Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 144/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Maciej Pacuda (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSA Magdalena Kostro - Wesołowska (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania A. S.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 października 2013 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 25 lipca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 23 marca 2011 r. odmówił
ubezpieczonemu A. S. prawa do emerytury w obniżonym wieku w związku z pracą
w szczególnych warunkach ze względu na niewykazanie 15 lat pracy w takich
2
warunkach wykonywanej do dnia 1 stycznia 1999 r. Na skutek wniesionego
odwołania, Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w R. wyrokiem
z dnia 10 kwietnia 2012 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał
ubezpieczonemu (ur. 1 kwietnia 1951 r.) prawo do emerytury poczynając od 1
kwietnia 2011 r. po myśli art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr
153, poz. 1227 ze zm., dalej jako: ustawa o emeryturach i rentach) w związku z § 3
i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm., dalej jako rozporządzenie z
dnia 7 lutego 1983 r. bądź rozporządzenie w sprawie wieku emerytalnego
pracowników) po ustaleniu w szczególności, że ubezpieczony w dniu 1 stycznia
1999 r. spełniał wymóg posiadania zatrudnienia w szczególnych warunkach przez
okres przekraczający 15 lat. Do okresów pracy w szczególnych warunkach,
uznanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w wymiarze 8 lat, 5 miesięcy i
23 dni, Sąd uwzględnił zatrudnienie wykonywane przez wnioskodawcę na
stanowisku maszynisty urządzeń ciepłowniczych, lokomotyw spalinowych i
maszynisty lokomotywki w okresie od 2 maja 1985 r. do 4 maja 1989 r. w
Zakładach Przetwórstwa Spożywczego „I.” w D. Rodzaj wykonywanej przez
wnioskodawcę w tym okresie pracy jednoznacznie określa niekwestionowane przez
organ rentowy świadectwo pracy oraz dokumenty z akt osobowych. Praca ta mieści
się w poz. 13 działu VIII (omyłkowo, jak należy wnosić, wskazano dział VII, dopisek
Sądu Najwyższego) wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., tj. w pracach zakładowych służb kolejowych
bezpośrednio związanych z utrzymaniem ruchu pociągów. Sąd pierwszej instancji
jako pracę w warunkach szczególnych zakwalifikował także zatrudnienie
wykonywane przez wnioskodawcę w Gminnym Związku Rolników, Kółek i
Organizacji Rolniczych w C. na stanowisku traktorzysty i kierowcy kombajnu
uznając, że świadczona przez wnioskodawcę praca mieści się w poz. 3 działu VIII
wykazu A załącznika do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. oraz w pkt 1 poz. 3
działu VIII wykazu A stanowiącego załącznik do uchwały nr 24 Zarządu GZRKiOR z
14 czerwca 1983 r. Sąd Okręgowy podał, że do obowiązków wnioskodawcy
3
należało wykonywanie usług rolniczych w sezonie robót polowych, a zimą prac
transportowych i przy odśnieżaniu. W zakres jego obowiązków wchodziło też
dbanie o powierzony sprzęt rolniczy i jego ewentualna naprawa, stąd dodatkowo
stanowisko pracy wnioskodawcy w angażach określano jako mechanik. Te
obowiązki zaś były ściśle związane z pracą traktorzysty czy kierowcy kombajnu.
Oceny co do stałości pracy wnioskodawcy na stanowisku kierowcy ciągnika i
kombajnu w Gminnym Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych w C. i jej
wykonywania w pełnym wymiarze czasu pracy, a więc w związku z warunkami,
jakie są stawiane przez § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., Sąd
Okręgowy dokonał uwzględniając przede wszystkim zeznania świadków,
współpracowników wnioskodawcy, dokumenty z akt osobowych, przy stwierdzeniu
nieprawidłowości świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach
wystawionego przez pracodawcę Gminny Związek Rolników, Kółek i Organizacji
Rolniczych, do którego załączono zestawienie godzin pracy na ciągniku i kombajnie
w rozbiciu rocznym.
