Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 69/13
UCHWAŁA
Dnia 22 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogumiła Ustjanicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Marta Romańska
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z wniosku I. W.
przy uczestnictwie S. S., J. A.,
D. A. i K. A.
o zasiedzenie,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 22 listopada 2013 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w S.
postanowieniem z dnia 25 lipca 2013 r.,
"Czy przerywa bieg zasiedzenia w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1
w związku z art. 175 k.c. nabycie własności poprzez czynność
sprzedaży na licytacji w postępowaniu egzekucyjnym, w trybie art.
999 § 1 k.p.c. i wydanie nieruchomości nabywcy przez dłużnika
egzekwowanego?"
2
podjął uchwałę:
Bieg terminu zasiedzenia nieruchomości, w stosunku do
której wszczęta została egzekucja sądowa świadczeń
pieniężnych, przerywa zajęcie w egzekucji z nieruchomości.
3
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 26 marca 2013 r. Sąd Rejonowy w Ł. stwierdził, że
wnioskodawczyni nabyła z dniem 29 grudnia 2010 r. przez zasiedzenie własność
nieruchomości objętej wskazaną księgą wieczystą, stanowiącej oznaczoną działkę
gruntu o powierzchni 0,1181 ha, położoną w R. w Gminie Ł. Podstawę faktyczną
tego orzeczenia stanowiły ustalenia, że ojciec wnioskodawczyni, działając w jej
imieniu, jako jej przedstawiciel ustawowy, zawarł z C. A. w dniu 28 grudnia 1980 r.
umowę sprzedaży części określonej działki gruntu o powierzchni 500 m2
. Nie
została dochowana forma aktu notarialnego. Sąsiednią działkę posiadali
małżonkowie B. Obie działki zostały ogrodzone jednym ogrodzeniem i były
wspólnie wykorzystywane przez posiadaczy jako rekreacyjne. W późniejszym
czasie z obu działek korzystali tylko rodzice wnioskodawczyni, wznieśli na jednej z
nich domek letniskowy. Wnioskodawczyni, po uzyskaniu pełnoletniości,
samodzielnie posiadała całą działkę, czyniła na niej nakłady, obejmujące
wybudowanie szamba, umywalni, wykonywała drobne remonty i konserwacje. Na
wniosek synów W. A. komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w Ł. prowadził
w stosunku do niego egzekucję zasądzonych na ich rzecz alimentów. Egzekucja
skierowana została również w stosunku do wskazanej nieruchomości.
Po przeprowadzeniu w dniu 20 stycznia 2010 r. licytacji tej nieruchomości, Sąd
Rejonowy udzielił przybicia na rzecz uczestnika S. S., a następnie wydał, w dniu 21
kwietnia 2010 r., postanowienie o przysądzeniu własności. Na podstawie tego
postanowienia uczestnik został wpisany w księdze wieczystej jako właściciel, a od
W. A. otrzymał pisemne oświadczenie o wydaniu nabytej działki. Nabywca wymienił
zabezpieczenia na jednej z bram wiodących na teren nieruchomości, które z kolei
wnioskodawczyni wymieniła na swoje. Sąd Rejonowy uznał, że wnioskodawczyni
nabyła własność nieruchomości po upływie 30 letniego okresu samoistnego jej
posiadania. Sprzedaż nieruchomości w toku postępowania egzekucyjnego nie
miała wpływu na bieg terminu zasiedzenia.
W apelacji od tego postanowienia uczestnik S. S. zarzucił naruszenie prawa
materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 172 § 1 i 2, art. 336 i 345 k.c. i
przyjęcie, że wnioskodawczyni samoistnie i nieprzerwanie posiadała nieruchomość
4
przez wymagany okres 30 lat oraz art. 175 w związku z art. 123 § 1 pkt 1 i 2 k.c.
przez uznanie, że nie doszło do przerwania biegu zasiedzenia przez czynności
sprzedaży nieruchomości na licytacji w postępowaniu egzekucyjnym oraz
przysądzenie jej własności i ujawnienie nabywcy w księdze wieczystej. Podniósł
również zarzuty naruszenia przepisów postępowania, dotyczących niewyjaśniania
istotnych okoliczności faktycznych oraz oceny dowodów.
Sąd Okręgowy w S., rozpoznając apelację uczestnika, uznał, że wyłoniło się
istotne zagadnienie prawne, które sformułował w postaci przedstawionego pytania.
