wyroku, który ostatecznie został wydany. Brak jest w takim przypadku
dostatecznych podstaw do wnioskowania, że sąd w okolicznościach sprawy
dostrzegł przesłanki określone w art. 339 § 1 i 2 k.p.c., lecz nie uzewnętrznił ich
przez użycie nazwy „wyrok zaoczny". Równie prawdopodobne jest bowiem, że sąd
w postawie procesowej pozwanego - być może błędnie - dopatrzył się stanowiska
stwarzającego warunki do wydania wyroku zwykłego.
Pozwany odbywający karę pozbawienia wolności, któremu sąd - po
przeprowadzeniu rozprawy pod jego nieobecność - doręczy odpis wyroku bez
zastrzeżenia o jego „zaocznym" charakterze, lecz z pouczeniem o możliwości
wystąpienia z wnioskiem o sporządzenie uzasadnienia tego wyroku w celu
zaskarżenia go apelacją, nie ma żadnych podstaw do wnioskowania, że wyrok ten,
jako zaoczny, powinien być zaskarżony sprzeciwem. Stanowisko to koresponduje
z poglądem wyrażanym już wcześniej w orzecznictwie Sądu Najwyższego,
że z samego założenia strona nie powinna ponosić ujemnych konsekwencji
procesowych na skutek omyłek organu orzekającego (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 25 lutego 1976 r., II CR 20/76 OSNC 1977, nr 1, poz. 8
i postanowienie Sądu Najwyższego z 3 lutego 2012 r., I CZ 148/11, Lex
nr 1157539).
Ze wskazanych wyżej przyczyn odrzucenie środka odwoławczego
pozwanego w stanie faktycznym sprawy musiało zostać uznane za skutek zbyt
daleko idący. Z tego względu postanowienie podlegało uchyleniu na podstawie
art. 3941
§ 3 k.p.c. w zw. z art. 39816
k.p.c.
es