Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 168/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący)
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
SSN Andrzej Stępka
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza,
w sprawie R. S. i G. S.
skazanych z art. 197 § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 4 października 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanych
od wyroku Sądu Rejonowego w C.
z dnia 23 listopada 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę oskarżonych R. S. i G. S.
przekazuje do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w L. jako
sądowi pierwszej instancji.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w C., po rozpoznaniu wniosków obrońców R. S. i G. S.
złożonych w trybie art. 387 § 1 k.p.k., o wydanie wobec oskarżonych wyroku
skazującego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego i wymierzenie im
2
określonej kary, wyrokiem z dnia 23 listopada 2012 r., oskarżonego R. S. uznał za
winnego tego, że w nocy z 6 na 7 lutego 2012 r., na trasie K.-K.-C. przy użyciu
przemocy polegającej na przytrzymywaniu E. D. za ręce i nogi, przyciskaniu ciałem
po uprzednim ściągnięciu jej spodni i bielizny doprowadził ją do obcowania
płciowego w ten sposób, że włożył jej członka do pochwy, czym wyczerpał
dyspozycję art. 197 § 1 k.k. i za to na podstawie tego przepisu skazał go na karę 2
lat pozbawienia wolności. Również oskarżonego G. S. uznał za winnego tego, że w
tym samym miejscu i czasie oraz w identyczny sposób doprowadził E. D. do
obcowania płciowego, tj. przestępstwa z art. 197 § 1 k.k. i za to na podstawie tego
przepisu skazał go na karę 2 lat pozbawienia wolności. Na podstawie art. 69 § 1 i 2
k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. wykonanie orzeczonych kar pozbawienia wolności wobec
każdego z oskarżonych warunkowo zawiesił na okres 5 lat próby i w oparciu o art.
71 § 1 k.k. oraz art. 33 § 2 k.k. wymierzył każdemu z nich karę 75 stawek
dziennych grzywny po 30 złotych każda. Jednocześnie na podstawie art. 73 § 1 k.k.
oddał każdego z oskarżonych w okresie próby pod dozór kuratora, a na podstawie
art. 72 § 2 pkt 7a k.k. zobowiązał ich do powstrzymania się od jakiegokolwiek
kontaktu z pokrzywdzoną E. D., zaś w oparciu o art. 63 § 1 k.k. zaliczył obydwu
oskarżonym okres ich tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary
grzywny. Nadto wydał rozstrzygnięcie w przedmiocie wynagrodzenia za obronę z
urzędu oraz zwolnił oskarżonych w całości z ponoszenia kosztów sądowych i
określił, że wchodzące w ich skład wydatki ponosi Skarb Państwa (k.551-552).
Wyrok ten uprawomocnił się bez kontroli instancyjnej - wobec R. S. w dniu 1
grudnia 2012 r., zaś w odniesieniu do G. S. w dniu 1 lutego 2013 r. (k. 580).
Od powyższego wyroku kasację złożył Prokurator Generalny, który na
podstawie art. 523 § 1 k.p.k., art. 526 § 1 k.p.k. oraz art. 537 § 1 i 2 k.p.k.
zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku
naruszenie przepisów prawa procesowego - art. 387 § 2 k.p.k., polegające na
uwzględnieniu wniosków oskarżonych R. S. i G. S. o wydanie wyroku skazującego i
wymierzenie im określonych kar i środków karnych bez przeprowadzania
postępowania dowodowego w sytuacji niewłaściwego zastosowania wobec nich
przez prokuratora w akcie oskarżenia kwalifikacji prawnej z art. 197 § 1 k.k.,
podczas gdy opis zachowania oskarżonych przedstawiony w uzasadnieniu aktu
3
oskarżenia wskazywał na wyczerpanie przez nich znamion przestępstwa
określonego w art. 197 § 3 pkt 1 k.k., co skutkowało naruszeniem art. 25 § 1 pkt 1
k.p.k. polegającym na rozpoznaniu sprawy o czyny oskarżonych R. S. i G. S. przez
Sąd Rejonowy, podczas gdy właściwym rzeczowo do jej rozpoznania jako sąd I
instancji był Sąd Okręgowy, co stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą
przewidzianą w art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k.
