Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 20/13
POSTANOWIENIE
Dnia 24 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego
w T.
przy uczestnictwie M.O.
o wpis hipoteki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 października 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w T.
z dnia 20 sierpnia 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania wraz z
rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 10 maja 2012 r. Sąd Rejonowy w T. oddalił wniosek
Skarbu Państwa - Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w T. o wpis
hipoteki przymusowej na nieruchomości M. O. Powodem oddalenia wniosku było
niedołączenie do wniosku oryginałów tytułów wykonawczych. W ocenie Sądu
podstawą wpisu hipoteki przymusowej może być tylko taki tytuł wykonawczy, który
uprawnia do wszczęcia egzekucji. Hipoteka przymusowa jest szczególnego rodzaju
tytułem egzekucyjnym, tytułem wykonawczym może być więc tylko jego oryginał.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego podzielając przyjęte za jego
podstawę ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną.
W uzasadnieniu postanowienia wskazał, że zarówno art.109 ust. 1 ustawy
z dnia 6 lipca 1982 o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r.,
nr 124, poz. 1361 ze zm. – dalej jako u.k.w.h.) jak i art. 31 ust. 1 tej ustawy nie
udzielają odpowiedzi na pytanie, czy podstawą wpisu może być tylko oryginał tytułu
wykonawczego, czy może być nim także jego odpis. Odpowiedzi na nie poszukiwać
należy natomiast w przepisie art. 6262
§ 3 k.p.c. Kwestie ta – jak stwierdził – została
rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 8 grudnia 2005 r., III CZP
101/05, (OSNC 2006, nr 11, poz. 80), a wyrażony w niej pogląd, zgodnie z którym
podstawą wpisu księdze wieczystej hipoteki przymusowej może być tylko oryginał
tytułu wykonawczego, chociaż dotyczy wpisu na podstawie cywilnego tytułu
wykonawczego, ze względu na uzasadniające go argumenty, które mają wymiar
ogólny może być przeniesiony na grunt niniejszej sprawy. Nie podzielił stanowiska
apelującego, który podnosił, że do wpisu hipoteki na podstawie art. 109 u.k.w.h.
mają zastosowanie przepisy art. 244 § 1 k.p.c. i art. 250 § 1 k.p.c. a nadto,
że przepis art. 6262
§ 3 nie reguluje kwestii formy dokumentów stanowiących
podstawę wpisu hipoteki przymusowej. Podniósł nadto, że brak w przepisach
dotyczących postępowania egzekucyjnego w administracji przepisów stanowiących
odpowiednik art.794 k.p.c. nie stanowi dostatecznego powodu do obniżenia
3
wymagań stawianych tytułowi wykonawczemu, jako podstawie wpisu hipoteki
przymusowej.
W skardze kasacyjnej wniesionej przez wnioskodawcę reprezentowanego
przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa od postanowienia Sądu
Okręgowego, opartej na obu ustawowych podstawach, skarżący zakwestionował
pogląd stanowiący podstawę zawartego w nim rozstrzygnięcia odmawiający
uznania odpisu administracyjnego tytułu wykonawczego sporządzonego w oparciu
o przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r., Nr 229, poz. 1954 ze zm.- dalej jako
u.p.e.a.), urzędowo potwierdzonego przez administracyjny organ egzekucyjny, za
podstawę wpisu hipoteki przymusowej zarzucając, że zaskarżone postanowienie
narusza przepisy art. 6262
§ 3 k.p.c. art. 31 ust. 1 u.k.w.h. w zw. z art. 250 k.p.c.,
art. 244 § 1 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. i art. 109 ust. 1 u.k.w.h. w zw. z art. 35 § 1, § 2
i § 3 i art. 34 Ordynacji podatkowej. Wnosił o jego uchylenie i przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie na rzecz
Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów postępowania
kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie można zgodzić się ze stanowiskiem prezentowanym w uzasadnieniu
zaskarżonego postanowieniu, a uprzednio także w uchwale Sądu Najwyższego
z dnia 8 grudnia 2005 r., (III CZP 101/05), że art. 6262
§ 3 k.p.c. wprowadza
obowiązek załączenia do wniosku oryginalnych dokumentów. Z przepisu tego
wynika jedynie, że wnioskodawca powinien już do wniosku o wpis dołączyć
dokumenty stanowiące jego podstawę. Obowiązek dołączenia do wniosku
dokumentów w oryginale wynika natomiast z art. 31 ust. 1 u.k.w.h., który określa
minimalne wymagania formalne dokumentów mających być podstawą wpisu
stanowiąc, że wpis może być dokonany na podstawie dokumentu z podpisem
notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy
dokumentu. Zasada notarialnego potwierdzenia podpisu na dokumencie, który ma
stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej nie dotyczy – poza orzeczeniami
sądowymi stanowiącymi podstawę wpisu - dokumentów urzędowych w rozumieniu
4
art. 244 k.p.c. (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia: 9 marca 2005 r., III CK
132/04 , 17 listopada 2011 r., IV CSK 74/11, 12 stycznia 2012, IV CSK 251/11,
5 lipca 2013 r., IV CSK 742/12, nie publikowane). Zgodnie bowiem z art. 250 § 1
k.p.c. zd. pierwsze, jeżeli dokument znajduje się w aktach organu, o którym mowa
w art. 244 § 1 k.p.c. (organu władzy publicznej) wystarczy przedstawić urzędowo
poświadczony przez ten organ odpis. Trafnie na tej podstawie formułuje skarżący
pogląd, że urzędowo uwierzytelniony odpis dokumentu urzędowego, jakim jest
administracyjny tytuł wykonawczy ma moc zrównaną z oryginałem i stanowi
podstawę wpisu hipoteki przymusowej w księdze wieczystej (tak również Sad
Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 kwietnia 2013 r., II CSK 520/12, nie publ.).
