Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 26/13
POSTANOWIENIE
Dnia 17 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący)
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
SSN Dorota Rysińska
Protokolant Jolanta Włostowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Bogumiły Drozdowskiej
w sprawie G. P.
skazanego z art. 280 § 2 k.k. i inne
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 10 czerwca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 maja 2012 r., .
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w G.
z dnia 6 czerwca 2011 r.,
1. na podstawie art. 432 kpk w zw. z art. 518 kpk pozostawić
bez rozpoznania cofniętą kasację obrońcy skazanego G. P.,
2. zwolnić skazanego od wydatków postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Prokurator Okręgowy w G., kierując do Sądu Okręgowego w G. akt
oskarżenia w sprawie złożonej przedmiotowo i podmiotowo oskarżył m. in. G. P. o
usiłowanie zabójstwa M. G. (pkt. 27 aktu oskarżenia). Zarzut ten zdecydował, że
sprawa niniejsza zarejestrowana pod sygnaturą IV K 365/03, stosownie do treści
art. 28 § 4 k.p.k., toczyła się w składzie dwóch sędziów zawodowych i trzech
2
ławników. W wyroku z dnia 20 lipca 2006 r. Sąd Okręgowy w G. w ramach czynów
zarzucanych oskarżonemu G. P. w pkt. 26 i 27 aktu oskarżenia, tyczących napadu
rabunkowego z użyciem broni na pracowników firmy „D.”, nie przyjął aby oskarżony
usiłował dokonać zabójstwa M. G., wyeliminował z kwalifikacji prawnej art. 13 § 1
k.k. w zw. z art. 148 § 1 k.k. i czyn tego oskarżonego zakwalifikował z art. 258 § 2
k.k. w zw. z 280 § 2 k.k. i art. 157 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., skazując go za to
przestępstwo (k.7189). Powyższy wyrok został zaskarżony apelacjami wyłącznie
przez obrońców oskarżonych, w tym obrońcę G. P. Po rozpoznaniu tych apelacji
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 30 listopada 2007 r., uchylił zaskarżony wyrok m.
in. w odniesieniu do G. P. i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi I
instancji (k.7492), zlecając jej rozpoznanie w składzie określonym w art. 28 § 4
k.p.k. (k. 7514). Orzekając ponownie Sąd Okręgowy w G. na pierwszej rozprawie w
dniu 5 stycznia 2009 r., przystąpił do rozpoznania sprawy w składzie 2 sędziów i 3
ławników, respektując wytyczne Sądu odwoławczego (k.7994). W dniu 18 lutego
2009 r. Przewodniczący Wydziału Sądu Okręgowego w G., stwierdzając
wystąpienie pośredniego zakazu reformationis in peius (art. 443 k.p.k.),
zarządzeniem wyznaczył do rozpoznania tej sprawy skład określony w art. 28 § 2
k.p.k. – jednego sędziego i dwóch ławników. Zarządzenie to w sposób dorozumiany
zaakceptował ponownie wyznaczony skład Sądu Okręgowego w G. i od dnia 19
lutego 2009 r. rozpoznawał sprawę oraz wyrokował w składzie trzyosobowym. Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 maja 2012 r., po rozpoznaniu apelacji obrońców
oskarżonych zmienił zaskarżony wyrok w odniesieniu do oskarżonego G. P.,
jednak nie uwzględnił zarzutu apelacji jego obrońcy co do wystąpienia
bezwzględnej przyczyny odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt. 1 k.p.k. -
nienależytej obsady Sądu I instancji (str. 19 – 20 uzasadnienia SA).
W związku z zaistniałą sytuacją procesową obrońca skazanego G. P., w
kasacji wywiedzionej od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego, ponowił
wskazany wyżej i oparty o bezwzględną przyczynę odwoławczą zarzut nienależytej
obsady Sądu Okręgowego orzekającego w I instancji pomimo tego, że oskarżony
G. P. był oskarżony o przestępstwo z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 1 k.k., za
które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności, co
determinowało pięcioosobowy skład sądu (art. 28 § 4 k.p.k.).