Wyraził jednocześnie stanowisko, że stwierdzone postanowieniem o przysądzeniu
własności nabycie pierwotne własności nieruchomości w toku egzekucji sądowej
oraz nadrzędna zasada ochrony prawa własności, skłaniają do przyjęcia, iż
czynność sprzedaży na licytacji, w postępowaniu egzekucyjnym i wydanie
nieruchomości nabywcy przez dłużnika egzekwowanego, przerywają bieg
zasiedzenia nieruchomości (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione zagadnienie prawne dotyczy określenia wpływu na
bieg zasiedzenia własności nieruchomości czynności podejmowanych
w toku egzekucji sądowej świadczeń pieniężnych w drodze egzekucji
z nieruchomości, która prowadzona jest przeciwko właścicielowi nieruchomości.
Stosownie do art. 1088 k.p.c. do egzekucji świadczeń alimentacyjnych
mają również zastosowanie przepisy tytułu drugiego, a zatem dotyczące egzekucji
z nieruchomości, z ruchomości, z wynagrodzenia za pracę i z rachunków
bankowych, stosownie do art. 1088 k.p.c. Rozstrzygnięcie tego zagadnienia
wymaga rozważenia w pierwszej kolejności pewnych ogólniejszych problemów
dotyczących przerwy biegu zasiedzenia.
Przepisy regulujące instytucję zasiedzenia jako sposobu nabycia własności
nieruchomości przez nieuprawnionego posiadacza na skutek faktycznego
wykonywania tego prawa w ciągu oznaczonego w ustawie czasu (art. 172 do 176
k.c.), nie rozstrzygają samodzielnie kwestii związanych z biegiem zasiedzenia.
Zgodnie z przepisem art. 175 k.c. do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio
przepisy o biegu przedawnienia roszczeń, co oznacza, że w kwestii przerwy biegu
zasiedzenia należy sięgnąć po uregulowania art. 123 do 125 k.c. Odpowiednie
5
stosowanie do zasiedzenia przepisów o przerwie biegu przedawnienia polega na
tym, że przepisy te mogą mieć zastosowanie o tyle, o ile nie kolidują z przepisami
normującymi instytucję zasiedzenia i nie są dla tej instytucji bezprzedmiotowe
(por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 1992 r., III CZP 87/92, OSNC
1993, nr 3, poz. 31). Należy zatem mieć na względzie funkcję zasiedzenia,
polegającą na eliminacji rozbieżności pomiędzy faktycznym wykonywaniem
uprawnień właścicielskich a rzeczywistym stanem własności. Konieczne jest
dostosowanie właściwych przepisów do swoistości zasiedzenia, jego istoty i celu.
Zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c., bieg terminu przedawnienia przerywa się
przez każdą czynność podjętą przed sądem lub innym organem powołanym do
rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed
sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub
ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Do przerwy biegu
zasiedzenia dochodzi przez skuteczne wniesienie pozwu lub wniosku,
odpowiadające czynnościom wymienionym w tym przepisie, nie zaś przez wydanie
orzeczenia w sprawie. Osiągnięcie rezultatu przerwy wymaga spełnienia
kumulatywnie warunków: podjęcia czynności przed organem powołanym do
orzekania o danym roszczeniu, bezpośredniego zmierzania do realizacji
roszczenia, podjęcia tej czynności przez osobę uprawnioną przeciwko osobie
zobowiązanej (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 1992 r., III CZP
60/92, niepubl.). W doktrynie i orzecznictwie przyjęte zostało, że jedynie powództwo
lub wniosek zmierzające bezpośrednio do ochrony własności przez pozbawienie
posiadacza posiadania nieruchomości jest czynnością o jakiej mowa w art. 123 § 1
pkt 1 k.c. (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1968 r., III CZP
46/68, OSNCP 1969, nr 4, poz. 62; orzeczenie z dnia 8 lipca 1960 r., II CR 182/60,
OSN 1961, nr 3, poz. 83; postanowienia z dnia 22 stycznia 2002 r., V CKN 587/00,
niepubl. i z dnia 23 listopada 2004 r., I CK 276/04, niepubl.).
Wyrażony został również pogląd, że przepis art. 123 § 1 pkt 1 k.c. nie
zawiera wymagania i nie można wyprowadzić go z przepisów regulujących
zasiedzenie, że przerwa biegu zasiedzenia następuje tylko na skutek czynności
właściciela, prowadzącej do utraty posiadania nieruchomości przez posiadacza.