Podstaw do formułowania odmiennego poglądu, zgodnego ze stanowiskiem
zaskarżonego postanowienia nie dostarcza przepis art. 109 ust 1 u.k.w.h., który nie
zawiera szczególnej w stosunku do art. 31 ust. 1 u.k.w.h. regulacji w zakresie formy
dokumentu mającego stanowić podstawę wpisu w księdze wieczystej, a jedynie
określa materialną podstawę ustanowienia hipoteki przymusowej wskazując,
że może być ona ustanowiona w oparciu o dołączony do wniosku tytuł
wykonawczy określony w postępowaniu egzekucyjnym.
Jako błędne ocenić należy zapatrywanie Sądu Okręgowego, że hipoteka
przymusowa jest szczególnym środkiem egzekucyjnym, czego konsekwencją musi
być traktowanie postępowania o wpis tej hipoteki w księdze wieczystej tak jak
postępowania egzekucyjnego. Zarówno w piśmiennictwie prawniczym jak
i w judykaturze (m. in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2005 r.
II CSK 92/05, niepubl.) przyjmuje się, że hipoteka ta nie zmierza do zaspokojenia
wierzyciela i nie warunkuje wszczęcia egzekucji, a sąd wieczystoksięgowy nie
działała jako organ egzekucyjny. Przepis art. 65 ust. 1 u.k.w.h. określa hipotekę
przymusową tak jak każdą hipotekę, jako jeden ze sposobów zabezpieczenia
roszczeń pieniężnych, a nie jako środek egzekucyjny. Zgodnie z tym, szczegółowa
regulacja hipoteki przymusowej w postępowaniu podatkowym, (tak jak w sprawie
niniejszej) zawarta została w Ordynacji podatkowej w rozdziale dotyczącym
zabezpieczenia wykonania zobowiązań podatkowych.
5
Nieuzasadnione było uznanie przez Sąd Okręgowy, że pogląd wyrażony
przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 8 grudnia 2005 r., (III CZP 101/05)
w odniesieniu do wpisu hipoteki przymusowej na podstawie sądowego tytułu
wykonawczego jest trafny także w odniesieniu do sytuacji, gdy podstawę wpisu
hipoteki ma stanowić administracyjny tytuł egzekucyjny. Decydujące dla takiej
oceny są różne zasady tworzenia tytułu wykonawczego w egzekucji sądowej
w rozumieniu kodeksu postępowania cywilnego i tytułu wykonawczego dla
egzekucji administracyjnej (w kwestii tej zob. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 5 lipca 2013 r., IV CSK 742/12). Wskazać trzeba w tym zakresie,
że w zarówno w egzekucji sądowej jak i administracyjnej za tytuł wykonawczy
uznaje się tylko oryginał dokumentu wystawionego przez wierzyciela
i skierowanego przez organ egzekucyjny do egzekucji administracyjnej. Jednak
w postępowaniu administracyjnym, odmiennie niż w egzekucji sądowej wierzyciel
nie może sporządzić kolejnych tytułów wykonawczych i chociaż ustawa
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w określonych przypadkach
przewiduje sporządzenie i posłużenie się przez organ egzekucyjny odpisem tytułu
wykonawczego, to jednak nie dopuszcza możliwości sporządzenia takiego odpisu
w celu wystąpienia z wnioskiem o dokonanie wpisu hipoteki przymusowej
zabezpieczającej stwierdzoną w nim wierzytelność.
W sytuacji, gdy – jak wynika to z wcześniejszych wywodów - wniosek o wpis
hipoteki przymusowej złożony na podstawie art.35 § 1 i 2 pkt 2 w zw. z art. 34 § 1
Ordynacji podatkowej nie zmierza do wszczęcia egzekucji, lecz do zabezpieczania
zobowiązań podatkowych i przy braku możliwości sporządzenia odpisu tytułu
wykonawczego dla potrzeb tego wniosku przyjęcie, że podstawą wpisu tej hipoteki
może być tylko oryginał administracyjnego tytułu wykonawczego, prowadziłoby do
nie dającej się zaakceptować konieczności dokonywania przez wierzyciela wyboru
miedzy prowadzeniem egzekucji takiego zobowiązania a jego zabezpieczeniem
przez wpis hipoteki przymusowej.
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy przyłączając się do stanowiska
wyrażonego już uprzednio w postanowieniach Sądu Najwyższego z dnia 16 maja
2013 r., IV CSK 637/12 i z 5 lipca 2013r., IV CSK 742/12 uchylił zaskarżone
postanowienie i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu do ponownego
6
rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego
(art.39815
i art. 108 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).
es