3
Pismem z dnia 6 czerwca 2013 r. obrońca G. P., za zgodą skazanego, cofnął
wniesioną na jego korzyść kasację, dołączając pisemne oświadczenie G. P.,
wyrażające zgodę na takie postąpienie obrońcy.
Sąd Najwyższy zaważył co następuje.
Przystępując do rozpoznania kasacji należało przede wszystkim rozstrzygnąć,
czy jej cofnięcie jest skuteczne. Zgodnie z treścią art. 432 k.p.k. w zw. z art. 518
k.p.k., decyzja w tym zakresie może zapaść po stwierdzeniu, że nie zachodzą
okoliczności przewidziane w art. 439 k.p.k. ( bezwzględne przyczyny odwoławcze).
Szczegółowe zbadanie tego zagadnienia wiąże się także z podniesionym w kasacji
zarzutem nienależytej obsady Sądu I instancji orzekającego w tej sprawie, opartym
o przesłankę z art. 439 § 1 pkt. 2 k.p.k. W związku z tym należało rozstrzygnąć, czy
o składzie Sądu I instancji określonym w art. 28 k.p.k. decyduje kwalifikacja prawna
i opis czynu zaproponowane w akcie oskarżenia, czy też sytuacja procesowa
powstała po uchyleniu pierwszego wyroku Sądu Okręgowego wskutek rozpoznania
apelacji obrońcy oskarżonego, a w szczególności funkcjonowanie w postępowaniu
ponownym pośredniego zakazu reformationis in peius ( art. 443 k.p.k.). W tym
zakresie poglądy judykatury są rozbieżne. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19
marca 1970 r., VI KZP 27/69 (publ. OSNKW 1970 r., z.4-5, poz.33) stwierdził, że „..
przymiotu przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę śmierci, nie traci czyn
zagrożony taką karą nawet w wypadku, gdy z mocy określonego przepisu części
ogólnej k.k. nie jest w ogóle możliwe wymierzenie kary najwyższej (por. art. 31
d.k.k.) albo gdy wymierzeniu takiej kary stoi na przeszkodzie procesowy zakaz
reformationis in peius (por. art. 408 d.k.p.k.)…” . Podobne stanowisko zajął Sąd
Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 17 września 2008 r., II AKa 170/08 (publ.
KZS 2009 r. z.6, poz.86). Z kolei w postanowieniu SN z dnia 6 listopada 2008 r., IV
KK 143/08 (publ. OSNKW z 2009r., z.5, poz.38), przyjęto odmienny pogląd
uznając, że zakaz określony w art. 443 k.p.k. współkształtuje właściwość i skład
sądu pierwszej instancji ponownie rozpoznającego sprawę.
Jak się wydaje Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 30 listopada 2007 r.,
uchylającym wyrok Sądu I instancji w odniesieniu do G. . przyjął pierwszy z
prezentowanych poglądów, zlecając Sądowi Okręgowemu w G. w postępowaniu
4
ponownym orzekanie w składzie o jakim mowa w art. 28 § 4 k.p.k., jednak bliżej
swojego stanowiska nie uzasadnił (k.7514).
Nie oznacza to jednak, że Sąd I instancji w toku ponownego rozpoznania
sprawy zwolniony był od badania swojej właściwości i składu w jakim ma orzekać,
mimo zakresu związania tegoż Sądu zapatrywaniami prawnymi Sądu
odwoławczego i jego wskazaniami co do dalszego toku postępowania (art. 442 § 3
k.p.k.).
Sąd Najwyższy w tym składzie podziela stanowisko Sądu Apelacyjnego,
wyrażone przy ponownym rozpoznaniu apelacji obrońcy oskarżonego G. P., w
wyroku z dnia 22 maja 2012 r., a sprowadzające się do twierdzenia, że kwestia
obsady Sądu I instancji w postępowaniu ponownym została rozstrzygnięta w
zgodzie z przepisami Kodeksu postępowania karnego (str. 19-20 uzasadnienia
SA).