Moc przerwania należy oceniać w aspekcie potencjalnym, zezwalającym na
6
stwierdzenie, czy dana czynność może doprowadzić do skutku wymienionego
we wskazanym przepisie (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 1992 r.,
III CZP 87/92, OSNC 1993, nr 3 poz. 31, z dnia 28 czerwca 2006 r.,
III CZP 42/06, OSNC 2007, nr 4, poz. 54, z dnia 21 stycznia 2011 r.,
III CZP 124/10, OSNC 2011, nr 9, poz. 99 oraz postanowienia z dnia
22 czerwca 1998 r., I CKN 143/98, OSP 2000, nr 2, poz. 22, z dnia
7 maja 2009 r., IV CSK 459/08, niepubl.). Za powodujące przerwę biegu
zasiedzenia uznał Sąd Najwyższy poza powództwem windykacyjnym, powództwo
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, wniosek
o zawezwanie do próby ugodowej w przedmiocie wydania nieruchomości,
powództwo ustalające, powództwo prowadzące do zmiany charakteru posiadania
albo nowego ukształtowania stosunków prawnorzeczowych pomiędzy właścicielem
a posiadaczem, wniosek o dział spadku. Nie powodują przerwy biegu zasiedzenia
czynności obronne właściciela, jak zarzuty podnoszone przez przeciwnika wniosku
o zasiedzenie. W doktrynie prezentowane jest stanowisko, że „akcja zaczepna”
właściciela, to celowe czynności procesowe właściciela, zmierzające bezpośrednio
do osiągnięcia rezultatu przewidzianego w art. 123 § 1 pkt 1 k.c.; nie powinno się
zawężać kręgu tych czynności, sprzecznie z literalnym brzmieniem przepisu.
Zaliczane są do nich: roszczenie windykacyjne, powództwo o ustalenie, pozew
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, wniosek
o wpis do księgi wieczystej ostrzeżenia o niezgodności dotychczasowego wpisu
z rzeczywistym stanem prawnym, wniosek o wszczęcie egzekucji wydania
nieruchomości. Sąd Najwyższy, rozstrzygając przedstawione zagadnienie,
przychylił się do drugiego z przedstawionych zapatrywań, ponieważ w miarodajnym
zakresie uwzględnia objęty art. 123 § 1 pkt 1 k.c. zakres czynności prowadzących
do przerwy biegu zasiedzenia oraz właściwie rozważa interesy właściciela
i posiadacza nieruchomości, którego przejawem jest również wydłużenie okresu
samoistnego posiadania, prowadzącego do zasiedzenia przez ustawę z dnia
28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321).
Egzekucja z nieruchomości stanowi wyłączny sposób przymusowego
zaspokojenia roszczeń pieniężnych ze składnika mienia dłużnika obejmującego
własność nieruchomości. Przedmiotem egzekucji prowadzonej według
7
przepisów art. 921 do art. 1003 k.p.c. jest nieruchomość w rozumieniu art. 46 k.c.
oraz prawa wymienione w art. 929 k.p.c., co jednocześnie jest zakresem
dokonanego zajęcia. Ten sposób egzekucji jest postępowaniem sformalizowanym;
jego regulacja wyodrębnia kolejne fazy postępowania, w których zapewnia się
pełną ochronę praw wierzyciela, dłużnika i osób trzecich. Pierwsza faza
prowadzona jest wyłącznie przez komornika, kończy się obwieszczeniem o licytacji.
Następna obejmuje licytację prowadzoną przez komornika pod nadzorem sędziego
(art. 972 k.p.c.). Dalsze fazy to przybicie, przysądzenie własności i podział sumy
uzyskanej z egzekucji, które należą do kompetencji sądu. Przedmiotem
zaskarżenia mogą być tylko uchybienia popełnione przez organ egzekucyjny
na aktualnym etapie postępowania. Na każdym etapie sprzedaży nieruchomości
w postępowaniu egzekucyjnym istnieje możliwość skorzystania przez osoby mające
interes prawny, polegający na naruszeniu lub dotknięciu ich praw, z przewidzianych
ustawą środków zaskarżenia.