W apelacji wniesionej od wyroku Sądu Okręgowego organ rentowy zarzucił
naruszenie prawa materialnego, tj. art. 32 w związku z art. 184 ust. 2 ustawy. o
emeryturach i rentach oraz art. 233 k.p.c. przez naruszenie zasady swobodnej
oceny dowodów w części dotyczącej uwzględnienia jako pracy w szczególnych
warunkach zatrudnienia wnioskodawcy na stanowisku kierowcy ciągnika i
kombajnu marki „Bizon” od 5 maja 1989 r. do 30 września 2008 r. w Gminnym
Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych w C., co doprowadziło do
ustalenia, że ubezpieczony ma prawo do wcześniejszej emerytury. W uzasadnieniu
apelacji Zakład Ubezpieczeń Społecznych podał, że załącznik do przedłożonego
przez wnioskodawcę świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach
zawiera wykaz godzin i minut przepracowanych przez niego w poszczególnych
latach 1990-2008 na stanowisku kierowcy ciągnika i kombajnu. Z wykazu tego
wynika, że wnioskodawca wykonywał prace w szczególnych warunkach jedynie
przez kilkaset godzin w roku, co świadczy o sezonowości tej pracy a nie o jej
wykonywaniu stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 25
lipca 2012 r. oddalił apelację organu rentowego (pkt I) zasądzając od tego organu
4
na rzecz wnioskodawcy kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu apelacyjnym (pkt II). Jako niezrozumiały Sąd
Apelacyjny ocenił zarzut naruszenia art. 184 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach,
w sytuacji, gdy wnioskodawca jest uprawniony do świadczenia przedemerytalnego,
nie pozostaje w zatrudnieniu, a organ rentowy nie przedstawił żadnych dowodów
potwierdzających jego przynależność do otwartego funduszu emerytalnego. Sąd
Apelacyjny podzielił ocenę dokonaną przez Sąd Okręgowy co do wykonywania
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez ubezpieczonego pracy na stanowisku
traktorzysty i kierowcy kombajnu w Gminnym Związku Rolników, Kółek i Organizacji
Rolniczych w C. od 5 maja 1989 r. do 31 grudnia 1998 r. i do 30 września 2008 r.,
czyli pracy w szczególnych warunkach. O kwalifikacji określonej pracy jako pracy w
szczególnych warunkach przesądzają przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w taki sposób, że konieczne jest przyporządkowanie jej do
rodzaju prac wymienionych w załączniku do rozporządzenia, tj. w wykazie A i B,
przy czym uprawnienia emerytalne rodzi jedynie wykonywanie pracy stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy.
Odnosząc się do twierdzeń apelacji dotyczących świadectwa wykonywania
prac w szczególnych warunkach wystawionego przez Gminny Związek Rolników,
Kółek i Organizacji Rolniczych w C. za okres zatrudnienia, który ostatecznie
pozostawał sporny, Sąd Apelacyjny za Sądem Okręgowym wskazał, że nie zostało
ono sporządzone prawidłowo, a według Sądu odwoławczego w istocie jest
sprzeczne z dokumentami z akt osobowych, z których nie wynika, aby
wnioskodawca wykonywał jakiekolwiek inne czynności niż traktorzysty i kierowcy
kombajnu. Jednocześnie Sąd ten podzielił ustalenie Sądu pierwszej instancji, że
wnioskodawca wykonywał czynności traktorzysty i kierowcy kombajnu, a naprawy
sprzętu pozostającego w jego dyspozycji były ściśle związane z podstawową pracą.
Podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji, że w spornym okresie
ubezpieczony pracował jako traktorzysta i kierowca kombajnu, które to stanowiska
wymienione są w poz. 3 działu VIII wykazu A, stanowiącego załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., Sąd Apelacyjny uznał
zarzuty organu rentowego dotyczące błędnych ustaleń stanu faktycznego za
bezzasadną polemikę z poczynionymi prawidłowymi ustaleniami. Dlatego orzekł o
5
oddaleniu apelacji stosownie do art. 385 k.p.c., zaś o kosztach postępowania orzekł
na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł organ rentowy,
zaskarżając wyrok ten w całości i wnosząc o jego zmianę oraz o zmianę
poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w R. z dnia 10 kwietnia 2012 r. i
oddalenie odwołania ubezpieczonego od decyzji z dnia 23 marca 2011 r.,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Skarga została oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego poprzez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 184 w związku z art. 32 ustawy o
emeryturach i rentach i § 4 w związku z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez przyjęcie, że
wnioskodawca posiada 15 lat pracy w warunkach szczególnych i w konsekwencji
przyznanie mu prawa do emerytury od dnia 1 kwietnia 2011 r.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że w świadectwie
wykonywania prac w szczególnych warunkach za okres zatrudnienia od 5 maja
1989 r. do 30 września 2008 r. Gminny Związek Rolników, Kółek i Organizacji
Rolniczych zaświadczył, iż wnioskodawca nie pracował stale na stanowisku
traktorzysty i kierowcy kombajnu. Załącznik do tego świadectwa określa bowiem, że
w tym czasie przez 4 lata, 6 miesięcy i 26 dni wnioskodawca stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy wykonywał prace w warunkach szczególnych właśnie na
stanowisku traktorzysty i kierowcy kombajnu. Wyliczenie powyższego rozmiaru
pracy w szczególnych warunkach, przypadającego na cały okres zatrudnienia w
Związku, nastąpiło na podstawie sporządzonego w rozbiciu rocznym wykazu
godzin pracy na tychże stanowiskach. To świadectwo wraz z załącznikiem i innymi
dokumentami z akt rentowych, z których wynika zatrudnienie wnioskodawcy
również na stanowisku mechanika (traktorzysty-mechanika) oraz ustalenia Sądu
pierwszej instancji, że wnioskodawca musiał naprawiać powierzony mu sprzęt
rolniczy, gdy ten uległ awarii, nie pozwalają na ocenę, że praca na stanowisku
traktorzysty i kierowcy kombajnu była wykonywana stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy, skoro wnioskodawca wykonywał również czynności mechanika,
6
których wykonywania przepisy rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. nie
kwalifikują jako pracy w szczególnych warunkach. Porównanie zaś ilości godzin
pracy – z wykazu stanowiącego załącznik do świadectwa wykonywania prac w
szczególnych warunkach - na stanowisku traktorzysty i kierowcy kombajnu, np. w
roku 1990 było to 1051 godzin, w roku 1991 - 598 godzin i 45 minut, w roku 1992 -
515 godzin i 34 minuty, do przeciętnej ilości godzin pracy w roku - 1920 (przy
przyjęciu 20 dni pracy w miesiącu i 8 godzin dziennie) prowadzi do wniosku, że
prace mechanika nie stanowiły prac o charakterze incydentalnym, ale znaczną
część pracy wnioskodawcy. Wykonywanie jednocześnie pracy na stanowisku
zaliczanym do prac w szczególnych warunkach (praca kombajnisty i traktorzysty) i
na stanowisku nie zaliczanym do takich prac (praca mechanika) wyklucza uznanie
takiej pracy jako wykonywanej stale w warunkach szczególnych, co oznacza brak
podstaw do zaliczenia do szczególnego stażu pracy wnioskodawcy zatrudnienia od
5 maja 1989 r. do 31 grudnia 1998 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy.