Niewątpliwie kolegialny skład sądu I instancji determinuje dyspozycja w art. 28
§ 2 i 4 k.p.k., która uzależnia orzekanie w składzie jednego sędziego i dwóch
ławników lub dwóch sędziów i trzech ławników od tego czy sprawa, którą obejmuje
postępowanie jurysdykcyjne dotyczy zbrodni, czy też przestępstwa za które
ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności.
Przy czym dyspozycja tego przepisu nie może być rozumiana w ten sposób,
że chodzi tu o czyny, których opis i kwalifikacja zostały zamieszczone w akcie
oskarżenia, bowiem nie można uznać, że zawarta w akcie oskarżenia ocena
prawna czynu oskarżonego ma wyłączny wpływ na właściwość i skład sądu. Należy
podkreślić, że przepisy k.p.k. nie ograniczają możliwości weryfikacji aktu
oskarżenia, także w zakresie jego wpływu na sposób procedowania sądu, do fazy
końcowego rozstrzygania w przedmiocie procesu, o czym przekonuje chociażby
możliwość wydania postanowienia o niewłaściwości sądu lub o zmianie
wskazanego w akcie oskarżenia trybu postępowania, czy zwrotu sprawy
prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego
(art. 339 § 3 pkt. 3 i 4 k.p.k.). Nie budzi również wątpliwości, że o ile sąd orzekający
w składzie jednoosobowym lub ławniczym stwierdzi, iż zachodzi potrzeba
uprzedzenia stron o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu oskarżonego na
przestępstwo, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia
5
wolności, przekazuję tę sprawę do rozpoznania w składzie dwóch sędziów i trzech
ławników, ewentualnie, o ile istnieje taka potrzeba, wydaje orzeczenie o
przekazaniu sprawy według właściwości do sądu okręgowego. Nadto prokurator
jest "gospodarzem procesu" jedynie w stadium przygotowawczym, zaś po
wniesieniu aktu oskarżenia rolę tę przejmuje sąd, a prokurator staje się jedynie
stroną procesową. W związku z tym ewentualne modyfikacje aktu oskarżenia, już
po jego wniesieniu do sądu, dokonane przez prokuratora , a nawet cofnięcie skargi
nie wiążą sądu (art. 14 § 2 k.p.k.).
Dlatego słusznie Sąd Najwyższy stwierdził, że „..W wypadku gdy określony
skład sądu zależny jest od rodzaju sprawy poddanej osądowi (art. 28 § 3 k.p.k.),
decydujące znaczenie dla oceny, czy sąd był "nienależycie obsadzony" (art. 439 §
1 pkt 2 k.p.k.), ma czyn przestępny, na którego popełnienie wskazuje akt
oskarżenia z tym jednak zastrzeżeniem, że ani opis czynu, ani kwalifikacja prawna
zaproponowana w akcie oskarżenia - podobnie jak przy orzekaniu o właściwości -
nie wiąże sądu…” (zob. uchwała SN z dnia 16 listopada 2000 r., I KZP 35/00, publ.
OSNKW 2000 r., z.11-12, poz.92).
Odnosząc te uwagi do analizowanej sytuacji procesowej, należało rozstrzygnąć
jakiego rodzaju sprawa została poddana osądowi Sądu Okręgowego w G. w
postępowaniu ponownym. W tym zakresie najbardziej istotne znaczenie ma
charakter procesowy wyroku Sądu odwoławczego, uchylającego zaskarżony wyrok
Sądu I instancji i przekazującego sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania.