Jeżeli wniosek wierzyciela spełnia wymagania formalne i właściwie określa
nieruchomość, z której ma być prowadzona egzekucja, komornik wzywa dłużnika
do zapłaty długu w terminie dwóch tygodni pod rygorem przystąpienia do opisu
i oszacowania, zawiadamia go o wszczęciu egzekucji z podaniem treści tytułu
wykonawczego, wymienieniem sposobu egzekucji (art. 923 k.p.c.) oraz składa
wniosek o ujawnienie wszczęcia egzekucji w księdze wieczystej lub składa
wniosek do zbioru dokumentów (art. 924 k.p.c.). Czynności te składają się na
zajęcie nieruchomości, należące do pierwszego etapu egzekucji
z nieruchomości. Skutki zajęcia mogą wystąpić w odmiennym czasie
względem różnych osób. Dokonanie wpisu o wszczęciu egzekucji
w księdze wieczystej stanowi jednak ostateczny termin zajęcia nieruchomości
w stosunku do wszystkich, jeśli wcześniej nie uzyskali wiedzy o tym zdarzeniu
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2009 r., II CSK 651/08, niepubl.).
Skuteczność zajęcia nieruchomości określona została w art. 925 k.p.c.,
z uwzględnieniem tego, że wpis ma moc wsteczną w stosunku do osoby trzeciej
i dłużnika, któremu nie doręczono wezwania, od daty złożenia przez komornika
wniosku, zgodnie z art. 29 u.k.w.h. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia
2008 r., I CSK 3/08, OSNC – ZD 2009, nr 1 poz. 6). W stosunku do dłużnika zajęcie
8
będzie skuteczne z chwilą doręczenia mu wezwania do zapłaty, chyba
że doręczenie nastąpiło później niż wpis lub uzyskanie wiedzy o wszczęciu
egzekucji. Stosownie do art. 925 § 3 k.p.c. komornik zawiadamia wierzyciela
o dokonanym zajęciu. Określenie zaistnienia skutków zajęcia nieruchomości
w odniesieniu do stron postępowania egzekucyjnego (wierzyciel i dłużnik), innych
uczestników (art. 922 k.p.c.) oraz osób trzecich, ma istotne znaczenie dla toku tego
postępowania. W stosunku do wierzyciela, dłużnika i osób trzecich art. 930 § 1
k.p.c. określa konsekwencje zbycia zajętej nieruchomości. Osoby trzecie, które nie
nabyły nieruchomości po zajęciu, zobowiązane są znosić kolejne czynności
egzekucyjne oraz konsekwencje nabycia nieruchomości przez osobę wskazaną
w postanowieniu o przysądzeniu własności.
Normalnym następstwem zajęcia nieruchomości jest powierzenie dłużnikowi
zarządu tą nieruchomością – zarząd z mocy ustawy - (art. 931 § 1 k.p.c.).
Czynności związane z zarządem dłużnik ma obowiązek wykonywać zgodnie
z przepisami, od chwili zajęcia do uprawomocnienia się postanowienia
o przysądzeniu własności (art. 999 k.p.c.) albo oddania nieruchomości nabywcy
licytacyjnemu (art. 993, art. 994 k.p.c.). Zarząd polega na podejmowaniu wszelkich
decyzji oraz czynności prawnych, faktycznych i polegających na załatwianiu spraw
urzędowych, mających na celu prowadzenie prawidłowej gospodarki
nieruchomością i osiąganie pożytków (art. 935 k.p.c.). Dłużnik nie może odmówić
sprawowania zarządu; może jednak wnosić o odjęcie mu zarządu
i ustanowienie zarządcą innej osoby (zarząd przymusowy z mocy orzeczenia sądu).
Ma obowiązek sprawowania zarządu do czasu objęcia go przez wyznaczoną
osobę. Zarząd zajętą nieruchomością wykonywany jest na rzecz i w interesie
zarówno wierzyciela, jak i dłużnika. Celem podejmowanych czynności w jego
ramach jest zabezpieczenie prawidłowego toku egzekucji i utrzymanie
nieruchomości w niepogorszonym stanie.
Publiczny charakter czynności zmierzających do opisu
i oszacowania zajętej nieruchomości wyraża się w konieczności obwieszczenia
o ich zamiarze i terminie ich przeprowadzenia (art. 945 k.p.c.) oraz o możliwości
zgłoszenia pretensji do nieruchomości lub przedmiotów zajętych wraz z nią.