Wnioskodawca A. S. wywodzi swoje roszczenie do emerytury w obniżonym
wieku z przepisów art. 184 w związku z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń oraz § 1 ust. 1, § 2 ust. 1, § 3 i § 4 ust. 1 pkt 1 i 3
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze. W świetle powołanych unormowań ubezpieczonemu,
urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 r., przysługuje emerytura, jeśli w dniu wejścia
w życie ustawy o emeryturach i rentach (tj. 1 stycznia 1999 r.) posiadał okres
zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany
w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym
niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz legitymował się okresem
składkowym i nieskładkowym, o którym mowa w art. 27 (czyli 25 lat dla mężczyzn i
20 lat dla kobiet), a nadto nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego albo
złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym
7
funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa
oraz – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem - rozwiązał stosunek
pracy (warunek uchylony z dniem 1 stycznia 2013 r.). W odniesieniu do
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach na stanowiskach
wymienionych w wykazie „A” stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., wiek emerytalny wynosi 55 lat dla kobiet i 60 lat
dla mężczyzn, pod warunkiem wykazania ogólnego stażu zatrudnienia określonego
na 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn oraz udokumentowania co najmniej 15 lat
pracy w szczególnych warunkach wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu
pracy.
Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, iż przewidziane w art. 32 i art. 184
ustawy o emeryturach i rentach prawo do emerytury w niższym niż określony w
art. 27 tej ustawy wieku emerytalnym jest ściśle związane z szybszą utratą
zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny
charakter pracy. Praca taka, świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego
obniżenia wydolności organizmu, stąd też wykonująca ją osoba ma prawo do
emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo
od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy, a zatem regulujące je przepisy należy
wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo
(por. między innymi wyroki z dnia 22 lutego 2007 r., I UK 258/06, OSNP 2008 nr 5-
6, poz. 81; z dnia 17 września 2007 r., III UK 51/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 328;
z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX nr 375653; z dnia 6 grudnia 2007 r.,
III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 13 listopada 2008 r., II UK 88/08, LEX nr
1001292; z dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09, LEX nr 509022). Skoro przepisy art. 32
ust. 2 i 4 ustawy o emeryturach i rentach w związku z § 2 ust. 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. uznają za pracę w szczególnych warunkach
wyłącznie zatrudnienie przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o
znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności
psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, wykonywane
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku, to
oznacza to, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu
8
pracy na danym stanowisku) lub periodyczne (okresowe lub niecodzienne), a nie
stałe świadczenie pracy w warunkach narażających na szybszą utratę zdolności do
zarobkowania wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07 i z dnia 8 czerwca 2011 r.,
I UK 393/10). Jednakże w świetle unormowania z § 2 rozporządzenia z dnia 7
lutego 1983 r. nie ma podstaw, aby cechy stałości w aspekcie świadczenia
określonego rodzaju pracy wymienionego w wykazie A, stanowiącym załącznik do
rozporządzenia, odmówić kilkumiesięcznym okresom wykonywania pracy cyklicznie
powtarzającym się w każdym roku, np. ze względu na sezonowość prac. W
przypadku, gdy praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale (wówczas
codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym
stanowisku tylko w niektórych miesiącach roku, do okresów pracy w szczególnych
warunkach uzasadniających prawo do emerytury w niższym wieku na zasadach
określonych w rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 r., wlicza się tylko te miesiące.
Za taką wykładnią, jak argumentował Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia
14 września 2007 r., III UK 27/07 (OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325), przemawia
także to, że niektóre prace wymienione w załączniku do rozporządzenia, np. prace
asfalciarzy (wykaz A, dział IX, pkt 4 załącznika do rozporządzenia), mogą być w
Polsce z natury rzeczy wykonywane tylko w pewnych okresach roku.
Ponadto należy jeszcze podnieść, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego
ugruntowane jest stanowisko, iż od reguły niedopuszczalności uwzględniania do
okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wymaganych do nabycia
prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, innych równocześnie
wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały
szkodliwie na organizm pracownika, istnieją odstępstwa. Pierwsze z nich dotyczy
sytuacji, kiedy inne równocześnie wykonywane prace stanowią integralną część
(immanentną cechę) większej całości dającej się zakwalifikować pod określoną
pozycję załącznika do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. Drugie odstępstwo
dotyczy przypadków, kiedy czynności wykonywane w warunkach nienarażających
na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny,
9
krótkotrwały, uboczny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012 r.,
II UK 233/11, OSNP 2013 nr 7-8, poz. 86).