Powołując się na powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w L. jako
sądowi pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego okazała się zasadna. Zgodzić się należy z
poglądem skarżącego, że w sprawie niniejszej nie zachodziły warunki do
zakończenia postępowania w trybie konsensualnym przewidzianym w art. 387 k.p.k.
i uwzględnienia wniosków obrońców złożonych w imieniu oskarżonych R. S. i G. S.,
podczas rozprawy głównej przed Sądem Rejonowym w C. w dniu 16 listopada 2012
r., o wydanie wyroku skazującego oraz wymierzenie im określonych kar i środków
karnych bez przeprowadzenia postępowania dowodowego.
Sąd rozpoznając tego rodzaju wniosek ma obowiązek sprawdzenia czy
zostały spełnione wszystkie warunki wskazane w art. 387 § 1 i 2 k.p.k. Zatem,
oprócz stwierdzenia czy wniosek w sprawie o występek złożył podmiot uprawniony
– oskarżony lub w jego imieniu obrońca (zob. wyrok SN z dnia 15 grudnia 2006 r., II
KK 209/06, OSNwSK 2006/1/2478), z zachowaniem terminu wskazanego w art.
387 § 1 k.p.k., oraz zbadania czy jest on zgodny z obowiązującym prawem, a
prokurator i pokrzywdzony nie sprzeciwili się jego uwzględnieniu, ma również
obowiązek ocenić czy zarzucany oskarżonemu czyn został prawidłowo
zakwalifikowany, czy też zachodzi potrzeba dokonania innej jego oceny prawnej
( zob. wyrok SN z dnia 11 lutego 2009 r., III KK 245/08, Prok.i Pr.-wkł. 2009/6/32), a
także przeanalizować zgromadzony w sprawie materiał dowodowy celem
stwierdzenia czy okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości i
cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w
całości.
4
Użyte w art. 387 § 2 k.p.k. sformułowanie, że okoliczności popełnienia
przestępstwa nie budzą wątpliwości oznacza, iż brak wątpliwości dotyczy
przestępstwa zarzucanego oskarżonemu aktem oskarżenia i odnosi się do
realizacji wszystkich niezbędnych znamion tego czynu, a w konsekwencji jego
kwalifikacji prawnej, rodzaju i stopnia zawinienia, skutku przestępnego działania,
rozmiaru wyrządzonej szkody, które mają wpływ na kształt i rozmiar
odpowiedzialności karnej oskarżonego (zob. wyroki SN : z dnia 24 października
2007 r., IV KK 333/07, LEX nr 346223, z dnia 5 listopada 2010 r., III KK 254/10,
LEX nr 621188, z dnia 21 sierpnia 2012 r. IV KK 67/12, LEX nr 1220932, z dnia 14
lutego 2013 r., III KK 202/12, Prok.i Pr.-wkł. 2013/5/15, z dnia 19 lutego 2013 r. ,II
KK 22/13, Prok.i Pr.-wkł. 2013/5/15, z dnia 18 kwietnia 2013 r., II KK 98/13, Prok.i
Pr.-wkł. 2013/9/13, z dnia 23 maja 2013 r., III KK 123/13, Prok.i Pr.-wkł. 2013/9/13).
Odnosząc te rozważania do sprawy niniejszej trzeba stwierdzić, że zasadnie
w kasacji dostrzeżono, iż w sprawie oskarżonych G. S. i R. S. nie zachodziły
warunki określone w art. 387 § 1 i 2 k.p.k., dające podstawę do zastosowania
instytucji dobrowolnego poddania się karze.
Według zarzutów przyjętych w akcie oskarżenia każdy z oskarżonych a to: R.
S., G. S. i W. D. dopuścił się przestępstwa z art. 197 § 1 k.k., polegającego na tym,
że w tym samym miejscu i czasie, przy użyciu przemocy polegającej na
przytrzymywaniu za ręce, przyciskaniu ciałem i rozbieraniu, doprowadził E. D. do
obcowania płciowego, zaś A. M. udzielił pozostałym oskarżonym pomocy do tego
przestępstwa wypełniając dyspozycję z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 197 § 1 k.k. (k.