Osoba biorąca udział w licytacji prowadzonej przez komornika pod nadzorem
9
sędziego (art. 972 k.p.c.), uzyskuje zapewnienie, że prawa osób trzecich nie będą
przeszkodą do licytacji i przysądzenia własności na rzecz nabywcy bez zastrzeżeń,
jeżeli osoby te przed rozpoczęciem przetargu nie złożą dowodu, iż wniosły
powództwo o zwolnienie nieruchomości lub przedmiotów razem z nią zajętych
od egzekucji i uzyskały w tym zakresie orzeczenie wstrzymujące egzekucję (art.
953 § 1 pkt 6 k.p.c.) oraz wyjaśnienie dotyczące utrzymania w mocy albo
wygaśnięcia użytkowania, służebności, praw dożywotnika, przewidziane w art. 953
§ 1 pkt 7 k.p.c. Podejmując decyzję o udziale w licytacji, osoba zamierzająca nabyć
nieruchomość działa w zaufaniu do organów reprezentujących autorytet państwa.
Po zamknięciu przetargu sędzia, który nadzorował jego przebieg, wydaje, po
wysłuchaniu licytanta, który zaoferował najwyższą cenę oraz obecnych
uczestników, postanowienie o udzieleniu przybicia. Uprawomocnienie się tego
postanowienia i wypełnienie warunków licytacyjnych lub postanowienia o ustaleniu
ceny nabycia i wpłacenia całej ceny przez Skarb Państwa, stanowią podstawę do
wydania postanowienia o przysądzeniu własności (art. 998 k.p.c.). Przepisy art.
999 do art. 1003 k.p.c. określają skutki nabycia własności nieruchomości
w następstwie uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności
nieruchomości, w tym także dotyczące wygaśnięcia lub dalszego trwania praw
ciążących na nieruchomości.
Przedstawione reguły postępowania prowadzą do konkluzji, że
w ramach egzekucji z nieruchomości dochodzi do zbycia własności
w sposób zapewniający poszanowanie praw wszystkich, których dotyczą
podejmowane czynności egzekucyjne. Przyjęte zostało w doktrynie
i orzecznictwie, że nabycie własności nieruchomości w trybie postępowania
egzekucyjnego jest zaliczane do cywilnoprawnych sposobów nabycia tego prawa.
Postanowienie o przysądzeniu własności ma charakter kształtujący, przenosi na
nabywcę własność, powoduje utratę własności przez dotychczasowego właściciela;
nabycie to ma charakter pierwotny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
22 września 1997 r., II CKN 730/97, OSP 1998, nr 7-8, poz. 139; postanowienie
z dnia 13 czerwca 2013 r., IV CSK 666/12, niepubl.). Nie ma zatem podstaw do
przyjęcia, że nabywca legitymujący się postanowieniem o przysądzeniu własności
10
powinien liczyć się z prawami innych osób, które nie zostały przewidziane art. 1000
§ 2, 3 i 4 oraz art. 1001 k.p.c.
Samoistny posiadacz nieruchomości, w stosunku do której dokonane zostało
zajęcie w ramach egzekucji świadczenia pieniężnego będącego długiem
właściciela, jest objęty skutkami zajęcia najpóźniej od chwili dokonania wpisu
o wszczęciu egzekucji w księdze wieczystej, stosownie do art. 925 § 1 k.p.c., jeśli
nie dowiedział się wcześniej o tym zdarzeniu z innego źródła. Specyfika sądowego
postępowania egzekucyjnego polega na tym, że zajęcie nieruchomości przez
komornika sądowego dokonywane jest w interesie wierzyciela, który złożył wniosek
o wyegzekwowanie świadczenia pieniężnego w drodze egzekucji z nieruchomości,
ale również w interesie dłużnika, skoro prowadzi do spłaty długu według reguł
ustawowych, gwarantujących ochronę i jego interesu. Nie ma znaczenia
dla zaistnienia skutku zajęcia fakt ewentualnego utrudniania przez właściciela –
dłużnika podejmowania czynności w postępowaniu egzekucyjnym.