W ocenie Sądu Najwyższego, uprawnione jest w kontekście powyższego
przyjęcie założenia, że w spornych przypadkach - uwzględnienie okresów
wykonywania pracy szkodliwej lub uciążliwej wymaganej do przyznania emerytury
w niższym wieku emerytalnym - następuje po ustaleniu rzeczywistego zakresu
obowiązków oraz wykonywania bezpośrednio i w warunkach stałości szkodliwego
zatrudnienia. Ocena stałości zatrudnienia powinna być racjonalna, jak trafnie w
skardze kasacyjnej zwrócono uwagę powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 22 kwietnia 2009 r., II UK 333/08 i zdaniem Sądu Najwyższego konieczne jest,
aby odnosiła się ona do konkretnego rodzaju pracy i cech charakteryzujących
sposób jej faktycznego świadczenia u danego pracodawcy. Nie może w związku z
tym pomijać w przypadku prac kierowców ciągników i kombajnów, wykonywanych u
pracodawcy świadczącego usługi rolnicze, ale też usługi innego rodzaju, takich
okoliczności, jak sezonowość prac, ich spiętrzenie w określonych miesiącach roku,
inny rodzaj usług świadczonych poza sezonem prac rolniczych i ich zakres.
Ustalenia, które stanowią podstawę do oceny spełnienia merytorycznego wymogu
stałości wykonywania pracy w szczególnych warunkach przez pracownika muszą
więc uwzględniać specyfikę przedmiotu działania przedsiębiorstwa pracodawcy, w
tym rodzaj świadczonych przez niego usług. Winny też być konkretne co do
rzeczywistego zakresu obowiązków pracownika i zmian, jakie w tym względzie
następowały w związku z sezonowością usług świadczonych przez pracodawcę.
Nie mogą ograniczyć się do ogólnikowych stwierdzeń, bowiem dokonana wówczas
na ich podstawie ocena stałości wykonywania pracy i dobowego jej wymiaru uchyla
się spod kontroli, ponieważ nie sposób jej zweryfikować, jeśli chodzi o rozumienie i
zastosowanie przepisów art. 184 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 32 ust. 2 i 4 ustawy o
emeryturach i rentach i § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.
Tymczasem dokonana w rozpoznawanej sprawie przez Sądy ocena stałości i
dobowej miary czasu wykonywania przez wnioskodawcę czynności składających
się na prace kierowcy ciągnika i kombajnu jest właśnie taką oceną poczynioną w
oparciu o nader ogólnikowe ustalenia faktyczne, a więc dokonaną z naruszeniem
wyżej wskazanych przepisów, w szczególności § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady
10
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Sąd Apelacyjny za Sądem Okręgowym przyjął, i to
nie jest sporne, że wnioskodawca wykonywał czynności traktorzysty i kierowcy
kombajnu oraz naprawiał powierzony mu sprzęt rolniczy. Uznanie, że naprawy te
były ściśle związane z pracą podstawową nie zostało poparte żadną argumentacją
pozostającą w związku z unormowaniem wynikającym z § 2 ust. 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Nie wskazano, czy czynności polegające na
naprawie sprzętu, czyli składające się na prace mechanika, które nie są
wymienione w przepisach rozporządzenia jako praca w warunkach szczególnych,
były wykonywane sporadycznie, a więc w takim zakresie, że miały charakter
incydentalny. Określenie, że zakres napraw był ściśle związany z pracą traktorzysty
czy kierowcy kombajnu, jest niewystarczające, bowiem chodzi o czas, w jakim
czynności w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla
zdrowia są wykonywane i długość tego czasu stanowi punkt odniesienia dla
stwierdzenia ubocznego charakteru tych dodatkowych czynności. Nie jest też jasne,