457-460). Jednak już sposób działania oskarżonych przedstawiony w uzasadnieniu
aktu oskarżenia a w szczególności ustalenie, że gdy oskarżeni znaleźli się wspólnie
z pokrzywdzoną w samochodzie, W. D., G. S. i R.S., wykonywali wobec niej
koincydencyjne czynności o charakterze seksualnym, a następnie wszyscy trzej, po
częściowym rozebraniu E. D. odbyli z nią kolejno stosunek płciowy, pozostaje w
sprzeczności z samą konstrukcją aktu oskarżenia formułującego zarzuty dokonania
odrębnych przestępstw z art. 197 § 1 k.k. na szkodę pokrzywdzonej.
Z tych względów, Sąd Rejonowy powinien był zbadać jakie czyny stanowiły
przedmiot niniejszego postępowania, tak jak się one przedstawiały w świetle
wynikających z materiału dowodowego okoliczności faktycznych, a nie wadliwej
5
kwalifikacji prawnej przyjętej przez prokuratora. Już sama redakcja poszczególnych
zarzutów aktu oskarżenia i wynikająca z nich jedność czasu i miejsca podjętych
przez oskarżonych wobec pokrzywdzonej działań, w zestawieniu z uzasadnieniem
aktu oskarżenia pozwalała twierdzić, że czyny wskazanych trzech z oskarżonych
należało oceniać na gruncie zbrodni z art. 197 § 3 pkt. 1 k.k. – zgwałcenia
popełnionego wspólnie z inną osobą.
Do podobnych wniosków w odniesieniu do oskarżonych R. S. i G. S.
prowadzi uzasadnienie zaskarżonego wyroku Sądu Rejonowego, który dokonał
rekonstrukcji przebiegu zdarzenia nieco odmiennie od prokuratora. Wprawdzie Sąd
Rejonowy odnosząc się do kwalifikacji prawnej czynu tych oskarżonych uznał, że
nie ma podstaw do przyjęcia, iż w sprawie zachodzi wypadek zgwałcenia
zbiorowego w rozumieniu art. 197 § 3 k.k., ze względu na brak współpracy
oskarżonych w doprowadzeniu E. D. do obcowania płciowego oraz fakt, iż do
poszczególnych aktów doszło w następujących po sobie przedziałach czasowych
(str.26 uzasadnienia), jednak tezie tej przeczą poczynione przez Sąd Rejonowy
ustalenia faktyczne. Wynika z nich bowiem, że do stosunków płciowych, które
wskutek zastosowanej przemocy odbyli z pokrzywdzoną R. S. i G. S., doszło gdy
obydwaj przebywali w samochodzie. Nadto zostały one poprzedzone wspólnymi
działaniami oskarżonych, ponieważ Sąd Rejonowy przyjął, iż siedzący na przednim
fotelu obok kierowcy R.S., odwrócił się i wbrew woli znajdującej się z tyłu
pokrzywdzonej ściągnął jej spodnie, zaś G. S. zajmujący wówczas miejsce obok
niej kontynuował to działanie, zdejmując pokrzywdzonej legginsy, które miała pod
spodniami oraz zsuwając jej bieliznę (str. 2 uzasadnienia). Przy tego rodzaju
ustaleniach stanowisko Sądu Rejonowego w którym wykluczył on przyjęcie
kwalifikacji z art. 197 § 3 pkt. 1 k.k. wydaje się błędne, ponieważ opisane
zachowanie oskarżonych, przejawiające się w różnych formach aktywności
przestępczej, realizowało wszystkie znamiona zgwałcenia wspólnie z inną osobą.
Niewątpliwie już w momencie rozbierania pokrzywdzonej R. S. i G. S. w sposób
dorozumiany, zawarli porozumienie w zakresie realizacji znamion wskazanego
wyżej typu czynu zabronionego. Poza tym wszystkie ich działania,
podporządkowane temu celowi, podmiotowo charakteryzowały się tzw. animus
auctoris, bowiem oskarżeni postrzegali je jako własne. Zatem, miały one postać
6
współsprawstwa (zob. wyroki SN: z dnia 18 lutego 2004 r., II KK 40/02, OSNwSK
2004/1/329, z dnia 5 lutego 2013r., II KK 139/12, LEX nr 1288659).