Odpowiednie stosowanie do biegu zasiedzenia art. 123 § 1 pkt 1
w związku z art. 175 k.c. w przypadku skierowania egzekucji świadczeń
pieniężnych do nieruchomości, oznacza, że zajęcie nieruchomości
i następcze objęcie jej zarządem dłużnika lub innej osoby, traktować należy jako
czynność przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia - odzyskania
posiadania nieruchomości, która przerywa bieg zasiedzenia. Żądanie właściciela
odzyskania posiadania nieruchomości zastąpione zostało zajęciem, którego skutki
dotyczą również posiadacza samoistnego, zobowiązując go do znoszenia
czynności egzekucyjnych, a w ich ramach objęcia nieruchomości zarządem,
opisem i oszacowaniem, sprzedażą licytacyjną i przeniesieniem własności
na nabywcę, w stosunku do którego wydane zostało postanowienie
o przysądzeniu własności. Z tego względu od czasu zajęcia nieruchomości
będącego czynnością potencjalnie zdolną do przerwania posiadania, samoistne
posiadanie nieruchomości nie może być kontynuowane. Nawet w razie
pozostawienia przez zarządcę nieruchomości we władaniu dotychczasowego
posiadacza, istota posiadania ulegnie zmianie, nie będzie miała charakteru
samoistnego. Wszelkie decyzje dotyczące nieruchomości podejmowane będą
przez zarządcę. Celem (przejęcia nieruchomości) jest umożliwienie niezakłóconego
11
przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego, któremu z uwagi na przymus
państwowy podporządkować muszą się wszystkie podmioty mające jakiekolwiek
pretensje do przedmiotu egzekucji; podlegają one zgłoszeniu do opisu
i oszacowania. Nie może to jednak dotyczyć samoistnego posiadania, chyba
że posiadacz poczynił nakłady na nieruchomość. Założeniem tej egzekucji jest
wygaśnięcie wszelkich praw i roszczeń ciążących na nieruchomości
w zamian za prawo zaspokojenia się z ceny nabycia nieruchomości,
z pierwszeństwem przewidzianym w przepisach o podziale sumy uzyskanej
z egzekucji. Przepisy regulujące egzekucję z nieruchomości nie przewidują
utrzymania władania nieruchomością przez samoistnego posiadacza po zajęciu
nieruchomości przez komornika, a tym bardziej po nabyciu własności przez osobę
wymienioną w postanowieniu o przysądzeniu własności. Podzielenie założenia,
że prowadzenie egzekucji z nieruchomości nie ma wpływu na posiadanie
nieruchomości i bieg zasiedzenia, prowadziłoby do nieuzasadnionego przyznania
posiadaczowi szerszego zakresu ochrony niż osobom, którym przysługiwały prawa
rzeczowe na tej nieruchomości, nawet ujawnione w księdze wieczystej.
W razie braku wpisu w księdze wieczystej o wszczęciu egzekucji albo
niezłożenia wniosku do zbioru dokumentów oraz wiedzy o wszczęciu egzekucji,
konieczne będzie ustalenie faktu dowiedzenia się przez osobę trzecią o wszczęciu
postępowania. W stosunku do samoistnego posiadacza nieruchomości zajdzie
potrzeba określenia, z którą czynnością, w ramach kolejnych etapów postępowania,
należy łączyć skutek przerwania biegu zasiedzenia. Do takich czynności należą:
podjęcie czynności przez zarządcę (art. 934 i art. 935 k.p.c.), zawiadomienie
o terminie opisu i oszacowania (art. 945 k.p.c.), obwieszczenie o licytacji (art. 953,
art. 955 k.p.c.), postanowienie o przybiciu (art. 987 k.p.c.). Każdą z tych czynności
należy traktować jako zmierzającą do przerwania samoistnego posiadania, z uwagi
na ukierunkowanie ich na zbycie własności nieruchomości w celu zaspokojenia
wierzycieli właściciela z uzyskanej ceny. Szczególna natura sądowego
postępowania egzekucyjnego przemawia za tym, że podejmowanie tych czynności
przez ustawowo upoważnione podmioty jest zrównane z czynnościami właściciela,
zmierzającymi do odzyskania nieruchomości (art. 123 § 1 pkt 1 w związku
z art. 175 k.c.).