To bowiem rozstrzygnięcie określiło granice w jakich nastąpiło przekazanie, a tym
samym przestępstwo o jakie toczyła się sprawa w dalszym jej rozpoznaniu. Sąd I
instancji orzekający ponownie był bowiem związany pośrednim zakazem
reformationis in peius (art. 443 k.p.k.), wykluczającym możliwość wydania
orzeczenia surowszego niż uchylone nie tylko co do kary, jak w stanie prawnym
aktualnym dla orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia z dnia 19 marca 1970 r., w
sprawie VI KZP 27/69, ale również co do opisu i kwalifikacji prawnej czynu
oskarżonego. Zatem, uniemożliwiał przyjęcie w opisie czynu przypisanego
oskarżonemu elementów faktycznych wypełniających znamiona usiłowania
zabójstwa i skazanie go za przestępstwo z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 1 k.k.,
6
ograniczając zakres przedmiotowy sprawy do orzekania w zakresie pozostałych
czynów, w tym zbrodni z art. 280 § 2 k.k.
Pogląd ten znajduje również swoje uzasadnienie w dyspozycji art. 442 § 1
k.p.k. in principio. Przepis ten stanowi, że sąd, któremu przekazano sprawę do
ponownego rozpoznania, orzeka w granicach w jakich nastąpiło przekazanie.
Oznacza to, że sąd I instancji orzekający ponownie jest związany tymi
granicami i związanie to ma charakter bezwzględny. Jedynym warunkiem
umożliwiającym przekroczenie tych granic jest sytuacja, gdy uchylenie wyroku
nastąpiło tylko w zakresie rozstrzygnięcia o karze albo środku karnym i w toku
ponownego postępowania ujawniły się okoliczności czy dowody, przemawiające za
uniewinnieniem oskarżonego albo umorzeniem postępowania (zob. postanowienie
SN z dnia 4 kwietnia 2012 r., III KK 293/11, publ. OSNKW 2012 r., z.10, poz.98).
W konsekwencji Sąd I instancji w postępowaniu ponownym nie mógł już w
ogóle badać kwestii odpowiedzialności oskarżonego za przestępstwo z art. 13 § 1
k.k. w zw. z art. 148 § 1 k.k., zarzucane pierwotnie w akcie oskarżenia, ponieważ
wszedłby w kolizję z uprzednim orzeczeniem Sądu odwoławczego. Prowadzi to do
wniosku, że w analizowanym układzie procesowym wyrok Sądu odwoławczego
uchylający poprzedni wyrok Sądu I instancji, z przekazaniem sprawy do
ponownego rozpoznania spowodował, iż sprawa ta nie wymagała już składu Sądu
określonego w art. 28 § 4 k.p.k., zaś aktualizował orzekanie w składzie wskazanym
w art. 28 § 2 k.p.k., o czym dodatkowo przekonuje treść zapadłego w niniejszym
postępowaniu wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 6 czerwca 2011 r., w sprawie
IV K 42/06.
Na marginesie należy zauważyć, że zastrzeżenie budził jedynie fakt, iż o
zmianie składu orzekającego, z uwagi na funkcjonowanie pośredniego zakazu
reformationis in peius, zdecydowało zarządzenie Przewodniczącego Wydziału
Sądu Okręgowego w G., podczas gdy w tej materii powinien wydać postanowienie
Sąd orzekający w postępowaniu ponownym, na pierwszej rozprawie, albowiem
tylko ten Sąd był uprawniony do oceny skutków procesowych poprzedniego wyroku
Sądu odwoławczego. W związku z tym należy uznać, że Przewodniczący, wydając
to zarządzenie, przekroczył swoje uprawnienia, jednak to uchybienie zostało
konwalidowane, albowiem wyznaczony skład Sądu przystąpił do rozpoznania
7
sprawy na rozprawie, akceptując tym samym wstępną decyzję co do swej obsady i
wydając w tym składzie orzeczenie kończące postępowanie w sprawie. Zatem, to
uchybienie stanowi jedynie względną przyczynę odwoławczą i nie można go
utożsamiać z nienależytą obsadą sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt. 2 k.p.k.
Z tych względów, stwierdzając, że nie doszło do uchybień, o których mowa w
art. 439 § 1 k.p.k., w tym w jego pkt.2, należało uznać cofnięcie kasacji przez
obrońcę G. P. za skuteczne, skoro na takie postąpienie uzyskał on pisemną zgodę
skazanego (art. 431 § 3 k.p.k. w zw z art. 518 k.p.k.).