Należy nadto podkreślić, że materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie
był na tyle jednoznaczny, aby umożliwiał sądowi wydanie wyroku bez
przeprowadzenia rozprawy w kształcie proponowanym we wniosku obrońców
oskarżonych. Warto zauważyć, że przyznanie oskarżonych na rozprawie miało
jedynie charakter werbalny, zaś ich wyjaśnienia z postępowania przygotowawczego
negowały zasadność postawionych im zarzutów. Również w zeznaniach
pokrzywdzonej, funkcjonującej na poziomie upośledzenia umysłowego w stopniu
umiarkowanym (k.329-330), występowały pewne rozbieżności w zakresie
chronologii oraz roli poszczególnych oskarżonych w analizowanym zdarzeniu, które
przy jej uwarunkowaniach intelektualnych i psychicznych wymagały usunięcia w
ramach przesłuchania na rozprawie, tym bardziej, że w świetle opinii biegłego
psychiatry w okresie objętym zarzutem pokrzywdzona miała nieznacznie
ograniczoną zdolność do rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania swoim
postępowaniem ( k. 377-379). W tej sytuacji zachodziła również potrzeba
przesłuchania pozostałych oskarżonych i świadków zawnioskowanych w akcie
oskarżenia, którzy opisywali zachowanie E. D. krytycznego wieczoru.
Przedstawiona wyżej argumentacja prowadzi do wniosku, że okoliczności
popełnienia zarzucanych oskarżonym R. S. i G. S. przestępstw budziły
uzasadnione wątpliwości w kontekście przyjętej przez prokuratora kwalifikacji
prawnej z art. 197 § 1 k.k. Tym samym skazanie oskarżonych za to przestępstwo w
ramach trybu konsensualnego powodowało, że cele postępowania karnego
określone w art. 2 k.p.k. nie zostały osiągnięte.
W związku z tym zakończenie niniejszego postępowania jurysdykcyjnego w
ramach wniosku o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie określonych w nim
kar było niedopuszczalne i zostało dokonane z rażącym naruszeniem art. 387 § 2
k.p.k. Nadto tryb ten w aktualnie obowiązującym stanie prawnym dopuszczalny jest
wyłącznie w odniesieniu do występków (art. 387 § 1 k.p.k.), podczas gdy analiza
treści aktu oskarżenia jak i uzasadnienia Sądu Rejonowego, prowadzi do wniosku,
że faktycznym przedmiotem niniejszego postępowania w odniesieniu do
oskarżonych R. S. i G. S. jest zbrodnia z art. 197 § 3 pkt. 1 k.k. i ten czyn powinien
7
być punktem wyjścia dla dalszych ustaleń decydujących o wyniku postępowania
karnego przeciwko oskarżonym. Dlatego też Sąd Rejonowy dopuścił się uchybienia
stanowiącego tzw. bezwzględną przyczynę odwoławczą określoną w art. 439 § 1
pkt 4 k.p.k., skoro rażąco naruszył gwarancyjny przepis art. 25 § 1 pkt. 1 k.p.k.,
który stanowi, że w sprawach o zbrodnie określone w Kodeksie karnym, a do tej
kategorii należy przestępstwo z art. 197 § 3 pkt. 1 k.k., orzeka sąd okręgowy.
Dostrzegł to także Sąd Rejonowy w odniesieniu do oskarżonych, którzy nie
skorzystali z trybu dobrowolnego poddania się karze i sprawę W. D. oraz A. M.,
postanowieniem z dnia 11 lutego 2013 r., przekazał do rozpoznania Sądowi
Okręgowemu (k.13).
Z tych względów podzielając zarzut kasacji Prokuratora Generalnego Sąd
Najwyższy na podstawie art. 537 § 1 i 2 k.p.k. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę
przekazał do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w L. jako sądowi I instancji,
ponieważ jest on właściwy rzeczowo i miejscowo do rozpoznania sprawy
oskarżonych G. S. i R. S. o przestępstwo z art. 197 § 3 pkt. 1 k.k.