czy naprawy sprzętu będącego w dyspozycji wnioskodawcy nie zostały
potraktowane jako integralna część większej całości dającej się zakwalifikować jako
prace kierowcy ciągnika i kombajnu, czyli jako czynności funkcjonalnie
(przedmiotowo) łączące się z pracą w charakterze kierowcy wskazanego sprzętu, a
jeśli tak, to nie wiadomo, na jakiej zasadzie. Brak jest zatem wyjaśnienia, czy
wykonywane przez wnioskodawcę również czynności mechanika mogą być w
świetle przyjętego w orzecznictwie i wskazanego powyżej stanowiska potraktowane
jako nie mające wpływu na ocenę stałości charakteru pracy kierowcy ciągnika i
kombajnu. Wobec tego nie można odmówić słuszności zarzutowi naruszenia § 2
ust. 1 rozporządzenia. Ocena prawidłowości zastosowania prawa materialnego jest
uzależniona od tego, czy wszystkie istotne z punktu widzenia przepisu okoliczności
zostały wyjaśnione i ustalone. Sądy pominęły wyjaśnienie zakresu obciążenia
wnioskodawcy pracami, które polegały na naprawie sprzętu, co uniemożliwia
weryfikację dokonanej kwalifikacji pracy jako kierowcy ciągnika i kombajnu w
odniesieniu do jej stałości i wykonywania w pełnym wymiarze czasu pracy.
Podnieść przy tym należy, że w myśl § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r., w postępowaniu o przyznanie emerytury okresy pracy w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykazywane są przez
11
pracownika za pomocą wystawionych przez pracodawcę świadectw pracy, co
oczywiście nie wyklucza możliwości dowodzenia przez wnioskodawcę faktu
wykonywania tego rodzaju prac także innymi środkami dowodowymi ani możliwości
weryfikacji przez organ rentowy i sąd ubezpieczeń społecznych prawidłowości
sporządzonych przez pracodawcę dokumentów. W judykaturze podkreśla się
jednak, iż ocena charakteru i kwalifikacja prawna pracy wykonywanej na
stanowisku określonym w wystawionym przez pracodawcę świadectwie jako pracy
wymienionej w stanowiących załącznik do rozporządzenia wykazach „A” lub „B” nie
może być podważona bez ujawnienia okoliczności faktycznych wskazujących na
inny rodzaj lub zakres faktycznie świadczonej pracy(wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 25 lutego 2009 r., II UK 227/08, LEX nr 736740). Sądy zauważając
nieprawidłowość wystawionego przez pracodawcę świadectwa wykonywania przez
wnioskodawcę prac w szczególnych warunkach, polegającą na sumarycznym
podliczeniu (obejmującym cały okres zatrudnienia) ilości godzin pracy wykonywanej
na stanowisku kierowcy ciągnika i kombajnu zamiast wskazania kalendarzowych
okresów takiej pracy, pomimo iż Gminny Związek Rolników, Kółek i Organizacji
Rolniczych w C. istnieje, nie wyjaśniły przyczyn, dla których świadectwo zostało w
taki sposób sporządzone i jakie dokumenty umożliwiły, aż taką precyzję w
wyliczeniu godzin pracy przy określonych pracach w rozbiciu rocznym oraz jakie
względy powodowały konieczność sporządzania takiej dokumentacji.
Zdaniem Sądu Najwyższego, dopiero wyjaśnienie wszystkich okoliczności,
jakie mają znaczenie dla oceny stałości i dobowej miary wykonywania pracy w
szczególnych warunkach, którą według poz. 3 działu VIII wykazu A, stanowiącego
załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., stanowią
prace kierowców ciągników, kombajnów oraz poczynienie pełnych i stanowczych
ustaleń w tym zakresie umożliwi właściwą subsumcję przepisów prawa
materialnego, z których ubezpieczony wywodzi swoje roszczenia do emerytury w
obniżonym wieku i pozwoli na prawidłowe rozstrzygnięcie sporu.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.