12
Prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności kształtuje prawo
własności osoby wymienionej jako nabywca nieruchomości. Egzekucyjna sprzedaż
nieruchomości nie jest sprzedażą w rozumieniu art. 535 k.c.. W wyroku z dnia
9 sierpnia 2000 r., V CKN 1254/00 (niepubl.) Sąd Najwyższy przyjął, że stanowi
ona przenoszący własność rzeczy skutek orzeczenia sądowego o przysądzeniu
własności. Nie ma podstaw do uznania, że dopiero ten akt, kończący
postępowanie egzekucyjne, czy też wydanie jej nabywcy przez poprzedniego
właściciela, prowadzi do przerwania biegu zasiedzenia. Takie założenie pomija
wpływ na posiadanie nieruchomości jej zajęcia, które stabilizuje postępowanie
egzekucyjne i umożliwia przeprowadzenie dalszych czynności, jak też pierwotny
charakter tego nabycia. W wyroku z dnia 22 września 1998 r., II CKN 730/97 Sąd
Najwyższy stwierdził, że rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie ma
zastosowania, gdy nabycie własności nieruchomości następuje w toku
postępowania egzekucyjnego, ponieważ nie obejmuje ona zmian stanu prawnego,
które następują jako skutek innych zdarzeń niż czynności prawne. Do takich
zdarzeń zaliczyć należy upływ terminu zasiedzenia, przemilczenie, sprzedaż
egzekucyjną (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1963 r.,
III CR 177/62, OSNC 1964, nr 111, poz. 36). W miejsce przepisów ustawy
o księgach wieczystych i hipotece wchodzą przepisy kodeksu postępowania
cywilnego normujące egzekucję z nieruchomości, a w szczególności art. 998 –
art. 1003. Oznacza to, że z punktu widzenia skuteczności nabycia własności nie
ma znaczenia, kto był uprzednio właścicielem (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 13 czerwca 2013 r., IV CSK 666/12, niepubl.).
W przypadku nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie przed
zajęciem jej w toku egzekucji z nieruchomości, samoistny posiadacz, który uzyskał
stwierdzenie zasiedzenia może wystąpić z powództwem przewidzianym w art. 841
k.p.c. (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada
2007 r., III CZP 93/07, OSNC 2008, nr 7-8, poz. 68), nawet jeśli postanowienie
sądu wydane zostało już po zajęciu. Upływ terminu zasiedzenia pociąga za sobą
ex lege nabycie własności nieruchomości przez jej posiadacza samoistnego;
postanowienie sądu ma charakter deklaratoryjny. Z uwagi na skutki zajęcia
nieruchomości oraz dalsze czynności egzekucyjne nie jest możliwe nabycie
13
własności nieruchomości, jeśli do tego czasu nie doszło do upływu terminu
zasiedzenia. Odnosi się to również do sytuacji, w której upływ tego terminu miałby
nastąpić po uprawomocnieniu się postanowienia o przysądzeniu własności.
Uzyskanie przez samoistnego posiadacza postanowienia sądu
stwierdzającego nabycie własności nieruchomości po jej zajęciu w toku egzekucji
z nieruchomości, nie będzie objęte konsekwencją określoną w art. 930 § 1 k.p.c.,
ponieważ nie należy do czynności rozporządzających i jest nabyciem pierwotnym.
W uchwale z dnia 8 czerwca 1977 r., III CZP 41/77 OSNC 1977, nr 12, poz. 233
Sąd Najwyższy stwierdził, że nabycie przez zasiedzenie własności nieruchomości
w toku egzekucji zmierzającej do zaspokojenia wierzytelności uprzednio
zabezpieczonej hipotecznie na tej nieruchomości nie ma wpływu na dalsze
postępowanie egzekucyjne; w szczególności wierzyciel hipoteczny nie ma w takim
wypadku obowiązku przedstawienia tytułu wykonawczego względem nowego
wierzyciela. Sąd Najwyższy nie rozważał kwestii wpływu na bieg zasiedzenia
czynności podjętych w postępowaniu egzekucyjnym, nie oceniał przesłanek
zasiedzenia, za wiążące uznał postanowienie sądu stwierdzające nabycie
własności nieruchomości przez zasiedzenie. Rozstrzygnął natomiast zagadnienie,
którego istotą było określenie skutku takiego nabycia własności, w odniesieniu do
obciążenia nieruchomości przed objęciem jej w posiadanie, hipoteką przez
ówczesnego właściciela. Trafne stanowisko, że nabycie własności nieruchomości
przez zasiedzenie nie prowadzi do wygaśnięcia hipoteki, jak też nie stanowi
rozporządzenia nieruchomością, o jakim mowa w art. 930 § 1 k.p.c., nie jest
argumentem za przyjęciem, że czynności podejmowane w postępowaniu
egzekucyjnym, a w szczególności zajęcie nieruchomości, nie mają wpływu na bieg
zasiedzenia.
Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji uchwały.